بسم الله الرحمن الرحیم

سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.
كۆمپانیاى بالینور وەكو لە سایتەكانەوە زانیاریمان لە سەریان دەست كەوتووە كۆمپانیایەكى داراى یە لە ساڵى 1995 ى زاینى لە لایەن دایڤید گاردندوە دامەزراوە پاشان بووە بە گروپێكى جیهانى و تواناكانى لە جیهاندا خستوەتە گەر وە لەم دوایەدا لە كوردستانیش دەستى كردووە بە جم و جوڵ وە هەندێ لە لاوەكانمان مامەڵەیان لەگەڵ بازنەكانى ئەم كۆمپانیایەدا كردووە پاشان هەستیان كردووە كە خاڵى نیە لە حەرام بۆیە داوایان لە ئێمە كردووە وەڵام و سەرنجى خۆمانیان پێبدەین ئێمەش ئەم ڕوونكردنەوەو وەڵامەمان داناوە:
لە ڕواڵەتدا ئەم مامەڵەیە وەكو قازانج هاوبەشى (مضاربە) دێتە پێش چاو كە لە كتێبە فیقهى یەكاندا پێناسە كراوە بە (پەیمانێكە لە نێوان دوولایەندا دەبەسترێت كە یەكێكیان پارەیەك بدات بەوى تریان بۆ ئەوەى بازرگانى پێوە بكات لەسەر ئەوە قازانجەكەیان بە گوێرەى بڕیارى بەینى خۆیان بەش بكەن) بڕوانە فقه السنە بە كوردى بەرگى 3 لاپەڕە 457.
وە بۆ مەرجەكانى قازانج هاوبەشى مچاربە لەوانە (ئەبێ ڕێژەى قازانجەكە لە نێوان (عامل) و خاوەن پارەكەدا دیارى كرابێت وەك سێ یە ك نیوە چوار یەك)
زانراویشە كە مەبەست بە دیارى كردنى قازانج ڕێژەیە نەك بڕو ژمارەیەكى دیارى كراو بۆ هەر مانگێك جا بەبەراوردى ئەم چەمكە لەگەڵ ئەوەى كە كۆمپانیاى ناوبراو دەیكات دەبینین ئەو كۆمپانیایەو لاوانەكانمان مامەڵەیان لەگەڵ كردوە كەوتونەتە چەند سەرپێچیەكەوە لەوانە:
[یەكەم] : ئەوەى كۆمپانیاى ناوبراو دەیكات بەناوى (مضاربە) وە لە حەقیقەتدا مضاربە نیە چونكە وەك برا گەنجەكانمان پێیان وتین كۆمپانیاى ناوبرا لە كاتى خەساردا دەبێـە زامنى خەسارەكەلە كاتێكدا كۆمپانیا لەم گرێبەستەدا تەنها (عامل) ە خەسارى ناكەوێـە سەر ئەمەش سەرەڕاى ئەوەى نیشانەى پرسیارە زوڵمیشە لەسەر كۆمپانیاكە كە (عامل)ە لێرەدا ئەگەر ڕاست بێـ چونكە هەم هەوڵ و هەڵسوڕاندنى دەفەوتێ وە هەم خەساریش دەبژێرێ ئەمەش حەرام و پێچەوانەى گرێبەستى (مضاربە) یە.
[دووەم] : لە مضاربەدا قازانج بە بڕو ژمارەى جێگیر دیارى ناكرێت بۆ نموونە مانگانە بە 100 دۆلار یان زیات ریان كەمتر بەڵكو بە ڕێژە و لە قازانجیش بە تەنها دیارى دیارى دەكرێت بە پێى قازانجى مانگانەو لەسەر ڕێژەى دیارى كراو كە بڕى قازانجیش زیاد و كەم دەكات بە پێى ڕێژى دانراو كەوابوو قازانجى مانگانە جێگیر كردن دەبێتە زوڵم لە لایەنێك لە لایەنەكان چونكە كەسیان نازانن قازانجى مانگانەیان چەند بەردەكەوێت.
[سێ یەم] : ئەنجا ئەصڵ لە شەریكایەتى یان مضاربە ئەوەیە كە لەگەڵ موسڵماناندا بكرێت هەرچەندە لەگەڵ جگە لە موسڵمانان دروستە بەڵام دەبێت موسڵمان سەرپەرشتى كڕین و فرۆشتن بكات چونكە جگە لەوان ڕەچاوى حەڵاڵ و حەرام و ڕیبا ناكەن وەك أبو بكر الخلال لە كتێبی (أحكام أهل الملل)دا دەفەرموێت: (استقرت الروايات عن أبي عبدالله (الامام أحمد رحمه الله) بكراهة مشاركة أو مضاربة المسلم اليهودي والنصراني إلا أن يكون هو يلي...) لاپەڕە 109.
واتە: هەموو ڕیوایەتەكان جێگیرن لە ئیمامى ئەحمەدەوە لەسەر كەراهەتى شەریكایەتى و مچاربەى موسڵمان لەگەڵ گاور و جولەكە مەگەر موسڵمان خۆى سەرپەرشتى كارەكان بكات.
وە (الخلال) لە ڕیوایەتێكى تردا لە ئیمامى ئەحمەدەوە دەفەرموێ: كە لە هەمان سەرچاوە لە لاپەڕە 106 داهاتووە: (سئل عن الرجل يشارك اليهودي و النصراني؟قال سيشاركهم ولكن يلي هو البيع و الشراء ذلك أنهم يأكلون الربا ويستحلون الأموال ثم قال أبو عبدالله بأنهم قالوا [ليس علينا في الأمّيين سبيل] آل عمران 75).
واتە: پرسیارى لێكراوە دەربارەى كەسێك شەریكایەتى گاور و جولەكە بكات دروستە؟ وتویەتى دروستە بەڵام خۆى سەرپەرشتى كڕین و فرۆشتن بكات چونكە ئەوان ڕیبا دەخۆن و ماڵى خەڵكى جگە لەخۆیان بە حەڵاڵ دەزانن.پاشان ئیمامى ئەحمەد وتى: چونكە ئەوان وتویان وەك لە قورئاندا هاتوە (هەشیانە ئەگەر دینارێكى بەئەمانەت لا دابنێیت بۆت ناگێڕێتەوە مەگەر بەسەریەوە ڕاوەستابیت وە ئەوانە وا دەكەن چونكە دەڵێن لەبەرمبەر موسڵماناندا لێپرسراو نابین ئەگەر فێڵیان لێ بكەین و ماڵیان بخۆین).
پێشەوا بدر الدین العینى لە كتێبی عمدة القاری شرح صحیح البخاری بەرگى 13 لاپەڕە 82 دا دەفەرموێ: (وأما مشاركة الذمّي مع المسلم في غير المزارعة فعند مالك لا تجوز إلا أن يتصرف الذمي بحضرة المسلم أو يكون المسلم هو الذي يتولى البيع والشراء لان الذمي قد يتجر في الربا والخمر ونحو ذلك مما للا يحل للمسلم...)
واتە: ئەمما شەریكایەتى ئەهلى زیمە (گاور و جولەكە لە وڵاتى ئیسلام دا) لەگەڵ موسڵماناندا لە جگە لە ئاودێرى(مزارعة) لاى ئیمامى مالك دروست نیە مەگەر ئەو كەسە بەئامادەبونى موسڵمانەكە مامەڵە بكات یان موسڵمانەكە خۆى هەستێت بە كڕین و فرۆشتن چونكە ئەهلى زیمە لەوانەیە بازرگانى لە ڕیبا و عەرەق و شتى تردا بكات لەوانەى كە لەشەرعدا دروست نیە.
[چوارەم] : ئەو بوارانەى كە ئەم كۆمپانیا كاریان تێدا دەكات خاڵێكى جەوهەرى یە بۆ دروستێتى یان نادروستێتى هاوبەشى لەگەڵ كردنى چونكە ئەم كۆمپانیایە وەك پێمان گەیشتوە لەبوارەكانى بیمە (تأمین الحیاة) و گۆڕینەوەى دراو كار دەكەن وە شتێكى تر ئەوانەى هەڵدەستن بەهەڵسوڕاندنى سەرمایەكان و سەرمایە گوزارى دەكەن نە بە پێى شەریعەتى ئیسلام دەڕۆن لە ئەصڵدا وەنە شارەزایى فیقهى حەڵاڵ و حەرامن وە بە تایبەتیش لەم سەردەمەدا كە چەندین شت و مەك و بوارى جیاجیا دروست بوون لە بازرگانى دا بۆیە بیگومان لەبەر رەچاوكردنى ئەم خاڵانە دەكەونە حەرامەكانەوە ئەمەش واپێویست دەكات لەسەر موسڵمانان موجازەفەى وا نەكەن.
لە كۆتایدا دەڵێم قسەكردنە لەسەر ئەم مامەڵەیە هاوشێوەكانى قسە زۆر هەڵدەگرێت بەڵام بە ئەوەندە كۆتاى دێنم بە هیواى ئەوەى لە كاتێكى تردا وردو درێژ تر قسەى لسەر بكەم.
والسلام علیكم ورحمة الله
لە لایەن بەڕێز مامۆستا (خليل أحمد)وه وەڵام دراوەتەوە