ده‌روازه‌ى نۆیه‌م : نوێژى عوزرداره‌كان
خاوه‌ن عوزره‌كان: بریتین له نه‌خۆش وموسافیر وئه‌وانه‌ى ترسیان هه‌یه وناتوانن نوێژه‌كانیان به‌و شێوازه بكه‌ن كه بێ عوزره‌كان ده‌یكه‌ن
چۆنێتی نوێژی نه‌خۆش:
نوێژی موسافیر:
ئه‌م باسانه‌شى تێدایه:
یه‌كه‌م: كورتكردنه‌وه‌ى نوێژه چواریه‌كان:
ئه‌مه‌ش چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌ك له خۆ ده‌گرێت:
پرسى یه‌كه‌م: له باره‌ى حوكمی نوێژ كورت كردنه‌وه «القصر»؟:
پرسى دووه‌م: له باره‌ى دیاریكردنی ئه‌و نوێژه‌ى دروسته كورت بكرێته‌وه:
پرسى سێیه‌م: دوری ئه‌و سه‌فه‌ره‌ى نوێژی تێدا كورت ده‌كرێته‌وه وجۆره‌كه‌ى:
پرسى چواره‌م: كه‌سێك نیه‌تی مانه‌وه «الإقامة»ی هه‌بێت، كورتی ده‌كاته‌وه؟
پرسى پێنجه‌م: ئه‌و حاڵه‌تانه‌ى كه پێویسته له سه‌ر موسافیر نوێژه‌كانی به ته‌واوه‌تی ئه‌نجام بدات:
دوه‌م: كۆ كردنه‌وه‌ى دو نوێژ:
چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌ك له خۆ ده‌گرێت:
پرسى یه‌كه‌م: له باره‌ى شه‌رعی بونی كۆ كردنه‌وه‌ى دو نوێژ پێكه‌وه، هه‌روه‌ها بۆ كێش حه‌لآڵه:
پرسى دوه‌م: دیاری كردنی ئه‌و كۆ كردنه‌وه‌یه‌ى كه شه‌رعیه:
ده‌روازه‌ى نۆیه‌م : نوێژى عوزرداره‌كان
خاوه‌ن عوزره‌كان: بریتین له نه‌خۆش وموسافیر وئه‌وانه‌ى ترسیان هه‌یه وناتوانن نوێژه‌كانیان به‌و شێوازه بكه‌ن كه بێ عوزره‌كان ده‌یكه‌ن، ئه‌مانه‌ش شه‌رع له سه‌ری سوك كردونه‌ته‌وه، بۆیه به گوێره‌ى توانای خۆیان نوێژ ده‌كه‌ن، خوا ئه‌فه‌رموێ: ﴿وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ﴾ [الحج: 78] «خوا مننه‌تی به‌سه‌ر كردون به‌وه‌ى شه‌ریعه‌ته‌كه‌تانی ئاسان كردوه، ته‌سكی وتوندی له ئه‌حكام وته‌كلیفه‌كانیدا نیه، وه‌ك له شه‌ریعه‌تی گه‌لانی پێشتر هه‌بو». هه‌روه‌ها ـ ﷺ ـ ئه‌فه‌رموێ: ﴿لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا﴾ [البقرة: 286] «دینی خوا ئاسانه، قورسی تێدا نیه، بۆیه داوا له به‌نده‌كانی ناكات شتێك بكه‌ن له سه‌روی توانایان بێت». هه‌روه‌ها ئه‌فه‌رموێ: ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ﴾ [التغابن: 16] «ئه‌ى ئیمانداران هه‌وڵ وتوانای خۆتان به گه‌ڕ بخه‌ن بۆ پارێزكاری وله خوا ترسان». جا له هه‌ر كوێ قورسی هه‌بو ئاسانكاریش دێت.
چۆنێتی نوێژی نه‌خۆش:
نه‌خۆش: ئه‌و كه‌سه‌یه ته‌ندروستی هه‌مو لاشه‌ی یا به‌شێكی تێكچوه.
پێویستیشه نه‌خۆش نوێژه فه‌رزه‌كان به پێوه بكات به هه‌ر شێوازێك بێت، گه‌ر له شێوه‌ی ڕكوعبه‌ریش بێت بۆ كه‌سێك ده‌ردێك له پشتی هه‌بێت نه‌توانێت ڕێكی بكاته‌وه، یان پاڵ بداته دیوارێكه‌وه یا كۆڵه‌كه‌یه‌ك، یان خۆی بداته سه‌ر گۆچانێك، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «إِذا أَمَرْتُكم بَأَمْرٍ فَأْتُوا منه ما اسْتَطَعْتُم»(1). «كه فه‌رمانێكم پێكردن به پێی توانا ئه‌نجامی بده‌ن». ئه‌گه‌ریش نه‌یتوانی ئه‌وا به دانیشتنه‌وه، ئه‌وه‌شی نه‌توانی ئه‌وا به ڕاكشانه‌وه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ بۆ عیمڕانی كوڕی حوصه‌ین ـ رضي الله عنه ـ : «به پێوه نوێژ بكه، ئه‌گه‌ر نه‌توانی به دانیشتنه‌وه، ئه‌گه‌ریش نه‌توانی ئه‌وا به ڕاكشانه‌وه».
ئه‌گه‌ریش هه‌مو ئه‌مانه‌ى نه‌توانی ئه‌وا به گوێره‌ى حاڵ وباری خۆی نوێژ ده‌كات، خوا ئه‌فه‌رموێ: ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ﴾ [التغابن: 16]. نوێژیش له سه‌ر نه‌خۆش ناكه‌وێت هه‌تا عه‌قڵی مابێت، با به ئاماژه‌كردنیش نوێژ بكات، چونكه به نیه‌ته‌وه توانای ئه‌مه‌ی هه‌یه.
هه‌روه‌ها نه‌خۆش به دانیشتنه‌وه نوێژ ده‌كات، به ئاماژه‌كردن وچه‌ماندنه‌وه‌ى سه‌ری ڕكوع وسوژده ده‌بات، سوژده‌كه‌ی نزمتر له ڕكوعه‌كه‌كه‌ى، ئه‌گه‌ر ئاماژه‌شی به سه‌ر بۆ نه‌كرا، به چاوه‌كانی ئاماژه ده‌كات.
بابه‌تی نوێژی موسافیر:
ئه‌م باسانه‌شى تێدایه:
یه‌كه‌م: كورتكردنه‌وه‌ى نوێژه چواریه‌كان:
ئه‌مه‌ش چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌ك له خۆ ده‌گرێت:
پرسى یه‌كه‌م: له باره‌ى حوكمی نوێژ كورت كردنه‌وه «القصر»؟:
جیاوازی نیه له نێوان زانایاندا له‌مه‌ڕ شه‌رعیه‌تی كورتكردنه‌وه‌ى نوێژه چواریه‌كان بۆ موسافیر، به‌ڵگه‌ى ئه‌مه‌ش: قورئان وفه‌رموده وكۆ ده‌نگیه؛ سه‌باره‌ت به قورئان: فه‌رمایشته‌كه‌ى په‌روه‌ردگاره: ﴿وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا﴾ [النساء: 101] «وئه‌گه‌ر ئه‌ى ئیمانداران سه‌فه‌رتان كرد له‌م ئه‌رزه‌ى خوادا، ئه‌وا هیچتان له سه‌ر نیه نوێژه‌كانتان كورت بكه‌نه‌وه، ئه‌گه‌ر ترسان بێ باوه‌ڕان ده‌ست درێژی بكه‌نه سه‌رتان له كاتی نوێژدا». كورتكردنه‌وه‌ش له سه‌فه‌ردا [شه‌رعیه] ئیتر ترس هه‌بو یان نا، چونكه كه پرسیار له په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ كرا له‌باره‌ى كورتكردنه‌وه له كاتێكدا خه‌ڵك كه‌وتونه‌ته ئاسایشه‌وه وترسیان نه‌ماوه، فه‌رموی: «صَدَقَةٌ تَصَدَّقَ اللهُ بِهَا عَلَيْكُمْ، فَاقْبَلُوا صَدَقَتَهُ» «خێر وصه‌ده‌قه‌یه‌كی خوایه، پێی به‌خشیون، جا لێی وه‌ربگرن»(2). هه‌روه‌ها په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ وجێنشینه‌كانی به‌رده‌وام بون له سه‌ری، وه‌ك له ئیبن عومه‌ره‌وه هاتوه ئه‌ڵێ: «إِنِّي صَحِبْتُ رَسُولَ اللهِ ـ ﷺ ـ فِي السَّفَرِ فَلَمْ يَزِدْ عَلَى رَكْعَتَيْنِ حَتَّى قَبَضَهُ اللهُ. وَصَحِبْتُ أَبَا بَكْرٍ فَلَمْ يَزِدْ عَلَى رَكْعَتَيْنِ حَتَّى قَبَضَهُ اللهُ، [وَصَحِبْتُ عُمَرَ فَلَمْ يَزِدْ عَلَى رَكْعَتَيْنِ حَتَّى قَبَضَهُ اللهُ، ثُمَّ صَحِبْتُ عُثْمَانَ فَلَمْ يَزِدْ عَلَى رَكْعَتَيْنِ حَتَّى قَبَضَهُ اللهُ. وَقَدْ قَالَ اللهُ: ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ﴾]» «هاوه‌ڵێتی په‌یامبه‌رم كرد له سه‌فه‌ردا، له دو ڕكات زیاتری نه‌ده‌كرد هه‌تا وه‌فاتی كرد، هاوه‌ڵێتی ئه‌بو به‌كریشم كرد هه‌ر له دو ڕكات زیاتری نه‌ده‌كرد هه‌تا وه‌فاتی كرد، عومه‌ریش هه‌ر له‌وه زیاتری نه‌ده‌كرد تا وه‌فاتی كرد، عوسمانیش هه‌روه‌ها»(3). وئه‌حمه‌د ده‌گێڕێته‌وه له ئیبن عومه‌ره‌وه رضي الله عنه به‌رزی ده‌كاته‌وه: «إِنَّ اللهَ يُحِبُّ أَنْ تُؤْتَى رُخَصُهُ كَمَا يَكْرَهُ أَنْ تُؤْتَى مَعْصِيَتُهُ» «خوا پێی خۆشه ڕوخسه‌ت وڕێ پێدانه‌كانی بكرێت، وه‌ك چۆن پێی ناخۆشه ڕێ پێ نه‌دانه‌كانی ئه‌نجام بدرێت»(4).
سه‌باره‌ت به كۆ ده‌نگی: نوێژ كورتكردنه‌وه له‌و پرسه دینیانه‌یه كه به‌ڵگه نه‌ویسته، وئوممه‌تیش له سه‌ری كۆكه.
كه‌وابو: پارێزگاری كردن له سه‌ر ئه‌م سوننه‌ته وه‌رگرتنی ئه‌م ڕوخسه‌ته باشتره وله پێشتره وه‌ك واز لێ هێنانی، به‌ڵكو هه‌ندێك زانا به مه‌كڕوهی ده‌زانێت له سه‌رفه‌ردا نوێژ به ته‌واوه‌تی بكرێت، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر زۆر به‌رده‌وام بونی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ وهاوه‌ڵه‌كانی له سه‌ر ئه‌م سوننه‌ته، كه ئیشی به‌رده‌وامی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ بوه.
پرسى دووه‌م: له باره‌ى دیاریكردنی ئه‌و نوێژه‌ى دروسته كورت بكرێته‌وه:
ئه‌و نوێژه‌ى دروسته كورت بكرێته‌وه بریتیه له نوێژه چواریه‌كان، واته: نوێژی نیوه‌ڕۆ وعه‌سر وعیشا، ونه نوێژی به‌یانی ونه مه‌غریب كورت ناكرێته‌وه به ئیجماع، له‌به‌ر ئیشی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ وهاوه‌ڵه‌كانی له دوای ئه‌وه‌وه، وله‌به‌ر وته‌كه‌ى ئیبن عه‌بباس رضي الله عنه(5): «خوا نوێژی فه‌رز كردوه له سه‌ر زوبانی په‌یامبه‌ره‌كه‌تان، له شوێنی نیشته‌جێ بون: چواره، له سه‌فه‌ریشدا: دوان...». ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له سه‌ر ئه‌وه‌ى مه‌به‌ست له كورت كردنه‌وه چواریه‌كانه.
پرسى سێیه‌م: دوری ئه‌و سه‌فه‌ره‌ى نوێژی تێدا كورت ده‌كرێته‌وه وجۆره‌كه‌ى:
دوری ئه‌و سه‌فه‌ره‌ى نوێژی تێدا كورت ده‌كرێته‌وه نزیكه‌ى شانزه فه‌رسه‌خه، كه ده‌كاته چوار بورُد «بُرُد»، به میلیش ده‌كاته چل وهه‌شت میل، به كیلۆمه‌تریش ده‌كاته نزیك هه‌شتا كیلۆمه‌تر، په‌یامبه‌ری خواش ـ ﷺ ـ شه‌و وڕۆژه ڕێیه‌كی به سه‌فه‌ر ناو بردوه(6)، ئیبن عه‌بباس وئیبن عومه‌ریش نوێژیان كورت ده‌كرده‌وه وڕۆژویان نه‌ده‌گرت له چوار «بورُد»داكه شانزه فه‌رسه‌خه(7).
سه‌باره‌ت به جۆری سه‌فه‌ره‌كه: بریتیه له سه‌فه‌ری حه‌ڵاڵ؛ وه‌ك سه‌فه‌ری بازرگانی، وگه‌شت، هه‌روه‌ها سه‌فه‌ری واجب؛ وه‌ك سه‌فه‌ری حه‌ج وجیهاد، هه‌روه‌ها سه‌فه‌ری سوننه‌ت؛ وه‌كو سه‌ردان كردن، وسه‌فه‌ری دوه‌م جاری حه‌ج، كه‌وابو: سه‌فه‌ری حه‌رام دروست نیه نوێژی تێدا كورت بكرێته‌وه له سه‌ر ڕای زۆرێكی زانایان(8).
پرسى چواره‌م: كه‌سێك نیه‌تی مانه‌وه «الإقامة»ی هه‌بێت، كورتی ده‌كاته‌وه؟
كه‌سێك نیه‌تی مانه‌وه بێت ورده‌كاری تێدایه، به‌م شێوه‌یه: ئه‌گه‌ر نیه‌تی مانه‌وه‌ى ڕه‌های(9) هه‌بێت كورتی ناكاته‌وه؛ چونكه ئه‌و هۆكاره‌ی كورت كردنه‌وه‌ى بۆ حه‌ڵاڵ ده‌كات بونی نیه، به هه‌مان شێوه ئه‌گه‌ر نیه‌تی مانه‌وه‌ی زیاتر له چوار(10) ڕۆژی هه‌بێت، یا بۆ ئیشێك بمێنێته‌وه وابزانێت ته‌واو نابێت مه‌گه‌ر دوای چوار ڕۆژ؛ «چونكه په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ كه له مه‌ككه‌دا بیست ویه‌ك نوێژ مایه‌وه كورتیانی ده‌كرده‌وه، له به‌ره‌به‌یانی ڕۆژی چواره‌مدا گه‌یشت هه‌تا ڕۆژی ته‌رویه [«هه‌شته‌م»] مایه‌وه، نوێژی به‌یانی كرد وئینجا ده‌رچو». جا هه‌ر كه‌س چوار ڕۆژ مایه‌وه یا كه‌متر وه‌ك مانه‌وه‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ كورتی ده‌كاته‌وه، كێش زیاتر مایه‌وه به ته‌واوی ده‌یكات. پیشه‌وا ئه‌حمه‌د باسی ئه‌مه‌ی كردوه(11). كه ئه‌نه‌سیش ئه‌ڵێ: «أَقَمْنَا بِمَكَةَ عَشْرًا نقْصر الصَّلاة» «له مه‌ككه ده ڕۆژ ماینه‌وه، نوێژمان كورت ده‌كرده‌وه» به‌و مانا دێت باسمان كرد، چونكه ده‌رچونیشی بۆ مینا وعه‌ره‌فه ودواتریشی له ده‌كه حساب كردوه. ئه‌گه‌ریش هاتو له‌به‌ر پێویستیه‌ك زیاتر له چوار ڕۆژ مایه‌وه بێ نیه‌تی مانه‌وه، ناشزانێت كه‌ى ته‌واو ده‌بێت، یا به‌ند كرا بو به سته‌م یا گیری خواردبو به هۆی بارانه‌وه ئه‌گه‌ر چه‌ندین ساڵیش بێت، ئه‌وا نوێژ كورت ده‌كاته‌وه. ئیبن ئه‌لمونزیر ئه‌ڵێ: «وكۆكن له سه‌ر ئه‌وه‌ى موسافیر كورتی ده‌كاته‌وه مادام نیه‌تی مانه‌وه‌ى نه‌بێت».
پرسى پێنجه‌م: ئه‌و حاڵه‌تانه‌ى كه پێویسته له سه‌ر موسافیر نوێژه‌كانی به ته‌واوه‌تی ئه‌نجام بدات:
لێره‌دا هه‌ندێك حاڵه‌ت هه‌یه، جیا كراوه‌ته‌وه له نوێژ كورت كردنه‌وه بۆ موسافیر، له‌وانه:
1. ئه‌گه‌ر ڕێبوار له پشت نیشته‌جێیه‌كه‌وه نوێژی كرد: ئه‌وا له سه‌ریه‌تی به ته‌واوه‌تی بیكات، له‌به‌ر فه‌رمایشتی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «پێش نوێژ دانراوه تا چاوی لێ بكرێت»(12)، وله‌به‌ر وته‌كه‌ى ئیبن عه‌بباس رضي الله عنه كه پرسیاری لێ كرا له باره‌ى نوێژ به ته‌واوه‌تی كردن له پشت نیشته‌جێوه؟ وتى: ئه‌وه سوننه‌تی باوكی قاسمه ـ ﷺ ـ (13).
2. ئه‌گه‌ر نوێژی كرد له پشت كه‌سێكه‌وه گومانی هه‌بو موسافیره یا نیشته‌جێ: ئه‌گه‌ر نوێژی دابه‌ست له پشت كه‌سێكه‌وه نازانێ ڕێبواره یان نیشته‌جێ، وه‌ك ئه‌وه‌ی له فڕۆكه‌خانه وهاوشێوه‌كانی بێت، ئه‌و كاته له سه‌ریه‌تی به ته‌واوه‌تی بیكات، چونكه كورت كردنه‌وه پێویستی به نیه‌تێكی دڵنیایی هه‌یه، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ڕاڕاییدا به ته‌واوی ده‌یكات.
3. ئه‌گه‌ر له سه‌فه‌ردا نوێژی كاتی نیشته‌جێی بیر هاته‌وه: وه‌ك كه‌سێكی موسافیر، وله میانه‌ى سه‌فه‌ره‌كه‌یدا بیری ده‌كه‌وێته‌وه له شاری خۆیدا نوێژی نیوه‌ڕۆی به بێ ده‌ست نوێژ كردبێت، یا نوێژێكی له شار فه‌وتاوی بیر بكه‌وێته‌وه، لێره‌دا له سه‌ریه‌تی به ته‌واوه‌تی بیكات، له‌به‌ر فه‌رموده‌جه‌ى ـ ﷺ ـ : «مَنْ نَامَ عَنْ صَلَاةٍ أَوْ نَسِيَهَا، فَلْيُصَلِّهَا إِذَا ذَكَرَهَا» «هه‌ر كه‌س له نوێژێك خه‌وی لێكه‌وت یا بیری چوه‌وه، ئه‌وا با بیكاته‌وه كه‌ى بیری هاته‌وه»(14). یانی: وه‌ك خۆی چۆنه، ده‌یكاته‌وه، هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌و نوێژه به ته‌واوه‌تی له سه‌ری فه‌رز بوه بۆیه له سه‌ریه‌تی به ته‌واوه‌تی بیكاته‌وه.
4. ئه‌گه‌ر موسافیر نوێژێكی دا به‌ست كه له سه‌ریه‌تی به ته‌واوه‌تی بیكات، به‌ڵام به‌تاڵ ببێته‌وه، جا دوباره‌ى كرده‌وه: وه‌ك موسافیرێك له پشت نیشته‌جێیه‌كه‌وه نوێژ بكات، له‌م حاڵه‌ته‌دا ئه‌بێ به ته‌واوه‌تی بیكات، جا ئه‌گه‌ر ئه‌م نوێژه‌ى به‌تالأ بویه‌وه ودوباره‌ی كرده‌وه له سه‌ریه‌تی به ته‌واوه‌تی بیكاته‌وه، چونكه دوباره كردنه‌وه‌ى نوێژێكه كه واجبه به ته‌واوه‌تی بكرێت.
5. ئه‌گه‌ر موسافیر نیه‌تی مانه‌وه‌ى ڕه‌های هه‌بو له‌و شوێنه‌ى سه‌فه‌ری بۆ كردبو به بێ به‌ستنه‌وه‌ى به كاتێكی دیاری كراو یا كارێكی دیاری كراو، هه‌روه‌ها به هه‌مان شێوه ئه‌گه‌ر نیه‌تی هه‌بو ئه‌و شوێنه بكاته نیشتمانی خۆی، ئه‌وا ئه‌بێت نوێژه‌كه‌ى به ته‌واوی بكات، چونكه حوكمی سه‌فه‌ر ده‌رهه‌ق به‌و نه‌ماوه، ئه‌گه‌ریش سه‌فه‌ره‌كه‌ى به‌سته‌وه به كاتێكی دیاری كراو یا كارێك كۆتاییان دێت، ئه‌وا موسافیره ونوێژ كورت ده‌كاته‌وه.
دوه‌م: كۆ كردنه‌وه‌ى دو نوێژ:
چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌ك له خۆ ده‌گرێت:
پرسى یه‌كه‌م: له باره‌ى شه‌رعی بونی كۆ كردنه‌وه‌ى دو نوێژ پێكه‌وه، هه‌روه‌ها بۆ كێش حه‌لآڵه:
به‌و سه‌فه‌ره‌ى نوێژی پێ كورت ده‌كرێته‌وه؛ حه‌ڵاڵه نوێژی نیوه‌ڕۆ وعه‌سر پێكه‌وه كۆ بكرێته‌وه، هه‌روه‌ها مه‌غریب وعیشا له كاتی یه‌كێكیاندا كۆ بكه‌یته‌وه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى موعاز: «أَنَّ النَّبِيَّ ـ ﷺ ـ كَانَ فِي غَزْوَةِ تَبُوكَ إِذَا ارْتَحَلَ قَبْلَ [أَنْ تَـ]زِيغَ الشَّمْسُ أَخَّرَ الظُّهْرَ حَتَّى يَجْمَعَهَا إِلَى الْعَصْرِ، فَيُصَلِّيَهُمَا جَمِيعًا، وَإِذَا ارْتَحَلَ بَعْدَ زَيْغِ الشَّمْسِ صَلَّى الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ جَمِيعًا، ثُمَّ سَارَ، [وَكَانَ إِذَا ارْتَحَلَ قَبْلَ الْمَغْرِبِ أَخَّرَ الْمَغْرِبَ حَتَّى يُصَلِّيَهَا مَعَ الْعِشَاءِ، وَإِذَا ارْتَحَلَ بَعْدَ الْمَغْرِبِ عَجَّلَ الْعِشَاءَ، فَصَلَّاهَا مَعَ الْمَغْرِبِ]» «په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ له غه‌زای ته‌بوك دا، ئه‌گه‌ر پاش لادانی خۆر له جه‌رگه‌ى ئاسمان (دوای كاتی نوێژی نیوه‌ڕۆ) بیویستایه بكه‌وێته ڕێ، نیوه‌ڕۆ وعه‌سری پێكه‌وه ده‌كرد، پاشان ده‌كه‌وته ڕێ، ئه‌گه‌ریش پێش مه‌غریب بكه‌وتایه‌ته ڕێ، دوای ده‌خست وله‌گه‌ڵ عیشادا ده‌یكرد، ئه‌گه‌ریش دوای مه‌غریب بكه‌وتایه‌ته ڕێ، عیشای پێش ده‌خست وله‌گه‌ڵ مه‌غریبدا ده‌یكرد»(15). ئیتر به‌ڕێوه بێت یان لای دابێت، چونكه ڕوخسه‌تێكه له ڕوخسه‌ته‌كانی سه‌فه‌ر، بۆیه عیبره‌ت به به‌ڕێوه بون نیه وه‌ك ڕوخسه‌ته‌كانی تری سه‌فه‌ر، ئه‌وه‌نده نه‌بێت باشتره بۆ ئه‌وه‌ى لایداوه كۆی نه‌كاته‌وه، چونكه په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ له مینا كۆی نه‌كرده‌وه له كاتێكدا لای دابو.
وكۆ كردنه‌وه حه‌ڵاڵه بۆ نیشته‌جێیه‌كی نه‌خۆش كه ئه‌گه‌ر نه‌یكات ناڕه‌حه‌ته له سه‌ری، له‌به‌ر وته‌كه‌ى ئیبن عه‌بباس رضي الله عنه: «جَمَعَ رَسُولُ اللهِ ـ ﷺ ـ بَيْنَ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ، وَالْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ بِالْمَدِينَةِ مِنْ غَيْرِ خَوْفٍ، وَلَا مَطَرٍ» «په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ له مه‌دینه نیوه‌ڕۆ وعه‌سر، ومه‌غریب وعیشای كۆ كرده‌وه، به بێ ترس وبێ باران»، له ڕیوایه‌تێكدا: «من غير خوف ولا سفر» «به بێ ترس وسه‌فه‌ر»(16). بۆیه ته‌نها بیانوی نه‌خۆشی مایه‌وه، هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ «فه‌رمانی كرد به ئافره‌تی نه‌زیف «الاسْتِحَاضَة» كه نوێژ كۆ بكاته‌وه» ئیستیحازه‌ش جۆرێكه له نه‌خۆشی، به ئیبن عه‌بباسیش وترا -له سه‌ر فه‌رموده‌ى پێشو-: بۆ وای كرد؟ وتی: بۆ ئه‌وه‌ى ئوممه‌ته‌كه‌ى توشی ناڕحه‌تی نه‌بن. جا كه‌ی مرۆڤ به هۆی كۆ نه‌كردنه‌وه ناڕه‌حه‌تی وته‌نگی توش هات، دروسته كۆی بكاته‌وه(17)، نه‌خۆش بێت یان عوزرێكی جگه له نه‌خۆشیش؛ وه‌ك نیشته جێ یان ڕێبوار.
هه‌روه‌ها له‌و عوزرانه‌ى تر كه كۆ كردنه‌وه حه‌ڵاڵ ده‌كات جگه له نه خۆشی وسه‌فه‌ر:
1. بارانی زۆری به لێزمه كه كه‌لوپه‌ل ته‌ڕ بكا، وبه هۆیه‌وه مرۆڤ توشی ناڕه‌حه‌تی ببێ.
2. قوڕ وقوڕاو، ئه‌گه‌ر به هۆیه‌وه ڕێ كردن له سه‌ر خه‌ڵك ناڕه‌حه‌ت ده‌بو.
3. بای توندی ساردی له ڕاده به ده‌ر.
هه‌روه‌ها هه‌ر بیانویه‌كی تر كه ئه‌گه‌ر كۆی نه‌كاته‌وه ببێته مایه‌ی ناڕه‌حه‌تی بۆ كه‌سه‌كه.
پرسى دوه‌م: دیاری كردنی ئه‌و كۆ كردنه‌وه‌یه‌ى كه شه‌رعیه:
وسنوری نوێژ كۆ كردنه‌وه‌ی شه‌رعی، بریتیه له كۆ كردنه‌وه‌ى نوێژی نیوه‌ڕۆ وعه‌سر، ومه‌غریب وعیشا بۆ ڕێبوار وهاو حوكمه‌كانى، هه‌روه‌ها كۆ كردنه‌وه له نیشته‌جێدا به هۆی باران وهاو حوكمه‌كانیه‌وه، كه‌واته دروسته كۆ كردنه‌وه‌ى هه‌ر دو نیوه‌ڕۆكه وهه‌ر دو عیشاكه(18)؛ له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عه‌بباسی پێشو، هه‌روه‌ها ئه‌بو به‌كر وعومه‌ر وعوسمانیش رضي الله عنهم كردویانه، هه‌روه‌ها هۆكاری كۆ كردنه‌وه‌ى هه‌ر دو عیشاكه بونی ناڕه‌حه‌تیه، جا ئه‌م هۆكاره له هه‌ر دو نیوه‌ڕۆكه‌ش هه‌یه.
============
(1) متفق عليه: أخرجه البخاري (9/117)، ومسلم (1337).
(2) أخرجه مسلم (686).
(3) أخرجه مسلم (689).
(4) أخرجه أحمد (5832)، وصححه الشيخ الألباني «الإرواء» (564).
(5) أخرجه مسلم (687).
(6) وذلك في قوله ـ ﷺ ـ : «لا يحل لامرأة تؤمن بالله واليوم الآخر أن تسافر مسيرة يوم وليلة ليس معها حرمة». أخرجه البخاري (1088) واللفظ له، ومسلم (1339) – 421.
(7) أخرجه البخاري تعليقًا في «باب في كم يقصر الصلاة». وصله البيهقي في «السنن الكبير» (3/137) بسنده عن عطاء بن أبي رباح، أن عبد الله بن عمر رضي الله عنه... فذكره دون ذكر الفراسخ.
(8) كۆمه‌ڵێكی تری زانایانیش ئه‌و جیاوازیه ناكه‌ن، ئه‌مه‌ش په‌سه‌ندتر دیاره، والله أعلم. وه‌رگێڕ.
(9) واته: بێ دیاری كردنی چه‌ند ڕۆژێكی دیاریكراو. وه‌رگێڕ.
(10) جگه له ڕۆژی ده‌رچون وگه‌ڕانه‌وه. وه‌رگێڕ.
(11) انظر: «المغني» (2/134-135)، ومجموع فتاوى الشيخ ابن باز، فتاوى الصلاة (ص 458). [ڕای مالك وشافعیشه. بشزانه له ئه‌حمه‌ده‌وه دو ڕیوایه‌ت هه‌یه: ڕیوایه‌تێكیان كه مه‌زهه‌بی جمهوره: چوار ڕۆژه، وئه‌وی تریان نوێژ حسێب ده‌كات، به‌ڵام لێره‌دا هه‌ر دوكیانی تێ هه‌ڵكێش كرد].
(12) پێشتر ته‌خریج كرا.
(13) أخرجه أحمد (1/216). وصححه الألباني في «الإرواء» (571).
(14) أخرجه البخاري (597)، ومسلم (684) - 315.
(15) أخرجه أبو داود (1208)، والترمذي (553)، وقال: «حسن غريب». وصححه الألباني في «الإرواء» (578).
(16) رواهما مسلم (705) 49-54.
(17) ناڕه‌حه‌تیه‌كی ڕون وئاشكرا. ئه‌گه‌رنا هه‌ر خودی په‌رستنه‌كه جۆره ناڕه‌حه‌تیه‌كی تێدایه. وه‌رگێڕ.
(18) هه‌ر دو عیشاكه: مه‌غریب وعیشایه، هه‌ر دو نیوه‌ڕۆكه‌ش: نیوه‌ڕۆ وعه‌سره، ناوی ئه‌مه‌كه‌یان به‌وه‌كه‌شه‌وه نراوه له ڕوی غه‌له‌به و[وزاڵیه‌وه، ئه‌م ناوه‌كه زاڵ بوه به‌سه‌ر ئه‌وه‌كه‌ى تردا].
ده‌روازه‌ى حهوتهم : له باره‌ى نوێژی كۆمهڵهوهدهروازهى پانزهههم : له باره‌ى نوێژی مردو وحوكمهكانیهوهدهروازهى ده‌یه‌م : له باره‌ى نوێژی ههینیهوهدهروازهى دوه‌م : بانگ وقامهت (الأذان والإقامة)ده‌روازه‌ى دوانزهههم : له باره‌ى نوێژی جهژنهوه
