یەکێک لەو شتانەی کەدەبێتە مایەیی خێر ، و عەقڵ زیاد دەکات و مرۆڤ زیاتر ڕۆشنبیر دەکات (خوێندنەوەیە) ؛ هەر بۆیە یەکەم ئایەت لەقورئانی پیرۆز دابەزی بۆ پێغەمبەرمان موحەمەد ﷺ ئەم ئایەتە بوو {اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ * خَلَقَ الإنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ * اقْرَأْ وَرَبُّكَ الأكْرَمُ * الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الإنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ}
واتە: ئه‌ی محمد - ﷺ - بخوێنه‌ به‌ناوی په‌روه‌ردگاری هه‌ره‌ به‌ڕێزته‌وه‌ ئه‌و په‌روه‌ردگاره‌ی كه‌ هه‌موو شتێكی دروست كردووه‌ * سه‌ره‌تا مرۆڤی دروست كردووه‌ له‌ دڵۆپه‌ ئاوێك پاشان بووه‌ به‌ خوێنێكی مه‌یوو * بخوێنه‌ به‌ناوی په‌روه‌ردگاری هه‌ره‌ به‌ڕێزته‌وه‌ * كه‌ به‌هۆی قه‌ڵه‌مه‌وه‌ خه‌ڵكی فێری هه‌موو شتێك كردووه‌ له‌ نووسین و خوێنده‌واری * ئه‌وه‌ى كه‌ مرۆڤ نه‌یزانیوه‌ خوای گه‌وره‌ به‌هۆی قه‌ڵه‌م و زانیارییه‌وه‌ هه‌موو شتێكی فێر كردوون.

بڕوانە چەند جار فەرمان دەکات بەخوێندنەوە ئایا ئەمە ئەوە ناگەیەنێت کە خوێندنەوە زۆر گرنگ و پێویسته؟
هەر بۆیە پێشەوایانی ئەم ئومەتە هەستیان بەم گرنگیە کردبوو ئەوەتا کاتێ پرسیار لەعبداللەی کوڕی موبارەک دەکەن وپێی دەڵێن: هۆکاری چی یە بەتەنها لەماڵدا زۆر دەمێنیتەوە ؟
لەوەڵامدا گوتی: من بەتەنها نیم بەڵکو من لەگەڵ پێغەمبەر ﷺ وهاوەڵاندام ؛ مەبەستی ئەوەیە کتێب دەخوێنێتەوە . 
وەهەروەها دەڵێت: هەر کەسێک دەیەوێ سوودمەند بێت با تەماشای کتێب بکات ، تەنانەت دەیگوت : کتێب بووە بەخۆشەویست و دڵنەوای من .

برای خوێنەر خوێندنەوە گرنگیەکی زۆری هەیە لە ژیانی مرۆڤدا لەوانە:  
1- دەبێتە هۆکاری زیاد بوونی عیلم وزانیاری وبەرچاو ڕوونی .
2- سوود بەخشە بۆ دەست خستنی ئەزموون و شارەزایی.
3- بەسەر بردنی کاتە لە بەنرخترین شتدا.            
4- هۆکارە بۆ زیاد بوونی عەقڵ و زیرەکی.            .
5- هۆکارە بۆ زیاد بوونی ئەدەب و ڕەوشت و کەسایەتی.            
6- هۆکارە بۆ زیاد بوونی ئیمان و ڕۆچوون لە تێگەیشتنی قورئان وفەرموودە.      
7- ژیانە لەگەڵ پیاو چاکان و زانایاندا.

بەڵام لێرەدا پرسیاره جەوهەریەکە ئەوەیە:
بۆ ناخوێنینەوە ؟ یاخود بۆ هەست بەقورسی و مەلەل دەکەین لەکاتی خوێندنەوەدا ؟ 
وەڵام: ئەوە دەردێکە بڵاو بۆتەوە لەکۆمەڵگاکەماندا وهەندێ کەس گیرۆدەی بوونە ، ئەوەش بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێتەوە لەوانە:
یەکەم : ئیعتماد کردنە سەر دەروونی فەرمانکەر بە خراپە کە حەزی بە ئیسراحەت و تەمبەڵیە ، بۆیە پێویستە داوای یارمەتی لەخودا بکرێت لەگەڵ هەوڵدان و جدی بوون .

دووەم : هۆکارێکی تر هەست نەکردنە بەگرنگی خوێندنەوە و کاریگەریەکانی لەسەر تاک وکۆمەڵگا .

سێیەم : دووری خەڵک لەتێگەیشتن لەزمانی عەرەبی ، ئەمەش هۆکارە بۆ گرانی خوێندنەوە و تێگەیشتن.

چوارەم : هەڵنەبژاردنی کێتبی سوود بەخش و گونجاو ، هەندێ جار کەسەکە کتێبێک هەڵدەبژێرێت کەدرێژە یاخود قورسە بۆیە ناتوانێت بەردەوام بێت ، بۆیە پێویستە پێش خوێندنەوە پرس بەکەسانی پسپۆڕ بکات چ جۆرە کتێبێک بخوێنێتەوە.

پێنجەم: سەرقاڵ بوون بەسوود وەرگرتن لەتۆڕە کۆمەڵایەتیەکان (بەبیسترا وبینراوەوە) لەبەر ئەوەی زوو دێتە دەستەوە ، بەڵام زوو لەبیر دەچێت و وەک کتێب نی یە بمێنێتەوە.

شەشەم : ڕێکنەخستنی کاتەکان ونەزانینی کاتی دیاری کراو بۆ خوێندنەوە ، بۆیە پێویستە کاتی خوێندنەوە دیاری بکرێت.

حەوتەم : لاوازی هیمەت و توشی مەلەل و بێتاقەت بوون لەکاتی خوێندنەوەدا ، بۆیە گرنگە مرۆڤ ئارام گر و لەسەر خۆ بێت وتەحەموولی ناخۆشیەکانی بکات چونکە خۆشی وئارامی لەدوایە.

هەشتەم : نەشارەزایی لەچۆنیەتی خوێندنەوەدا ، بۆیە پێویستە لەسەری وردە وردە دەست کات بەخوێندنەوە وەک ئەوەی سەرەتا پێشەکی کتێبەکە بخوێنێتەوە وناوەڕۆکەکەی تەماشا کات لەڕێگەی پێڕست و فەهرەسەکەیەوە ، ودیاری کردنی سوود و فائیدەکان وهەڵبژاردنی کتێبی گونجاو بۆ کاتی گونجاو.

 نۆیەم : نەبوونی کتێبخانە لەماڵدا ، بێگومان گەر کتێب نەبێت چۆن بخوێنێتەوە ؟!.

دەیەم : هاوەڵی نەکردنی کەسانێک کەخوێندنەوەیان خۆش دەوێت ؛ چونکە هاوڕێ کاریگەری زۆر هەیە لەسەر مرۆڤ.

زانایان و گرنگى دانیان بە خوێندنەوە

با تەماشا بکەین و بزانین ئایا زانایان چۆن دەیانخوێندەوە و چەند حەزیان لەخوێندنەوە دەکرد و چۆن گرنگیان پێ دەدا، بەڵکو ببێتە مایەیی ئەوەی چاویان لێ بکەیت وهیمەت بەرز بین.
یەکەم : پێشەوا شافعی ڕەحمەتی خودای لێ بێت خەریکی لەبەر کردنی (الموطأ)ـی ئیمام مالیک بوو تاوەکو لەماوەی نۆ ڕۆژدا هەمووی لەبەر کرد لەکاتێک کۆی گشتی(الموطأ) وبابەتەکانی نزیکەی (3676) فەرموودە و بابەت و ئەسەرە . 

دووەم : هەروەها موحمەدی کوڕی مسكين ڕەحمەتی خودای لێ بێت کاتێ بەیانی بەسەردا دەهات بڕێک دیاری کراو لەقورئانی دەخوێند ، وپاشان دادەنیشتن و دەرسی دەگوتەوە تاوەکو عەسر ، دواتر کچەکانی خۆی وبراکەی بانگ دەکرد و فێری زانست وقورئان خوێندنی دەکردن .

سێیەم : یەکێکی تر لەنموونەکان زانای پایەبەر حافیز ابن حجر ڕەحمەتی خودای لێ بێت کەسەحیحی بوخاری لەدە مەجلسیدا خوێندەوە لەکاتێکدا ژمارەی فەرموودەکات(7563) فەرموودەیە.

چوارەم : ئیمامی زەهەبی ڕەحمەتی خودای لێ بێت کتابی سیرەی ابن هشامی لەماوەی شەش ڕۆژدا بەسەر مامۆستاکەیدا خوێندەوە.

هاوشێوەی ئەم زانایانە زۆر زۆرە لە کەلەپور و توراسی ئیسلامیدا ؛ هەر بۆیە دوای یارمەتی خودا بوون بەو کەڵە پیاو و ناودارانە کە تا ڕۆژی دوای ناویان دەهێندرێت وقسەکانیان نەقڵ دەکرێت.

دەی کەواتە کاتی ئەوە نەهاتووە دەست بکەین بەخوێندنەوە وبگەڕێینەوە بۆ فێر بوونی زانست وهەوڵدان لەو پێناوەدا ، بێگومان نموونەی کەسێک کەئەسبابەکانی خوێندنەوەی لەبەردەستدایە وناخوێنێتەوە وەک ئەوە وایە کەسێک تینووی بێت وئاوی لەلادا بێت لێی نەخواتەوە وبەدوای تەڕایی وئاودا وێڵ بێت.
د. أحمد بن مبارك المزروعي

وەرگێڕانى : ستافی وەڵامەکان