ده‌روازه‌ى سێ یه‌م سوننه‌ته‌كانی ڕۆژو ومه‌كڕوهه‌كانی
چه‌ند پرسێكی له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: سوننه‌ته‌كانی ڕۆژو:
پرسى دوه‌م: مه‌كڕوهه‌كانی ڕۆژو:
ده‌روازه‌ى سێ یه‌م سوننه‌ته‌كانی ڕۆژو ومه‌كڕوهه‌كانی
چه‌ند پرسێكی له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: سوننه‌ته‌كانی ڕۆژو:
سوننه‌ته ڕۆژوان له ڕۆژوه‌كه‌یدا ڕه‌چاوی ئه‌م خاڵانەى خواره‌وه بكات:
1- پارشێو: له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى ـ ﷺ ـ : «تَسَحَّرُوا، فَإِنَّ فِي السَّحُورِ بَرَكَةً» «پارشێو بكه‌ن، له پارشێو فه‌ڕ وپیت هه‌یه»(1). به خواردنی زۆر بێت یا كه‌م پارشێو به‌دی دێت، ئه‌گه‌ر به قومه ئاوێكیش بێت.
كاته‌كه‌شی: له نیوه شه‌وه‌وه ده‌ست پێ ده‌كات تا سپێده.
2- دواخستنی پارشێو: له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى زه‌یدی كوڕی سابت ـ رضي الله عنه ـ ئه‌ڵێ: «مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، ثُمَّ قُمْنَا إِلَى الصَّلَاةِ، قُلْتُ: كَمْ كَانَ قَدْرُ مَا بَيْنَهُمَا؟ قَالَ: خَمْسِينَ آيَةً» «له‌گه‌ڵ په‌یامبه‌ردا ـ ﷺ ـ پارشێومان كرد، پاشان هه‌ستاین بۆ نوێژ، وتم: چه‌ندێك له نێوان هه‌ر دوكیان ده‌بو؟ وتی: ئه‌ندازه‌ى په‌نجا ئایه‌ت»(2).
3- زو ده‌مكردنه‌وه: سوننه‌ته ڕۆژوان هه‌ر كه دڵنیا بویه‌وه له خۆر ئاوا بون، په‌له بكات له ڕۆژو شكاندن، وه‌ك له سه‌هلی كوڕی سه‌عده‌وه هاتوه ـ رضي الله عنه ـ ، په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ فه‌رمویه‌تی: «لَا يَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوا الْفِطْرَ» «خه‌ڵك به‌رده‌وام له خێردان تا زو ده‌م بكه‌نه‌وه»(3).
4- ده‌مكردنه‌وه له سه‌ر چه‌ند خورمایه‌كی ته‌ڕ: كه ده‌ستی نه‌كه‌وت، به خورمای وشك، وبا تیق بێت، ئه‌گه‌ر نه‌بو به چه‌ند قومێك ئاو، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئه‌نه‌س ـ رضي الله عنه ـ : «كَانَ رَسُولُ اللهِ ـ ﷺ ـ يُفْطِرُ عَلَى رُطَبَاتٍ قَبْلَ أَنْ يُصَلِّيَ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ رُطَبَاتٌ فَعَلَى تَمَرَاتٍ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ حَسَا حَسَوَاتٍ مِنْ مَاءٍ» «په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ پێش نوێژكردن به چه‌ند خورمایه‌كی ته‌ڕ به‌ربانگی ده‌كرده‌وه، نه‌بوایه به چه‌ند خورمایه‌كی وشك، نه‌بوایه به چه‌ند قومێك ئاو»(4). هیچیشی ده‌ست نه‌كه‌وت نیه‌تی شكاندن به دڵی ده‌هێنێ، ئه‌وه به‌سیه‌تی.
5- پاڕانه‌وه له كاتی به‌ر بانگ كردنه‌وه وله میانه‌ى ڕۆژوه‌كه: له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «ثَلَاثَةٌ لَا تُرَدُّ دَعْوَتُهُمُ: الصَّائِمُ حَتَّى يُفْطِرَ، وَالْإِمَامُ الْعَادِلُ، وَدَعْوَةُ الْمَظْلُومِ» «سیان دوعاكانیان ڕه‌د ناكرێته‌وه: ڕۆژوان تا به‌ر بانگ ده‌كاته‌وه، وپێشه‌وای دادگه‌ر، وسته‌م لێكراو»(5).
6- زۆر صه‌ده‌قه‌كردن، وقورئان خوێندن، وخواردن دان به ڕۆژوانان، وسه‌رجه‌م كاره چاكه‌كانی تر: له ئیبن عه‌بباسه‌وه رضي الله عنه ئه‌ڵێ: «كَانَ رَسُولُ اللهِ ـ ﷺ ـ أَجْوَدَ النَّاسِ وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ وَكَانَ جِبْرِيلُ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ فَلَرَسُولُ اللهِ ـ ﷺ ـ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ» «په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ سه‌خیترین كه‌س بو، زیاتر له ڕه‌مه‌زاندا كه جبریل ده‌هات بۆ لای، جا هه‌مو شه‌وێكی ڕه‌مه‌زان ده‌هات بۆ لای ودیراسه‌ی قورئانی پێ ده‌كرد، جا كه په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ جوبریل ده‌هات بۆ لای به خوا بۆ خێر له با به‌خشنده تر بو»(6).
7- تێكۆشان له شه‌و نوێژدا: به تایبه‌ت ده شه‌وی كۆتایی ڕه‌مه‌زان، له عایشه‌وه رضي الله عنها: «كَانَ النَّبِيُّ ـ ﷺ ـ إِذَا دَخَلَ الْعَشْرُ شَدَّ مِئْزَرَهُ، وَأَحْيَا لَيْلَهُ، وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ» «په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ ئه‌گه‌ر ده شه‌وی كۆتایی بهاتبایه، ناوقه‌دی توند ده‌كرد، وشه‌وه‌كه‌ى زیندو ده‌كرده‌وه وخانه‌واده‌كه‌ى هه‌ڵده‌ستان»(7). وله‌به‌ر گشتێتی فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» «هه‌ر كه‌س شه‌و نوێژی ڕه‌مه‌زان ئه‌نجام بدات به بڕوا بون وچاوه‌ڕێی پاداشته‌وه، ئه‌وا خوا له تاوانه‌كانی پێشوی خۆش ده‌بێت»(8).
8- عومرده‌كردن: له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ـ ﷺ ـ : «عُمْرَةً فِي رَمَضَانَ تَعْدِلُ حَجَّةً» «عومره‌یه‌ك له ڕه‌مه‌زاندا یه‌كسانه به حه‌جكردنێك»(9).
9- وتنی: «من به ڕۆژوم» به كه‌سێك جوێنی پێدا، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «وَإِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ فَلَا يَرْفُثْ وَلَا يَصْخَبْ، فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ فَلْيَقُلْ: إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ» «وئه‌گه‌ر كه‌سێكتان به ڕۆژو بو، با قسه‌ى نا ئه‌خلاقی وقڕه قڕ نه‌كات، ئه‌گه‌ریش كه‌سێك جوێنی پێدا، یا شه‌ڕی له‌گه‌ڵ كرد، با بڵێت: من به ڕۆژوم»(10).
پرسى دوه‌م: مه‌كڕوهه‌كانی ڕۆژو:
هه‌ندێك شت كه‌ڕاهه‌تی هه‌یه ده‌رهه‌ق ڕۆژوان كه ئه‌بێته مایه‌ی له‌كه‌دار كردن وبرینداركردنی ڕۆژوه‌كه‌ى، وكه‌مكردنه‌وه‌ى پاداشته‌كه‌ى، كه ئه‌مانه‌یه:
1- موباله‌غه‌كردن له ئاو دان به ده‌م ولوتدا: ئه‌مه‌ش له ترسی ئه‌وه‌ى ئاو بڕواته قوڕگیه‌وه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى [پێشتر]: «وزیاده‌ڕه‌وی بكه له ئاو دان به لوتدا مه‌گه‌ر به ڕۆژو بیت».
2- ماچ كردن ئه‌گه‌ر ئاره‌زوی ده‌جوڵا، له نه‌فسی خۆیشی دڵنیا نیه: ئه‌وه كه‌ڕاهه‌تی هه‌یه ڕۆژوان ماچ هاوسه‌ره‌كه‌ى یا كه‌نیزه‌كه‌كه‌ى بكات، چونكه له‌وانه‌یه بێته مایه‌ی جولآندنی شه‌هوه‌تی وئه‌وه‌ش سه‌ر بكێشێت بۆ پوچه‌ڵ بونه‌وه‌ى ڕۆژوه‌كه‌ى، به‌ڵام ئه‌گه‌ر له خۆی دڵنیا بو ڕۆژوه‌كه‌ى به‌تالأ نابێته‌وه ئه‌وه هیچی تێدا نیه، چونكه په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ ماچی ده‌كرد وبه ڕۆژو بو، عائیشه ئه‌ڵێ: «وَكَانَ أَمْلَكَكُمْ لِإِرْبِهِ» «به‌ڵام له هه‌موتان زیاتر خۆی پێ ده‌گیرا بۆ پێداویستی خۆی»(11). هه‌روه‌ها له سه‌ریه‌تی خۆی دور بخاته‌وه له هه‌ر شتێك شه‌هوه‌تی ده‌جوڵێنێت، وه‌ك به‌رده‌وام ته‌ماشاكردنی هاوسه‌ر یا كه‌نیزه‌ك، یا بیر كردنه‌وه له بابه‌ته‌كانی جوتبون، چونكه ئه‌بێته مایه‌ی ئاو هاتنه‌وه یا جوتبون.
3- به‌ڵغه‌م قوت دان: چونكه ده‌ڕواته هه‌ناویه‌وه وپێی به‌هێز ده‌بێت، ئه‌مه سه‌رباری ئه‌وه‌ى قیزه‌ونه، زیانیشی لێ ده‌كه‌وێته‌وه.
4- تامكردنی خواردن وپێویستیشی نه‌بێت: جا ئه‌گه‌ر پێویستی پێ بو وه‌ك ئه‌وه‌ى چێشت لێ نه‌ر بو پێویستی به تامكردنی خوێكه وهاوشێوه‌كانیه‌تی ئه‌وه هیچی تێدا نیه له‌گه‌ڵ وریا بون له‌وه‌ى هیچ نه‌گاته قوڕگی.
==============
(1) أخرجه البخاري (1923)، ومسلم (1095).
(2) أخرجه البخاري (575)، ومسلم (1097)، واللفظ لمسلم.
(3) أخرجه البخاري (1957)، ومسلم (1098).
(4) أخرجه أبو داود (2356)، والترمذي (696). وحسنه، والبغوي في شرح السنة (6/266). وصححه الألباني «صحيح الترمذي» (560)، وقوى إسناده الأرناؤوط في التعليق على «شرح السنة».
(5) أخرجه الترمذي (2526) وحسنه، وأخرجه البيهقي (3/345) وغيره عن أنس مرفوعاً بلفظ: «ثلاث دعوات لا ترد: دعوة الوالد، ودعوة الصائم، ودعوة المسافر». وصححه الألباني «الصحيحة» (1797).
(6) أخرجه البخاري (6) [ولفظهم أقرب إلى (3220)]، ومسلم (2308).
(7) أخرجه البخاري (2024)، ومسلم (1174).
(8) أخرجه مسلم (759).
(9) أخرجه البخاري (1782)، ومسلم (1256).
(10) أخرجه البخاري (1904)، ومسلم (1151) واللفظ للبخاري.
(11) أخرجه البخاري (1927)، ومسلم (1106) - 64.
ده‌روازه‌ى چواره‌م له باره‌ى قه‌زاكردنه‌وه‌ی ڕۆژو، وڕۆژوی سوننه‌ت، هه‌روه‌ها چی كه‌ڕاهه‌تی هه‌یه وچی حه‌رامه له ڕۆژودا؟ده‌روازه‌ى پێنجهم له باره‌ى: مانهوه له مزگهوت «الإِعْتِكَاف»ده‌روازه‌ى دوه‌م : له باره‌ى ئه‌و عوزرانه‌ى ڕۆژو نه‌گرتن حه‌ڵاڵ ده‌كه‌ن،هه‌روه‌ها پوچه‌ڵكه‌ره‌وه‌كانی ڕۆژودهروازهى یه‌كه‌م له باره‌ى پێشهكیهكانی ڕۆژوهوه
