مانگی ڕەمەزان مانگی موحاسەبەکردنی نەفس
وگەڕانەوەیە بۆلای خوای گەورە ، بۆیە پێویستە موسوڵمان لەم مانگەدا هەڵوێستە بکات وبیر لەحاڵی خۆی بکاتەوە ، وموحاسەبەی نەفسی خۆی بکات .
ئەم مانگە مانگی قورئان خوێندن ، وزیکر ویادی خودایە ، بۆیە دۆڕاوی وسەرگەردانییە مرۆڤ زمانی بەکار نەهێنێت لەعیبادەت وگوێڕایەڵی خودادا وهەوڵی دەست خستنی پاداشتی زیاتر نەدات لەم مانگەدا .
ئاگات له زمان و قسە کردنت بێ :
ئەبو هرەیرە خوا لێی ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەری ﷺ فەرمووی: ((إن العبد ليتكلم بالكلمة ما يتبين فيها، يزل بها في النار أبعد مما بين المشرق))(1).
واتە: بێگومان جارى واهەیە بەندەیەک قسەیەک دەکات بیرى لێ ناکاتەوە ئایا خێرە یا شەڕە بەهۆى کردنى ئەم قسەیە دەخزێتە ناو ئاگر دوورتر لە نێوانى رۆژهەڵات و رۆژئاوا.
جا ئەگەر تاکی باوەڕادر بگاتە ئەم ئاستەى کە زمانى تەنها لەخێر بە کاربێنێ و بیپارێزێ لەخراپەو قسەى بێ سوود ئەوا سەرفرازی بەدەست هێناوە بەویستی خوا .
ئەبو هرەیرە خوا لێی ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەری ﷺ فەرمووی: ((إن العبد ليتكلم بالكلمة من رضوان الله لا يلقي لها بالاً، يرفعه الله بها درجات، وإن العبد ليتكلم بالكلمة من سخط الله لا يلقي لها بالاً، يهوي بها في جهنم))(2).
واتە : بەندە قەسەیەک دەکات لە رەزامەندی خوای پەروەردگار زۆر گەورەش نیە بەلایەوە خوای پەوەردگار بەهۆیەوە چەندین پلە بەرزی دەکاتەوە ، وە هەروەها بەندە یەک قسەیەک دەکات کە خوای پەورەدگار پێی توڕە دەبێت بەلاشیەوە زۆر گەورە نیە دەیباتە ناو دۆزەخەوە .
وەهەروەها ئەسلەم خوا لێی ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت: أن عمر بن الخطاب رضي الله عنه دخل على أبي بكر الصديق رضي الله عنه وهو يجبذ لسانه, فقال له عمر: (مه غفر الله لك؟ فقال أبو بكر: إن هذا أوردني الموارد)(3).
واتە: عومەری کوڕی خەتاب خوا لێی ڕازی بێت چووە لای ئەبو بەکر خوا لێی ڕازی بێت وبینی زمانی ڕادەکێشا ، عومەر پێی گوت: (لەسەر خۆت ،و وازی لێ بێنە وئەوە چیتە خوا لێت خۆش بێت ؟ ئەبو بەکر گوتی: ئائەمە توشی هەلاکەتی کردووم .
زۆربەی تاوانەکان لەزمانەوەیە:
دەگێڕنەوە عبداللەی کوڕی مەسعود: ((أنه ارتقى الصفا فأخذ بلسانه فقال: يا لسان قل خيراً تغنم, واسكت عن شر تسلم, من قبل أن تندم. ثم قال: سمعت رسول الله ﷺ يقول: أكثر خطايا ابن آدم في لسانه))(4).
واتە: چووە سەر سەفا وکردی بەزمانیدا وگوتی: ئەی زمان قسەی چاک بکە براوە دەبی ، وبێدەنگ بە لەخراپە سەلامەت دەبی ، پێش ئەوەی توشی بەشیمانی ببی ، پاشان گوتی: گوێم لەپێغەمبەری خوا ﷺ بوو دەیفەرموو: زۆربەی تاوانی نەوەی ئادەمە لەزمانیەوەیەتی .
بێ دەنگ بوون باشترە لەقسەی خراپ کردن:
ئەبو هرەیرە خوا لێی ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەری ﷺ فەرمووی: ((... ومن كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيراً أو ليصمت))(5).
واتە: ھەرکەسێک باوەڕی بەخواو بەڕۆژی دوای ھەیە ئەگەر قسەی کرد با قسەی خێر بکات یاخود بێدەنگ بێت.
ڕەحمەتی خوا لەشاعیر بێت کەدەڵێت:
لسانك لا تذكر به عورة امرئ فكلك عورات وللناس ألسنُ
وعيناك إن أبدت إليك معايباً , فدعها وقل: يا عين, للناس أعينُ
واتە: زمانت باسی عەیب وعاری کەسی پێ مەکە ، تۆش عەیب وعارت هەیە وخەڵکیش زمان.
وەچاوەکانت گەر عەیبێکی پێ نیشان دایت ، لێی گەڕێ وبڵێ: ئەی چاو ، خەڵیکش چاویان هەیە .
ئاممان ئاگاداری بەر وبوومی زمانت بە :
مەعاز خوا لێی ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : ((قلت يا رسول الله أخبرني بعمل يدخلني الجنة ويباعدني عن النار؟ قال: لقد سألت عن عظيم وإنه ليسير على من يسره الله تعالى عليه: تعبد الله لاتشرك به شيئا، وتقيم الصلاة، وتؤتي الزكاة، وتصوم رمضان، وتحج البيت، ثم قال: ألا أدلك على أبواب الخير؟ الصوم جنة، والصدقة تطفئ الخطيئة كما يطفئ الماء النار، وصلاة الرجل في جوف الليل، ثم تلا: {تتجافى جنوبهم عن المضاجع } حتى بلغ {يعملون} ثم قال: ألا أخبرك برأس الأمر وعموده وذروة سنامه؟ قلت: بلى يا رسول الله، قال: رأس الأمر الإسلام، وعموده الصلاة، وذروة سنامه الجهاد، ثم قال: ألا أخبرك بملاك ذلك كله؟ قلت: بلى يا رسول الله، فأخذ بلسانه، وقال: كفّ عليك هذا، قلت يا نبي الله وإنا لمؤاخذون بما نتكلم به؟ فقال ثكلتك أمك يا معاذ، وهل يكب الناس في النار على وجوههم أو قال: على مناخرهم إلا حصائد ألسنتهم)) (6)
واته : گوتم : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا صلی الله علیه هه‌واڵم بەرێ به كرده‌وه‌يه‌ك بمخاته به‌هه‌شته‌وه و له دۆزه‌خ دوورمخاته‌وه ؟
فه‌رمووى : به‌ڕاستى پرسيارى شتێكى گه‌وره‌ت لـێ كردم و ئه‌و شته‌ش ئاسانه له‌سه‌ر كه‌سێك كه خوا بۆى ئاسان بكات : خوا ده‌په‌رستيت و هيچ ناكه‌يت به شه‌ريكى و نوێژه‌كان ده‌كه‌يت به ڕێكوپێكى و زه‌كات ده‌ده‌يت و ڕۆژووى ره‌مه‌زان ده‌گريت و حه‌جى ماڵى خواش ده‌كه‌يت .
ئینجا فه‌رمووى : ئايا رێنماييت بكه‌م بۆ ده‌رگاكانى خێر و چاكه : ڕۆژوو پارێزه‌ره و ماڵ به‌خشين هه‌ڵه و تاوان ده‌سڕێته‌وه هه‌روه‌كو چۆن ئاو ئاگر ده‌كوژێنێته‌وه وه نوێژى پياو له ناوه‌ڕاستى شه‌ودا ، فه‌رمووى : ئه‌نجا ئه‌م ئايه‌ته‌ى خوێنده‌وه : {تتجافى جنوبهم عن المضاجع } واتە: (لاكه‌له‌كه‌يان دوورده‌كه‌وێته‌وه له جێگه‌كانى خه‌وتن و په‌روه‌ردگاريان ده‌په‌رستن له ترسى سزايى و به ته‌ماحى پاداشتى و له‌وه‌ى كه رۆزيانمان داون ده‌بخشنه‌وه ، هيچ كه‌سێك نازانێت چيان بۆ هه‌ڵگيراوه له‌وه‌ى كه چاوه‌كان ئۆقره‌ى پێ ده‌گرێت له پاداشتى ئه‌و كرده‌وانه‌ى كه ده‌يان كرد) ئه‌نجا فه‌رمووى : ئايا هه‌واڵت نه‌ده‌مێ به سه‌رى هه‌موو شتێك و به بڕبڕه‌ى پشتى و چڵه پۆپه‌كه‌ى ؟
گوتم : به‌ڵێ ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ .
فه‌رمووى : سه‌رى هه‌موو شتێك ئيسلامه ، وه بڕبڕه‌ى پشتى ئيسلاميش نوێژ كردنه ، وه چڵه پۆپه‌كه‌شى تێكۆشانه له پێناوى خوادا .
ئه‌نجا فه‌رمووى : ئايا هه‌واڵتنه‌ده‌مێ به جڵه‌وگيرى هه‌موو ئه‌وانه ؟
گوتم : به‌ڵێ ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ .
پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ زمانى گرت و فه‌رمووى : ئه‌مه‌ت بگره‌وه .
گوتم : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ بۆ ئايا لێپرسينه‌وه‌مان لێ ده‌كرێت و سزا ده‌درێين له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه ده‌يڵێين؟
فه‌رمووى : له‌بار دايكت بچيته‌وه ئه‌ى (معاذ) بۆ ئايا خه‌ڵكى ڕاده‌كێشرێن له‌سه‌ر ڕوومه‌تيان يان له‌سه‌ر لوتيان ئيللا به هۆى دروێنه‌ى تاوانه‌كانى زمانيانه‌وه نه‌بێت .
وە یەکێک لەنیشانەکانی ڕزگار بوون وبراوەیی وتەواوی ئەوەیه مرۆڤ زمانی بپارێزێت لەشتی ناپێویست ، ودانیشتن لەکۆڕ ومەجلیسی خراپ ، بەتایبەت لەمانگی ڕەمەزاندا ، واز بێنێت لە بەکەم تەماشا کردنی خەڵک ، وگاڵتە کردن پێیان ، وقسە وتت پێیان ، ودوو زمانی کردن لەنێوانیاندا ، وغەیبەت کردنیان ، وقسەی نەشیاو کردن ، خوای گەورە فەرموویەتی: { قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خَاشِعُونَ وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ} [المؤمنون:1-3].
واته: به دڵنیایی باوه‌ڕداران سه‌رفرازو به‌خته‌وه‌رو سه‌ركه‌وتوو بوونه له دونیاو قیامه‌تدا،ئه‌و باوه‌ڕدارانه‌ی كه ئه‌م سیفه‌تانه‌یان تیابێ:
ئه‌و كه‌سانه‌ی كه له نوێژه‌كانیاندا هێمن و ئارامن وه دڵیان لای نوێژه‌كانیانه‌و خشوعیان هه‌یه.
وه ئه‌و كه‌سانه‌ی كه پشت له هه‌موو شتێكی پووچه‌ڵ و بێ بنه‌ماو شیرك و تاوان ئه‌كه‌ن.
--------
(1) رواه البخاري (6477)، ومسلم (2988).
(2) رواه البخاري (6478).
(3) رواه مالك في ((الموطأ)) (5/1438)، والبيهقي في ((شعب الإيمان)) (4/256) (4990). وصححه الألباني في ((صحيح الترغيب والترهيب)) (2873).
(4) رواه الطبراني (10/197) (10446)، وأبو نعيم في ((حلية الأولياء)) (4/107)، والبيهقي في ((شعب الإيمان)) (4/240) (4933).
قال أبو نعيم: غريب من حديث الأعمش تفرد به عنه أبو بكر النهشلي، وحسن إسناده المنذري في ((الترغيب والترهيب)) (4/25)، والعراقي في ((تخريج الإحياء)) (3/135)، وقال الهيثمي في ((مجمع الزوائد)) (10/302): رجاله رجال الصحيح، وجود إسناده الألباني في ((سلسلة الأحاديث الصحيحة)) (2/70) وقال: وهو على شرط مسلم.
(5) رواه البخاري (6138)، ومسلم (47).
(6) رواه الترمذي (2616)، وابن ماجه (3224)، وأحمد (5/231) (22069)، والنسائي في ((السنن الكبرى)) (6/428) (11394)، والطبراني (20/133) (266).
قال الترمذي: حسن صحيح، وصححه عبدالحق الإشبيلي في ((الأحكام الشرعية الكبرى)) (3/156)، وابن القيم في ((أعلام الموقعين)) (4/259)، والألباني في (صحيح سنن الترمذي) (2616)، وقال الهيثمي في ((مجمع الزوائد)) (10/303): [روي] بإسنادين ورجال أحدهما ثقات.
