خوێندنى هه‌ر سوڕه‌تێك له سوڕه‌ته‌كانى قورئانى پیرۆز به‌سه‌ر مردوودا له‌پاش مردنى جا له‌سه‌ر گۆره‌كه‌ى بێت یان له‌كاتى ته‌عزیه‌دا بێت (وه‌ك ئێستا بۆى داده‌نێن) له‌مزگه‌وتدا یان له‌ماڵدا بێت، كارێكه پێچه‌وانه‌ى شه‌رعى خوایه و له‌دینى پاك و پیرۆزى ئیسلامدا جێگه‌ى نابێته‌وه، وه هیچ به‌ڵگه‌یه‌كى صه‌حیحمان نییه، كه ئاماژه به درووستێتى ئه‌م كاره بكات و بڵێ: ئه‌م كاره قورئان خوێنه‌كه یان مردووه‌كه پاداشتى له‌سه‌ر وه‌رده‌گرێت.
به‌هه‌مان شێوه هه‌دیه‌كردنى قورئان خوێندنیش بۆ مردوو هیچ به‌ڵگه‌یه‌كى ڕاست و درووستى له‌سه‌ر نیه و مردووه‌كه له‌سه‌ر ئه‌و قورئان خوێندنه‌ى، كه بۆى ده‌خوێنن چاكه‌ى بۆ نانوسرێت و پاداشتى له‌سه‌ر وه‌رناگرێت ، وە انایان ڕه‌حمه‌تى خوایان لێ بێت ئه‌م كاره‌یان به بیدعه و ناشه‌رعی داناوه، له‌ناویشیاندا: زانایانى هه‌ر چوار مه‌زهه‌به‌كه
بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.
خوێندنى هه‌ر سوڕه‌تێك له سوڕه‌ته‌كانى قورئانى پیرۆز به‌سه‌ر مردوودا له‌پاش مردنى جا له‌سه‌ر گۆره‌كه‌ى بێت یان له‌كاتى ته‌عزیه‌دا بێت (وه‌ك ئێستا بۆى داده‌نێن) له‌مزگه‌وتدا یان له‌ماڵدا بێت، كارێكه پێچه‌وانه‌ى شه‌رعى خوایه و له‌دینى پاك و پیرۆزى ئیسلامدا جێگه‌ى نابێته‌وه، وه هیچ به‌ڵگه‌یه‌كى صه‌حیحمان نییه، كه ئاماژه به درووستێتى ئه‌م كاره بكات و بڵێ: ئه‌م كاره قورئان خوێنه‌كه یان مردووه‌كه پاداشتى له‌سه‌ر وه‌رده‌گرێت.
به‌هه‌مان شێوه هه‌دیه‌كردنى قورئان خوێندنیش بۆ مردوو هیچ به‌ڵگه‌یه‌كى ڕاست و درووستى له‌سه‌ر نیه و مردووه‌كه له‌سه‌ر ئه‌و قورئان خوێندنه‌ى، كه بۆى ده‌خوێنن چاكه‌ى بۆ نانوسرێت و پاداشتى له‌سه‌ر وه‌رناگرێت.
زانراوه كاتێك ئاده‌میزاد ده‌مرێت ئه‌وا كرده‌وه‌كانى كۆتایی پێ دێت ته‌نها (سێ) شت نه‌بێت، هه‌ر وه‌ك پێغه‌مبه‌رى خۆشه‌ویستمان ﷺ بۆمان باس ده‌كات و ده‌فه‌رموێت: (إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلا مِنْ ثَلاثٍ: مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ)(1). واته: (نه‌وه‌ى ئاده‌م كاتێ ده‌مرێت كرده‌وه‌كانى كۆتایی پێ دێت ته‌نها له سێ شتدا نه‌بێت: صه‌ده‌قه‌یه‌كى جاریه، زانستێك كه له‌پاش خۆى به‌جێى هێشتبێت و خه‌ڵكیش سودی لێ وه‌ربگرێت، یان مناڵێكى صاڵح به‌جێ بهێڵێت، كه له‌دواى مردنى خۆى دوعاى بۆبكات).
بێگومان له‌م فه‌رمووده‌یه‌دا باسى قورئان بۆ خوێندنى تێدا نییه! هه‌رچه‌ند له‌دواى خۆى نه‌وه‌یه‌كیش به‌جێ بهێڵێت فه‌رمووده‌كه به‌و جۆره‌یه، كه ده‌فه‌رموێت دوعاى بۆ بكات، نافه‌رموێت قورئانى به‌سه‌ردا بخوێنێت تا خێر و چاكه‌ى پێ بگات!!
له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كه زانایان ڕه‌حمه‌تى خوایان لێ بێت ئه‌م كاره‌یان به بیدعه و ناشه‌رعی داناوه، له‌ناویشیاندا: زانایانى هه‌ر چوار مه‌زهه‌به‌كه، كه شوێنى خۆیه‌تى ووته‌ى هه‌ندێكیان بهێنین بۆ زیاتر به‌رچاو ڕوونى، تابزانین ئه‌و زانایانه چۆن له‌م بابه‌ته تێگه‌یشتوون:
یەکەم : مەزهەبی ئيمامى (ئەبو حەنيفة) رحمه الله :
العلامة (البركوي الرومي الحنفي)(2)رحمه الله كه له‌ساڵى (981)ى كۆچیدا وه‌فاتى كردووه، له كۆتایی به‌شى (سێیه‌م)ى كتێبى (الطريقة المحمدية)دا باسى هه‌ندێك كار و كرده‌وه‌ى بیدعه ده‌كات، له‌و بیدعانه‌ش كه هێناویه‌تى ده‌فه‌رموێت: (وَمِنْهَا الْوَصِيَّة من الْمَيِّت باتخاذ الطَّعَام والضيافة يَوْم مَوته اَوْ بعده وباعطاء دَرَاهِم مَعْدُودَة لمن يَتْلُو الْقُرْآن لروحه اَوْ يهلل اَوْ يسبح لَهُ)( 3).
واته: (له‌و بیدعانه بریتیه له: وه‌سیه‌ت كردنى مردوو به درووستكردنى خواردن و میواندارێتى له ڕۆژى مردنى یان پاش مردنى و وه‌سیه‌ت كردنى به‌دانانى پاره‌یه‌كى دیاریكراو بۆ ئه‌و كه‌سه‌ى، كه قورئانى بۆ ده‌خوێنێت، یان (سبحان الله) و (لا إله إلا الله)ى بۆ ده‌كات).
(الفيروزآبادي)( 4) رحمه الله كه له ساڵى (817)ى كۆچى كۆچى دوایی كردووه ده‌رباره‌ى خوێندنه‌وه‌ى قورئان به‌سه‌ر مردوودا یان بۆ مردوو ده‌فه‌رموێت: (قراءة القرآن بدعة مذمومة)(5 ) واته: (خوێندنه‌وه‌ى قورئان به‌سه‌ر مردودا بیدعه‌یه‌كى سه‌رزه‌نشت كراوو خراپه).
(الملا علي القاري) رحمه الله له شه‌رحى كتێبى (الفقه الأكبر)ى (ئیمامى ئه‌بو حه‌نیفه) فه‌رمویه‌تى: (خوێندنى قورئان له‌سه‌ر گۆڕه‌كان له لاى ئیمامى ئه‌بو حه‌نیفه و مالیك و ئه‌حمه‌د كه‌راهه‌تى هه‌یه(6 )، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى داهێنراوه و له‌سوننه‌تدا نه‌هاتووه).
دووەم : مەزهەبى ئيمامى (ماليك) رحمه الله :
پرسیار كراوه له ئیمامى (مالیك) رحمه الله ده‌رباره‌ى خویندنه‌وه‌ى سوڕه‌تى (یس) لاى سه‌رى مردوو، ئه‌ویش له‌وه‌ڵامدا فه‌رموى: (ما سمعت بهذا، وما هو من عمل الناس)( 7) . واته: (به‌م شێوه‌یه نه‌مبیستووه، كه درووست بێت و ئه‌و كاره له كرده‌وه‌ى خه‌ڵكیش نییه).
پێشه‌وا (ابن أبي جَمْرَةَ الأندلسي) رحمه الله كه زانایه‌كى گه‌وره‌ى مه‌زهه‌بى (ئیمام مالیك) و خاوه‌نى شه‌رحى موخته‌صه‌رى (صحیحى بوحاری)ه به‌ناوى: (بهجة النُّفوس وتحلِّيها بمعرفة ما لها وعليها) له ووته‌یه‌كیدا ده‌فه‌رموێت: (إنَّ الْقِرَاءَةَ عِندَ الْقُبُورِ بِدْعَةٌ، وَلَيْسَتْ بِسُنَّةٍ). واته: (به‌ڕاستى خوێندنه‌وه‌ى قورئانى پیرۆز لاى گۆڕه‌كان كارێكى بیدعه‌یه و سوننه‌ت نییه).
پێشه‌وا (الحطّاب المالكي) رحمه الله كه له‌ساڵى (954)ى كۆچى كۆچى دوایی كردووه له (الشيخ خليل)ه‌وه بۆمان ده‌گێڕێته‌وه كه ده‌فه‌رموێت: (مَذْهَبُ مَالِكٍ كَرَاهَةُ الْقِرَاءَةِ عَلَى الْقُبُورِ)(8). واته: (قورئان خوێندن به‌سه‌ر گۆڕه‌كاندا له مه‌زهه‌بی (ئیمام مالیك)دا كارێكى خراپه).
سێیەم : مەزهەبى ئيمامى (شافيعي) رحمه الله :
پێشه‌وا (النووي) رحمه الله ده‌فه‌رموێت: (وَأَمَّا قِرَاءَة الْقُرْآن وَجَعْل ثَوَابهَا لِلْمَيِّتِ وَالصَّلاة عَنْهُ وَنَحْوهمَا فَمَذْهَب الشَّافِعِيّ وَالْجُمْهُور أَنَّهَا لا تَلْحَق الْمَيِّت)( 9). واته: (خوێندنه‌وه‌ى قورئان و هه‌دیه‌كردنى پاداشته‌كه‌ى بۆ مردوو، وه هاوشێوه‌ى ئه‌وانه لاى مه‌زهه‌بى ئیمام شافیعى حوكمه‌كه‌ى ئه‌وه‌یه، كه: ئه‌و كرده‌وانه به مردووه‌كه ناگات).
له شه‌رحى كتێبی (المنهاج)دا هاتووه: (ووته‌ى مه‌شهور لاى ئێمه (لاى مه‌زهه‌بی شافیعی) ئه‌وه‌یه، كه پاداشتى خوێندنى قورئان ناگات به مردوو).
چوارەم : مەزهەبی ئيمامى (ئەحمەد) رحمه الله :
له‌م باره‌یه‌وه چه‌ند ڕیوایه‌تێك له ئیمامى (ئه‌حمه‌د)ه‌وه رحمه الله هاتووه، یه‌كێك له‌وانه، ده‌فه‌رموێت: (الْقِرَاءَةُ عِنْدَ الْقَبْرِ بِدْعَةٌ)(10 ). واته: (خوێندنه‌وه‌ى قورئان له لاى قه‌بر كارێكى و و بیدعه و داهێنراوه له دیندا).
پێشه‌وا (ئه‌بو داود) رحمه الله كه خاوه‌نى (سنن أبی داود)ه فه‌رمویه‌تى: (سمعت أحمد سئل عن القراءة عند القبر فقال: لا)(11 ). واته: ( گوێم له ئیمامى ئه‌حمه‌د بوو پرسیارى لێ كرا ده‌رباره‌ى خوێندنى قورئانى پیرۆز لاى قه‌بر، له‌وه‌ڵامدا ئیمامى ئه‌حمه‌د فه‌رموى: ناخوێندرێت).
له كتێبی (شرح الفقه الأكبر للإمام ملا علي القاري) دا هاتووه، كه فه‌رموویانه: (القراءة عند القبور مكروهة عند أبى حنيفة ومالك وأحمد رحمهم الله في رواية)( 12). واته: (خوێندنى قورئانى پیرۆز لاى گۆڕه‌كان كارێكى خراپه لاى ئیمامى (ئه‌بو حه‌نیفه) و (مالیك) و (ئه‌حمه‌د- له ڕیوایه‌تێكدا)) ڕه‌حمه‌تى خوایان لێ بێت).
بۆ ئەم وەڵامە سود وەرگیراوە لە کتێبی : (نیعمەتی ڕەحمان لـە ڕونكردنەوەی بابەتە فیقهی و عەقیدەییەكانی پەیوەست بە قورئـان) لە نوسین و ئامادەکردنى : د. هەردی صدیق
=============
( 1) أخرجه مسلم: (1631)، وأبو داود في (السنن) رقم: (2880)، والترمذي في (الجامع) رقم: (1376)، والنسائي في (المجتبى) رقم: (3651)، وأحمد في (المسند): (2/372)، والبخاري في (الأدب المفرد) رقم: (38)، والبيهقي في (السنن الكبرى): (6/278)، من حديث أبي هريرة رضي الله عنه.
(2 ) (هو محمد بن بير علي البركوي الرومي الحنفي (تقي الدين) صوفي واعظ نحوي فقيه مفسر محدث فرضي مشارك في غير ذلك. ولد بـ (باليكسر). من تصانيفه الكثيرة الطريقة المحمدية في الوعظ، شرح لب الألباب في علم الإعراب للبيضاوي، دافعة المبتدعين وكاشفة بطلان الملحدين، إنقاذ المهلكين في الفقه والأربعون في الحديث) (نقلا عن: هداية القاري إلى تجويد كلام الباري)
( 3) الطريقة المحمدية: (4/325)
( 4) (هو محمد بن يعقوب بن محمد بن إبراهيم بن عمر، أبو طاهر، مجد الدين الشيرازي الفيروزآبادي: من أئمة اللغة والأدب. ولد بكارزين (بكسر الراء وتفتح) من أعمال شيراز. وانتقل إلى العراق، وجال في مصر والشام، ودخل بلاد الروم والهند. ورحل إلى زبيد (سنة 796 هـ) فأكرمه ملكها الأشرف إسماعيل وقرأ عليه، فسكنها وولي قضاءها.
وانتشر اسمه في الآفاق، حتى كان مرجع عصره في اللغة والحديث والتفسير، وتوفى في زبيد. أشهر كتبه (القاموس المحيط - ط) أربعة أجزاء) الأعلام للزركلي: (7/146) الناشر: دار العلم للملايين
( 5) المجموع: (10/427)
(6 ) له‌به‌شێكى کتێبی : (نیعمەتی ڕەحمان لـە ڕونكردنەوەی بابەتە فیقهی و عەقیدەییەكانی پەیوەست بە قورئـان) ڕوونکراوەتەوە، كه ووشه‌ى (كه‌راهه‌ت) لاى ئه‌وان بۆ حه‌رام كراوه‌كان به‌كاریان هێناوه، به‌ڵگه‌ش له‌سه‌ر ئه‌وه له‌م ووته‌یه‌دا به‌ڕوونى ده‌رده‌كه‌وێت، چونكه له‌پاشدا باسى بیدعه‌و داهێندراو ده‌كات، كه ئه‌وانیش بێگومان حه‌رامن . .
( 7) البيان والتحصيل والشرح والتوجيه والتعليل لمسائل المستخرجة: (2/234) دار الغرب الإسلامي، بيروت - لبنان.
(8 ) مواهب الجليل في شرح مختصر خليل: (2/543)، دار الفكر
(9 ) المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج: (11/85)، دار إحياء التراث العربي - بيروت
( 10) المغني لابن قدامة: (2/422) الناشر: مكتبة القاهرة
( 11) مسائل الإمام أحمد رواية أبي داود السجستاني: (1/224) مكتبة ابن تيمية، مصر ، التوضيح لشرح الجامع الصحيح: (4/395)، دار النوادر، دمشق – سوريا، شرح سنن أبي داود للعينى: (1/86) مكتبة الرشد – الرياض، أحكام الجنائز للشيخ الألباني: (1/192) المكتب الإسلامي
(12 ) شرح الفقه الأكبر للإمام ملا علي القاري الحنفي ص: (115)
تەوقەكردن و وتنى (خوا قەبوڵی كا) لەدواى تەواوبوونى نوێژچۆنێتی هەڵسوكەوت لەگەڵ بیدعەكاراندا ؟حوكمى ماچكردنى قورئانى پیرۆز (المُصْحَف)حوکمی بەڕۆژوو بوون لە ڕۆژی لەدایک بونی پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم ئایا زانایانى چوار مەزهەبەکەش دەڵێن مەولود دروست نیە؟
