ئادابەكانی كەسی وەڵامدەرەوە
نووسەر: مامۆستا محمد عبدالرحمن
1 ـ نەرم و نیان و هێمن و سنگ فراوان و بە بەزەیی بێت لە بەرامبەر كەسانی پرسیاركاردا.
قال النووي في شرح حديث جبريل: (وَفِيهِ أَنَّهُ يَنْبَغِي لِلْعَالِمِ أَنْ يَرْفُقَ بِالسَّائِلِ، وَيُدْنِيَهُ مِنْهُ، لِيَتَمَكَّن مِنْ سُؤَاله غَيْرَ هَائِبٍ وَلَا مُنْقَبِضٍ، وَأَنَّهُ يَنْبَغِي لِلسَّائِلِ أَنْ يَرْفُق فِي سُؤَاله، وَاَللَّه أَعْلَمُ)(1)
واتە: وە ئەم فەرموودەیە سوودی ئەوەی تێدایە كەوا: پێویستە زانـــا نەرم و نیان و بە بەزەیی بێت بەرامبەر بە پرسیاركار و نزیكی بكاتەوە لە خۆی بۆ ئەوەی بتوانێت پرسیارەكەی ئاراستە بكات بە بێ‌ ترس و داخراوی، وە پێویستە پرسیاركاریش نەرم و نیان و هێمن بێت لە پرسیاركار كردنەكەیدا.
2 ـ سەرەڕای وەڵامدانەوەی پرسیارەكە بە تێروتەسەلی وا باشترە ڕێنمایی كەسی پرسیاركار بكات بۆ چاك تر.
ئەمەش زۆر بە روونی بە دی دەكرێت لە وەڵامدانەوەی ئەو زانایەی كە لە چیرۆكی ئەو پیاوەی وا (100) سەد كەسی كوشتبوو هاتووە:
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْڕيِّ (رضي الله عنه) عَنِ النَّبِيِّ (ﷺ) قَالَ: ((إِنَّ عَبْداً قَتَلَ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ نَفْساً، ثُمَّ عَرَضَتْ لَهُ التَّوْبَةُ، فَسَأَلَ عَنْ أَعْلَمِ أَهْلِ الأَرْضِ ؟ فَدُلَّ عَلَى رَجُلٍ (وفـي رواية: رَاهِبٍ) فَأَتَاهُ، فَقَالَ: إِنِّي قَتَلْتُ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ نَفْساً فَهَلْ لِي مِنْ تَوْبَةٍ ؟ قَالَ: بَعْدَ قَتْلِ تِسْعَةٍ وَتِسْعِينَ نَفْساً ؟! قَالَ فَانْتَضَى سَيْفَهُ فَقَتَلَهُ بِهِ فَأَكْمَلَ بِهِ مِائَةً.
ثُمَّ عَرَضَتْ لَهُ التَّوْبَةُ، فَسَأَلَ عَنْ أَعْلَمِ أَهْلِ الأَرْضِ ؟ فَدُلَّ عَلَى رَجُلٍ [عَالِمٍ] ، فَأَتَاهُ فَقَالَ: إِنِّي قَتَلْتُ مِائَةَ نَفْسٍ فَهَلْ لِي مِنْ تَوْبَةٍ ؟
فَقَالَ: وَمَنْ يَحُولُ بَيْنَكَ وَبَيْنَ التَّوْبَةِ ؟! اخْرُجْ مِنَ الْقَرْيَةِ الْخَبِيثَةِ الَّتِي أَنْتَ فِيهَا إِلَى الْقَرْيَةِ الصَّالِحَةِ قَرْيَةِ كَذَا وَكَذَا [فَإِنَّ بِهَا أُنَاسَاً يَعْبُدُونَ اللَّهَ] فَاعْبُدْ رَبَّكَ [مَعَهُمْ] فِيهَا، [وَلاَ تَرْجِعْ إِلَى أَرْضِكَ فَإِنَّهَا أَرْضُ سَوْءٍ] ...)) (2)
واتە: بەندەیەك لە بەندەكانی خوای پەروەردگار نەوەد و نۆ كەسی كوشتبوو، پاشان كە ویستی تۆبە بكات پرسیاری كرد سەبارەت بە زاناترین كەسی سەر زەوی، دەستنیشانی پیاوێكی بۆ كرا (لە ڕیوایەتێكی تردا هاتووە: دەستنیشانی پیاوێكی خواپەرستی بۆ كرا) ئەویش ڕۆشتە لای و پێی وت: من نەود و نۆ كەسم كوشتووە ئایا بۆم هەیە تۆبە بكەم ؟ وتی: دوای كوشتنی نەود و نۆ كەس ؟! وتی: شیرەكەی هەڵكێشاو ئەویشی كوشت و سەدەكەی پێ‌تەواو كرد.
پاشان جارێكی تر ویستی تۆبە بكات پرسیاری كرد سەبارەت بە زاناترین كەسی سەر زەوی، دەستنیشانی پیاوێكی بۆ كرا (زانا) بوو ئەویش ڕۆشتە لای و پێی وت: من سەد (100) كەسم كوشتووە ئایا بۆم هەیە تۆبە بكەم ؟
وتی: كێ‌ ڕێگە لە تۆبەی تۆ دەگرێت ؟! بەڵام ئەبێ‌ لەو دێ‌یە خراپە دەرچیت كە تیایدایت، بۆ ئەو دێ‌ چاكە (چونكە خەڵكانێكی تێدایە خوای پەروەردگار دەپەرەستن) تۆش پەروەردگاری خۆت بپەرستە (لە گەڵیاندا) لەوێدا (نەشگەڕێتەوە بۆ خاكەكەی خۆت چونكە شوێنێكی خراپە).
3 ـ هەروەها زانیاری زیاتری پێ‌بدات كە پێویستە بۆی.
قال ابن القيم: (يَجُوزُ لِلْمُفْتِي أَنْ يُجِيبَ السَّائِلَ بِأَكْثَرَ مِمَّا سَأَلَهُ عَنْهُ، وَهُوَ مِنْ كَمَالِ نُصْحِهِ وَعِلْمِهِ وَإِرْشَادِهِ...، وَقَدْ تَرْجَمَ الْبُخَاڕيُّ لِذَلِكَ فِي صَحِيحِهِ فَقَالَ: (بَابُ مَنْ أَجَابَ السَّائِلَ بِأَكْثَڕ مِمَّا سَأَلَ عَنْهُ)، ثُمَّ ذَكَرَ حَدِيثَ ابْنِ عُمَرَ [عَنِ النَّبِيِّ (ﷺ) أَنَّ رَجُلاً سَأَلَهُ مَا يَلْبَسُ الْمُحْرِمُ ؟ فَقَالَ: ((لاَ يَلْبَسِ الْقَمِيصَ وَلاَ الْعِمَامَةَ وَلاَ السَّرَاوِيلَ وَلاَ الْبُرْنُسَ وَلاَ ثَوْبَاً مَسَّهُ الْوَرْسُ أَوِ الزَّعْفَرَانُ، فَإِنْ لَمْ يَجِدِ النَّعْلَيْنِ فَلْيَلْبَسِ الْخُفَّيْنِ وَلْيَقْطَعْهُمَا حَتَّى يَكُونَا تَحْتَ الْكَعْبَيْنِ))] (3)
فَسُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (ﷺ) عَـمَّا يَلْبَسُ الْمُحْـڕمُ، فَأَجَابَ عَمَّا لَا يَلْبَسُ، وَتَضَمَّنَ ذَلِكَ الْجَوَابَ عَمَّا يَلْبَسُ ؛ فَإِنَّ مَا لَا يَلْبَسُ مَحْصُورٌ، وَمَا يَلْبَسُهُ غَيْرُ مَحْصُورٍ، فَذَكَرَ لَهُمْ النَّوْعَيْنِ، وَبَيَّنَ لَهُمْ حُكْمَ لُبْسِ الْخُفِّ عِنْدَ عَدَمِ النَّعْلِ(4)، وَقَدْ سَأَلُوهُ عَنْ الْوُضُوءِ بِمَاءِ الْبَحْڕ، فَقَالَ لَهُمْ: "هُوَ الطَّهُورُ مَاؤُهُ الْحِلُّ مَيْتَتُهُ")(5).
واتە: دروستە بۆ ئەو كەسەی كە فەتوا دەدات (موفتی) وەڵامی پرسیاركار
بداتەوە بە زیاتر لەوەی كە پرسیاری لە بارەیەوە كردووە، وە ئەمەش لە كەماڵ و تەواوی ئامۆژگاری و زانست و ڕێنمایی كردنێتی...
وە بوخاری ناونیشانی بۆ ئەوە داناوە لە (صەحیح)ـەكەیدا و فەرموویەتی: (بابەتی: ئەو كەسەی كە وەڵامی پرسیاركار دەداتەوە بە زیاتر لەوەی كە پرسیاری لە بارەیەوە كردووە)، ئەنجا باسی فەرموودەكەی (ابْنِ عُمَر)ی كردووە لە پێغەمبەرەوە (ﷺ) كەوا پیاوێك پرسیاری لـێ‌ی كردووە: ئایا ئەو كەسەی كە لە ئیحرامدایە چی لەبەر بكات ؟
پێغەمبەریش (ﷺ) فەرمووی: نابێت كراس و عیمامە و شەرواڵ و (الْبُرْنُس / قەمصەڵە)* و پۆشاكێك كە بۆنی وەرس و زەعفەرانی پێوە بێت لەبەر بكات، وە ئەگەر پێڵاوی دەست نەكەوت ئەوا با خوف لە پێ‌ بكات و با بیانیشبڕێتەوە تاوەكو دەكەونە خوار قولەپێكانەوە.
لێرەدا پێغەمبەری خوا (ﷺ) پرسیاری لـێ‌كرا سەبارەت بە ئەو كەسەی كە لە ئیحرامدایە چی لەبەر بكات ؟
ئەویش وەڵامیدایەوە سەبارەت بە ئەوەی كە نابێت لەبەری بكات، وە ئەو وەڵامە ئەوەش دەگرێتەوە كە لەبەر دەكرێت، چونكە ئەوەی كە نابێت لەبەری بكات كورتهەڵهێنراوە، وە ئەوەی كە لەبەری دەكات كورتهەڵهێنراو و سنوور بۆ دیاری كراو نییە، بەمە هەردوو جۆرەكەی بۆ باسكردن، وە حوكمی لە پێ‌كردنی خوفیشی بۆ روونكردنەوە لە كاتێكدا كە پێڵاو نەبێت، هەروەها پرسیاریشیان لـێ‌كردووە سەبارەت بە دەستنوێژگرتن بە ئاوی دەریا، ئەویش پێیانی فەرموو: "دەریا ئاوەكەی پاك و پاكەرەوەیە و مردارۆبووشی حەڵاڵە".
وقال النووي: (قَالَ الْعُلَمَاء: هَذَا مِنْ بَدِيع الْكَلَام وَجَزِله ؛ فَإِنَّهُ (ﷺ) سُئِلَ عَمَّا يَلْبَسهُ الْمُحْڕم فَقَالَ: لَا يَلْبَس كَذَا وَكَذَا، فَحَصَلَ فِي الْجَوَاب أَنَّهُ لَا يَلْبَس الْمَذْكُورَات، وَيَلْبَس مَا سِوَى ذَلِكَ، وَكَانَ التَّصْڕيح بِمَا لَا يَلْبَس أَوْلَى ؛ لِأَنَّهُ مُنْحَصِر، وَأَمَّا الْمَلْبُوس الْجَائِز لِلْمُحْڕمِ فَغَيْر مُنْحَصِر فَضُبِطَ الْجَمِيع بِقَوْلِهِ (ﷺ): "لَا يَلْبَسُ كَذَا وَكَذَا" يَعْنِي: وَيَلْبَس مَا سِوَاهُ)(6)
واتە: زانایان فەرموویانە: ئەمە لە جوانترین و كورتترین وتەیە، چونكە پێغەمبەر (ﷺ) پرسیاری لـێ‌كرا سەبارەت بە ئەو پۆشاكەی كە كەسێك لە ئیحرامدا بێت لەبەری بكات ؟
ئەویش فەرمووی: ئەوە و ئەوە لەبەر نەكات، لە وەڵامەكەدا ئەوە دەستكەوت كە نابێت ئەوانە لەبەر بكات، وە جگە لە ئەوانە لەبەر بكات، وە بە ڕاشكاوی باسكردنی ئەوانەی كە لەبەر نەكرێن لە پێشتر بوو چونكە كورتهەڵهێنراون و دیاری كراون، بەڵام ئەو پۆشاكانەی كە دروستن بۆ كەسێك لە ئیحرامدا بێت لەبەریان بكات كورتهەڵهێنراو نین و دیاری كراو نین بۆیە پێغەمبەر (ﷺ) هەموویانی ڕێكخست بە فەرمایشتی: "با ئەوە و ئەوە لەبەر نەكات" كەواتە: با جگە لەوانە لەبەر بكات.
وقال النووي في مناسبة أخـرى: (قَوْلُهُ: "سُئِلَ رَسُول اللَّه (ﷺ) عَنْ الْبِتْع ؟ فَقَالَ: كُلُّ شَرَابٍ أَسْكَرَ فَهُوَ حَرَامٌ"(7) هَذَا مِنْ جَوَامِع كَلِمه (ﷺ).
وَفِيهِ أَنَّهُ يُسْتَحَبّ لِلْمُفْتِي إِذَا رَأَى بِالسَّائِلِ حَاجَة إِلَى غَيْر مَا سَأَلَ أَنْ يَضُمّهُ فِي الْجَوَاب إِلَى الْمَسْئُول عَنْهُ، وَنَظِير هَذَا الْحَدِيث حَدِيث: "هُوَ الطَّهُورُ مَاؤُهُ الْحِلُّ مَيْتَتُهُ")(8)
واتە: وتەی: "پرسیاركرا لە پێغەمبەری خوا (ﷺ) سەبارەت بە (الْبِتْع / گیراوەی هەنگوێن) ئەویش فەرمووی: هەموو خواردنەوەیەك مرۆڤــ سەرخۆش بكات ئەوا حەرامە" ئەمە لە وتە گشتگیر و واتافراوانەكانیەتی (ﷺ).
وە ئەم فەرموودەیە سوودی ئەوەی تێدایە كە: سوننەتە بۆ موفتی ئەگەر بینی پرسیاركار پێویستی [بە زانیاری زیاتر] بوو جگە لە پرسیارەكەی خۆی ئەوا یەكیدەخات لەگەڵ وەڵامی ئەوەی كە پرساری لە بارەیەوە لـێ‌كراوە، وە هاووێنەی ئەم فەرموودەیە بریتییە لە فەرموودەی "دەریا ئاوەكەی پاك و پاكەرەوەیە و مردارۆبووشی حەڵاڵە".
وقال الشيخ عطية محمد سالـم: (ذكر العلماء أن القاعدة الأساسية في الجواب أن يطابق السؤال، ولكن المسئول إذا كان حكيماً راعى حالة السائل، فقد يزيده عما سأل، وقد يغاير ويجيبه عن غير ما سأل ؛ ليبين له أن الأهمية فيما تضمنه الجواب، أو يختصر في الجواب ليسهل على السائل فهم الـجواب.
واتە: زانایان باسی ئەوەیان كردووە كە: بنەوای سەرەكی لە وەڵامدا ئەوەیە كە هاوتا بێت لەگەڵ پرسیارەكەدا، بەڵام كەسی پرسیارلـێ‌كراو ئەگەر دانــا بێت ئەوا حاڵەتی پرسیاركار لەبەرچاودەگرێت، بۆیە جاری وا هەیە زیاتر لەوە [زانیاری] دەداتێ‌ كە پرسیاری لە بارەیەوە كردووە، وە جاری واش هەیە وەڵامەكە دەگۆڕێت و وەڵامی جگە لەوەی كە پرسیاری لە بارەیەوە كردووە دەداتەوە بۆ ئەوەی بۆی روونبكاتەوە كەوا گرنگی لەوەدایە كە وەڵامەكە گرتویەتە خۆی، وە یان وەڵامەكە كورت و پوخت دەكاتەوە بۆ ئەوەی تێگەیشتنی وەڵامەكە ئاسان بكات لەسەر پرسیاركار.
ومن مغايرة الجواب للسؤال: ما جاء في كتاب الله عند قوله تعالى: [ يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ] [البقرة] ، فهم يسألون عن ماذا ينفقون ؟ وفي آية أخرى: [ قُلْ الْعَفْوَ] [البقرة] ، أي: الزائد عن حاجتكم، وهذا مطابق للسؤال، ولكن هنا قال: [ قُلْ مَا أَنفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ] ، فقد سألوا عن نوعية ما ينفقون فأجابـهم بأن
دلهم على جهة ما ينفقون عليه ؛ لأن معرفة ذلك أهم من معرفة ماذا ينفقون.
واتە: لە نموونەی گۆڕینی وەڵامی پرسیارەكە: ئەوەی كە لە قورئاندا هاتووە كە خوای گەورە فەرموویەتی: [پرسیارەت لـێ‌دەكەن چــی ببەخشنەوە ؟ تۆیش بڵـێ‌: هەرچی شتێك ببەخشنەوە لە چاكە ئەوا با بۆ باوك و دایك و خزمان و یەتیمان و هەژاران و رێبواران بێت] ، ئەوان پرسیار دەكەن سەبارەت بەوەی ئایا چ شتێك ببەخشنەوە ؟ وە لە ئایەتێكی تردا: [بڵـێ‌: لـێ‌بووردەیی ببەخشنەوە] واتە: ئەوەی كە زیاترە لە پێویستیتان، ئەمەیان هاوتایە لەگەڵ پرسیارەكەدا، بەڵام لێرەدا فەرموویەتی: [بڵـێ‌: هەرچی شتێك ببەخشنەوە لە چاكە ئەوا با بۆ باوك و دایك...] ، ئەوان پرسیاریان كرد سەبارەت بە جۆری ئەو شتەی كە بیبەخشنەوە بەڵام خوای گەروە وەڵامیدانەوە بەوەی كە رێنمایی كردن بۆ ئەو لایەنەی كە شتی بەسەردا ببەخشنەوە، چونكە زانینی ئەوە گرنگترە لە زانینی ئەو شتەی كە بیبەخشنەوە.
وكذلك من الزيادة في الجواب على السؤال: حديث: (قالوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا نَرْكَبُ الْبَحْرَ وَنَحْمِلُ مَعَنَا الْقَلِيلَ مِنَ الْمَاءِ فَإِنْ تَوَضَّأْنَا بِهِ عَطِشْنَا، أَفَنَتَوَضَّأُ مِنْ مَاءِ الْبَحْڕ ؟ فالسؤال محدود عن صحة الوضوء من ماء البحر، فكان جوابه (ﷺ): "هُوَ ـ أي: البحر ـ الطَّهُورُ مَاؤُهُ الْحِلُّ مَيْتَتُهُ"، مع أنهم لم يسألوا عن ميتته أحلال هي أم حرام ؟ ولكن نظر (ﷺ) إلى السائل عن صحة الطهور من ماء البحر ورأى أن تحريم وتحليل ميتة البحر أشد إشكالاً عليهم، فإذا كانوا قد استشكلوا الوضوء من ماء البحر لكونه مالـحاً فلأن يستشكلوا حِل ميتته من باب أولى، فزادهم فيما يرتبط بركوب البحر)(9)
واتە: هەروەها لە نموونەی زیاتر لە وەڵامی پرسیارەكە: فەرموودەی: "وتیان: ئەی پێغەمبەری خوا ئێمە سەردەكەوێنە سەر دەریا و كەمێك ئاو لەگەڵ خۆماندا هەڵدەگرین جا ئەگەر دەستنوێژی پێ‌بگرین ئەوا تینومان دەبێت، ئایا دەستنوێژ بگرین بە ئاوی دەریا ؟
پرسیارەكە سنوردارە سەبارەت بە دروستێتی دەستنوێژە بە ئاوی دەریا، وەڵامەكەی پێغەمبەری خوایش (ﷺ) بریتی بوو لە: "دەریا ئاوەكەی پاك و پاكەرەوەیە و مردارۆبووشی حەڵاڵە"، ئەوان پرسیاریان نــەكرد سەبارەت بە مردارۆبووی دەریا كە ئایا حەڵاڵە یان حەرامە ؟ بەڵام پێغەمبەر (ﷺ) سەیردەكات پرسیاركار سەبارەت بە دروستێتی دەستنوێژ بە ئاوی دەریا و بینی كەوا حەرامێتی و حەڵاڵێتی مردارۆبووی دەریا زیاتر ئاڵۆزترە بە لایانەوە، جا ئەگەر ئەوان دەستنوێژگرتن بە ئاوی دەریا بە لایانەوە ئاڵۆز بێت لەبەر ئەوەی كە سوێرە (شۆرە) ئەوا حەڵاڵێتی مردارۆبووی دەریا بە لایانەوە ئاڵۆز بێت لە پێشترە، بۆیە زنیاری زیاتری پێ‌دان لەوەی كە پەیوەستە بە سەركەوتنە سەر دەریاوە.
هەروەها زانایان لە شەرحی فەرموودەی: ((... هُوَ الطَّهُورُ مَاؤُهُ، الْحِلُّ مَيْتَتُهُ / دەریا ئاوەكەی پاك و پاكەرەوەیە و مردارۆبووشی حەڵاڵە)) فەرموویانە: (وَالْحَدِيث فِيهِ مَسَائِل:... الثَّالِثَة: أَنَّ الْمُفْتِي إِذَا سُئِلَ عَنْ شَيْء وَعَلِمَ أَنَّ لِلسَّائِلِ حَاجَة إِلَى ذِكْر مَا يَتَّصِل بِمَسْأَلَتِهِ اُسْتُحِبَّ تَعْلِيمه إِيَّاهُ لِأَنَّ الزِّيَادَة فِي الْجَوَاب بِقَوْلِهِ: "الْحِلُّ مَيْتَته" لِتَتْمِيمِ الْفَائِدَة وَهِيَ زِيَادَة تَنْفَع لِأَهْلِ الصَّيْد وَكَأَنَّ السَّائِل مِنْهُمْ، وَهَذَا مِنْ مَحَاسِن الْفَتْوَى)(10).
===============================
1- شرح صحيح مسلم: (1 / 114).
2- سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم: (2640).
3- صحيح البخاري رقم: (134) وصحيح مسلم رقم: (2783) و (2784).
[تنبيه] : الـحديث الذي ذكره ابن القيم ها هنا كان بلفظ آخر غير ما ذكره البخاري تحت هذا الباب ! لذا رأيت إيراد الـحديث بلفظه كما هو عند البخاري تحت الباب الـمذكور.
4-فائدة: قال الـحافظ ابن حجر: (قَالَ عِيَاض: أَجْمَع الْمُسْلِمُونَ عَلَى أَنَّ مَا ذُكِرَ فِي هَذَا الْحَدِيث لَا يَلْبَسهُ الْمُحْڕم، وَأَنَّهُ نَبَّهَ بِالْقَمِيصِ وَالسَّرَاوِيل عَلَى كُلّ مَخِيط، وَبِالْعَمَائِمِ وَالْبَرَانِس عَلَى كُلّ مَا يُغَطَّى الرَّأْس بِهِ مَخِيطَاً أَوْ غَيْره، وَبِالْخِفَافِ عَلَى كُلّ مَا يَسْتُر الرِّجْل اِنْتَهَى) فتح الباري: (3 / 507).
وقال النووي: (وَنَبَّهَ ﷺ بِالْوَرْسِ وَالزَّعْفَرَان عَلَى مَا فِي مَعْنَاهُمَا، وَهُوَ الطِّيب، فَيَحْرُم عَلَى الرَّجُل وَالْمَرْأَة جَمِيعًا فِي الْإِحْرَام جَمِيع أَنْوَاع الطِّيب...
قَالَ الْعُلَمَاء: وَالْحِكْمَة فِي تَحْڕيم اللِّبَاس الْمَذْكُور عَلَى الْمُحْڕم ـ وَلِبَاسه الْإِزَار وَالرِّدَاء ـ: أَنْ يَبْعُد عَنْ التَّرَفُّه وَيَتَّصِف بِصِفَةِ الْخَاشِع الذَّلِيل ؛ وَلْيَتَذَكَّرْ أَنَّهُ مُحْڕم فِي كُلّ وَقْت، فَيَكُون أَقْرَب إِلَى كَثْرَة أَذْكَاره، وَأَبْلَغ فِي مُرَاقَبَته وَصِيَانَته لِعِبَادَتِهِ، وَامْتِنَاعه مِنْ اِرْتِكَاب الْمَحْظُورَات ؛ وَلِيَتَذَكَّرَ بِهِ الْمَوْت وَلِبَاس الْأَكْفَان، وَيَتَذَكَّر الْبَعْث يَوْم الْقِيَامَة، وَالنَّاس حُفَاة عُرَاة مُهْطِعِينَ إِلَى الدَّاعِي، وَالْحِكْمَة فِي تَحْڕيم الطِّيب وَالنِّسَاء: أَنْ يَبْعُد عَنْ التَّرَفُّه وَزِينَة الدُّنْيَا وَمَلَاذّهَا، وَيَجْتَمِع هَمّه لِمَقَاصِد الْآخِرَة) شرح صحيح مسلم: (4 / 314).
5- إعلام الـموقعين: (6 / 45).
* قال النووي: ("الْبُرْنُس": هُوَ كُلُّ ثَوْب رَأْسه مُلْتَصِق بِهِ) شرح صحيح مسلم: (1 / 286).
وقال السندي: ("الْبُرْنُس": كل ثوب رأسه منه) حاشية السندي على سنن النسائي: (5 / 129).
واتە: (الْبُرْنُس): ئەو پۆشاكەیە كە سەرەكەی لە خۆیەتی و لكاوە پێ‌یەوە.
دەڵێم: ئەمەش زیاتر لە قەمصەڵە یان پاڵتاوی ئەم سەردەمە دەچێت كە سەرەكەیی پێ‌یەوە بێت.
(الْوَرْس: نَبْت أَصْفَر طَيِّب الرَّائِحَة يُصْبَغ بِهِ) عون الـمعبود: (5 / 188).
واتە: (الْوَرْس): روەكێكی ڕەنگ زەردە و بۆنی خۆشە و بۆیەی پێ‌دەكرێت.
(الزَّعْفَران: صِبْغٌ أحمرُ اللونِ وهو نوعٌ من الطِّيبِ) انظر: العين: (2 / 333).
واتە: (الزَّعْفَران): بۆیەیەكی ڕەنگ سورە و جۆرێكە لە بۆنەكان.
6- شرح صحيح مسلم: (4 / 314).
7- صحيح البخاري رقم: (5585) وصحيح مسلم رقم: (5179) و (5180).
8- شرح صحيح مسلم: (6 / 170).
9- شرح بلوغ الـمرام: (3 / 46 ـ 47)، ولـمزيد الفائدة انظر: (1 / 16) منه أيضاً، عند شرحه لـحديث: " هُوَ الطَّهُورُ مَاؤُهُ الْحِلُّ مَيْتَتُهُ ".
10- عون الـمعبود شرح سنن أبـي داود: (1/ 107)، وانظر: فيض القدير: (3 / 282).