حوکمى خوێندنى دوعاى قونووت له‌ نوێژى ویتر و نوێژه‌ فه‌رزه‌كاندا چیە؟: ماڵپەڕی وەڵامەکان
حوکمى خوێندنى دوعاى قونووت له‌ نوێژى ویتر و نوێژه‌ فه‌رزه‌كاندا چیە؟

پێشەکی
إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا ومن سيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مضل له ، ومن يضلل الله فلا هادي له، وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له، وأشهد أن محمدا عبده ورسوله .
أما بعد: فإن أصدق الحديث كتاب الله، وأحسن الهدي هدي محمد ، وشر الأمور محدثاتها وكل محدثة بدعة، وكل بدعة ضلالة، وكل ضلالة في النار.
بیدعه‌ یه‌كێكه‌ له‌و به‌ڵا گه‌ورانه‌ى كه‌ تووشى ئوممه‌تى ئیسلامى بووه‌، و زۆرێك له‌ خه‌ڵكى به‌ره‌و سه‌ر لێ شێواوى و گومڕایى بردووه‌، هه‌رچه‌نده‌ هه‌ندێكیان وا تێگه‌یشتوون یان وا تێگه‌یه‌نراون كه‌ له‌سه‌ر حه‌قن، وه‌كو (صديق حسن خان) ده‌فه‌رمووێت:
(وكثيرا ما يقع الإنسان في الابتداع، وهو يظن أنه في الاتباع، والسبب عدم الشغل بالعلم، وسؤال أهل الذكر)(1) .
واته‌: زۆر جار مرۆڤـ ده‌كه‌وێته‌ بیدعه‌وه‌ و تووشى ده‌بێت، به‌ڵام خۆى پێى وایه‌ شوێنكه‌وتووى سوننه‌ته‌، هۆكاره‌كه‌شى سه‌رقاڵ نه‌بوونه‌ به‌ عیلم، و پرسیار نه‌كردنه‌ له‌ زانایان و شاره‌زایانى دین .

بۆ نه‌هێشتنى ئه‌و بیدعه‌ و خورافیاتانه‌ش كه‌ تێكه‌ڵ به‌ دین كراون، پێویستمان به‌وه‌یه‌ سه‌ره‌تا هه‌وڵ بده‌ین خۆمان فێر ببین و شاره‌زاى دینه‌كه‌مان ببین، پاشان خه‌ڵكیش فێربكه‌ین، و وریایان بكه‌ینه‌وه‌ له‌ مه‌ترسى بیدعه‌ و بیدعه‌چیان، به‌ ڕاستى ئه‌وه‌ چاره‌سه‌ره‌، ئه‌گه‌ر جگه‌ له‌وه‌ بته‌وێ ڕێگاچاره‌یه‌كى تر بگریته‌ به‌ر، ئه‌وا ده‌بیته‌ هۆكارێك بۆ زیاد كردنى بیدعه‌ نه‌ك كه‌مكردنه‌وه‌ى، ئه‌وه‌ى له‌م بابه‌ته‌یشدا هاتووه‌ هه‌وڵێكه‌ بۆ له‌ گۆڕنانى ئه‌و بیدعانه‌ى كه‌ له‌ قونووتدا ده‌كرێن، له‌ خواى گه‌وره‌ داواكارین شاره‌زامان بكات له‌ دینه‌كه‌ى خۆى .. آمین .

یەکەم : ماناى قونوت
قونووت له‌ زماندا به‌ چه‌ند مانایه‌ك هاتووه‌ له‌وانه‌: وه‌ستان به‌پێوه‌ (القیام)، بێده‌نگى (السكوت)، به‌رده‌وامى په‌رستش (دوام العبادة)، پاڕانه‌وه‌ (الدعاء)، (التسبیح)، (الخشوع) .
له‌ زاراوه‌ (اصطلاح) دا: (هو اسم للدعاء في الصلاة في محل مخصوص من القيام )(2). واته‌: ناوێكه‌ بۆ ئه‌و پاڕانه‌وه‌یه‌ى كه‌ له‌ شوێنێكى تایبه‌ت له‌ نوێژدا ده‌كرێت له‌ كاتى وه‌ستان به‌ پێوه‌ .

دووەم : قونوت له‌ نوێژه‌ فه‌رزه‌كاندا (3)
قونوت له‌ نوێژه‌ فه‌رزه‌كاندا شه‌رعى نییه‌، ته‌نها له‌ كاتى به‌ڵا و ناهه‌مواری (4) (النوازل) دا نه‌بێت، به‌ڵگه‌شمان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ فه‌رمووده‌دا هاتووه‌:
(كان يقنت في الصلوات الخمس كلها)(5).
واته‌: له‌ هه‌ر پێنج نوێژه‌ فه‌رزه‌كه‌دا پێغه‌مبه‌ر قونوتى ده‌كرد .
به‌ڵام (كان لا يقنت فيها إلا إذا دعا لقوم، أو دعا على قوم)(6) .
واته‌: قونوتى نه‌ده‌كرد جگه‌ له‌و كاته‌دا نه‌بێت كه‌ دوعا بۆ قه‌ومێك بكات, یان دوعا له‌ قه‌ومێك بكات .
له‌و دوعایانه‌شى كه‌ كردوویه‌تى: (اللهم أنج الوليد بن الوليد، وسلمة بن الهشام، وعيَاش بن أبي ربيعة، اللهم اشدد وطأتك على مضر، واجعلها سنين كسني يوسف، [اللهم العن لحيان ورعلا وذكوان وعصية عصت الله ورسوله])(7) .
پاشان( كه‌ له‌ قونوت ده‌بووه‌وه‌ ده‌یفه‌رموو: (الله أكبر) ، و سوژده‌ى ده‌برد) (8) .
پێغه‌مبه‌رى خوا بۆ ماوه‌یه‌كى كاتى قونووتى ده‌كرد، وه‌كو(انس) ى كوڕى (مالك) ده‌فه‌رمووێت:
(قنت رسول الله شهرا يدعو على حي من أحياء العرب، ثم تركه)(9) .
واته‌: پێغه‌مبه‌رى خوا مانگێك قونووتى كرد، دوعاى كرد له‌ چه‌ند هۆزێك له‌ هۆزه‌كانى عه‌ره‌ب، پاشان وازى لێ هێنا.
ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا به‌ به‌ رده‌وامى قونووتى نه‌كردووه‌، به‌ڵكو بۆ ماوه‌یه‌كى دیارى كراو (مانگێك) كردوویه‌تى و پاشان وازى لێ هێناوه‌، وته‌ى ئه‌نه‌س به‌وه‌ى كه‌ مانگێك كردوویه‌تى و پاشان وازى لێ هێناوه‌، به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌و قونووته‌ى كه‌ ئه‌نه‌س مه‌به‌ستیه‌تى قونووتى كاتى به‌ڵا و ناهه‌موارییه‌، هه‌ر بۆیه‌ش كاته‌كه‌ى دیارى كردووه‌ به‌ مانگێك(10) .

سێیەم : قونوت لە نوێژی بەیانیاندا(11)
تایبه‌تكردنى قونوت به‌ نوێژى به‌یانیان بیدعه‌یه‌ (12)، چونكه‌ نوێژى به‌یانى له‌گه‌ڵ نوێژه‌ فه‌رزه‌كانى تردا هیچ جیاوازیه‌كى نییه‌، و هه‌موویان هه‌ر له‌ كاتى به‌ڵا و ناهه‌مواریدا قونوتیان تێدا ده‌كرێت، به‌ڵگه‌ش له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ بیدعه‌یه‌، فه‌رمووده‌كه‌ى (أبي مالك الأشجعي) یه‌ كه‌ ده‌فه‌رمووێت:
(قلت لأبي: يا أبت إنك صليت خلف رسول الله وأبي بكرو عمرو عثمان و علي هاهنا بالكوفة نحو خمس سنين، أكانوا يقنتون في الفجر؟ قال: ((أي بني محدث))(13) .
واته‌: به‌ باوكم وت: ئه‌ى باوكه‌ تۆ له‌دواى پێغه‌مبه‌رى خوا و ئه‌بوبه‌كر و عومه‌ر و عوسمان و عه‌لیه‌وه‌ نوێژت كردووه‌ لێره‌ له‌ كوفه‌ بۆ ماوه‌ى پێنج ساڵ، ئایا ئه‌وان قونووتیان خوێندووه‌ له‌ نوێژى به‌یانیاندا؟ فه‌رمووى: (نه‌خێر كوڕم ئه‌وه‌ شتێكى تازه‌ داهێنراوه‌ ـ واته‌: بیدعه‌یه‌) .
لێره‌دا ئه‌م هاوه‌ڵه‌ به‌ڕێزه‌ ئه‌وه‌ى ڕوون كرده‌وه‌ بۆ كوڕه‌كه‌ى كه‌وا پێغه‌مبه‌رى خوا و چوار خه‌لیفه‌كه‌ش له‌ نوێژى به‌یانیاندا قونووتیان نه‌خوێندووه‌، پێغه‌مبه‌رى خوایش له‌ كۆتایى ژیانیدا وه‌صیه‌تى بۆ ئوممه‌ته‌كه‌ى كردووه‌، كه‌ ده‌ست بگرن به‌ سوننه‌تى خۆى و خه‌لیفه‌ ڕێنموونى كراوه‌كانه‌وه‌ كه‌ ئه‌وانیش ( ئه‌بوبه‌كر و عومه‌ر و عه‌لى و عوسمانن ) .

هه‌روه‌ها (سعید) ى كوڕى (جبیر) ده‌فه‌رمووێت:
(إن القنوت في صلاة الفجر بدعة)(14). واته‌: قونوت له‌ نوێژى به‌یانیاندا بیدعه‌یه‌.
پێشه‌وا (أحمدو إسحاق ) فه‌رموویانه‌: (لا يقنت في الفجر إلا عند نازلة تنزل بالمسلمين)(15) .
واته‌: قونوت ناخوێنرێت له‌ نوێژى به‌یانیاندا ته‌نها له‌ كاتێكدا نه‌بێت كه‌ به‌ڵا و ناهه‌موارى به‌سه‌ر موسڵماناندا بێت .
وه‌ له‌ چه‌ند (أثر) ێكدا هاتووه‌ كه‌ هاوه‌ڵان له‌ نوێژى به‌یانیاندا قونووتیان نه‌خوێندووه‌(16):
(أسود)ى كکوڕی (يزيد) و (عمرو)ى کوڕی (ميمون) دەگێڕنەوە:
(أنهما صليا خلف عمر الفجر فلم يقنت) .
واته‌: نوێژیان له‌ دواى ئیمامى عومه‌ره‌وه‌ كردووه‌، قونوتى نه‌خوێندووه‌ .
( علقمة )ى كوڕى (قیس) ده‌گێڕێته‌وه‌:
( أن ابن مسعود لم يكن يقنت في الفجر) .
واته‌: ابن مسعود قونوتى نه‌ ده‌خوێند له‌ نوێژى به‌یانیاندا .
(عمرو)ى كوڕى (دینار) ده‌گێڕێته‌وه‌: (أن ابن الزبير صلى بهم الصبح فلم يقنت) واته‌: ابن الزبیر نوێژى به‌یانى پێ كردوون قونووتى نه‌خوێندووه‌ .
(سعید)ى كوڕى (جبیر) ده‌گێڕێته‌وه‌: (عن ابن عباس وابن عمر أنهما كانا لا يقنتان في الفجر) .
واته‌: ابن عباس وابن عمر له‌ نوێژى به‌یانیاندا قونووتیان نه‌ده‌خوێند .
زاناى پایه‌به‌رز (ابن باز) ده‌فه‌رمووێت: (... أما القنوت دائما في صلاة الفجر فليس بمشروع بل هو محدث... )(17).
واته‌: به‌ڵام قونووت به‌ به‌رده‌وامى له‌ نوێژى به‌یانیاندا شه‌رعى نییه‌ به‌ڵكو تازه‌ داهێنراوه‌ .
هه‌روه‌ها زاناى پایه‌به‌رز (محمد ناصرالدين الألباني) ش ده‌فه‌رموێت: بیدعه‌یه‌، و فه‌رمووده‌كه‌ى (أبي مالك الأشجعي) ده‌كات به‌ به‌ڵگه‌(*) .
به‌ڵام ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ى كه‌ (ابن سیرین) گێڕاویه‌تیه‌وه‌ و ده‌ڵێت:
(سئل أنس بن مالك : أقنت النبي في الصبح؟ قال: نعم، فقيل: أو قنت قبل الركوع [أو بعد الركوع]؟ قال: بعد الركوع يسيرا)(18) .
واته‌: پرسیار كرا له‌ ئه‌نه‌سى كوڕى مالیك : ئایا پێغه‌مبه‌رى خوا له‌ نوێژى به‌یانیدا قونوتى خوێندووه‌؟ فه‌رمووى: به‌ڵێ، وترا: پێش ڕكوع قونوتى كردووه‌ یان دواى ڕكوع؟ فه‌رمووى: پاش ڕكوع بۆ ماوه‌یه‌كى كه‌م .
له‌ فه‌رمووده‌یه‌كى تردا ئه‌نه‌س ده‌فه‌رمووێت:
(قنت رسول الله شهرا يدعو على حي من أحياء العرب، ثم تركه)(19) .
واته‌: پێغه‌مبه‌رى خوا مانگێك قونووتى خوێند، دوعاى كرد له‌ چه‌ند هۆزێك له‌ هۆزه‌كانى عه‌ره‌ب، پاشان وازى لێ هێنا.
ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ به‌ڵگه‌یه‌ له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا  به‌ به‌رده‌وامى قونوتى نه‌خوێندووه‌، چونكه‌ ئه‌نه‌س ده‌فه‌رمووێ: مانگێك قونوتى كرد پاشان وازى لێ هێنا، ئه‌مه‌ش قونوتى كاتى به‌ڵا و ناهه‌مواریه‌ كه‌ تایبه‌ت نییه‌ به‌ نوێژێك له‌ نوێژه‌كان به‌ڵكو له‌ هه‌موو نوێژه‌كاندا ده‌كرێت، له‌ پاش ڕكوع، وه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ئه‌م قونوته‌ى نه‌ده‌كرد له‌ كاتێكدا نه‌بێت كه‌ دوعا له‌ یه‌كێك بكات یان دوعا بۆ یه‌كێك بكات .
( أبو هريرة ) ده‌فه‌رمووێت:
(أن رسول الله كان إذا أراد أن يدعو على أحد أو يدعو لأحد، قنت بعد الركوع ... )(20).
واته‌: پێغه‌مبه‌رى خوا ئه‌گه‌ر بیویستایه‌ دوعا له‌ یه‌كێك بكات، یان دوعا بۆ یه‌كێك بكات، له‌ پاش ڕكوع قونوتى ده‌كرد .
له‌و دوعایه‌نه‌شى كه‌ كردوویه‌تى: (خفاف) ى كوڕى (إيماء) ده‌فه‌رمووێت:
( ركع رسول الله ثم رفع رأسه فقال: غفار غفر الله لها، وأسلم سالمها الله وعصية عصت الله ورسوله، اللهم العن بني لحيان والعن رعلا وذكوان) .
واته‌: پێغه‌مبه‌رى خوا ڕكوعى برد پاشان سه‌رى به‌رزكرده‌وه‌و فه‌رمووى: (غفار غفر الله لها، وأسلم سالمها الله وعصية عصت الله ورسوله، اللهم العن بني لحيان والعن رعلا وذكوان) .
له‌به‌ر ئه‌وه‌ كاتێك ( عاصم ) هات بۆ لاى (أنس) ى كوڕى (مالك) وپرسیارى لێكرد له‌ باره‌ى قونووته‌وه‌ و فه‌رمووى:
(قد كان القنوت قبل الركوع أو بعده؟ قال: قبله، قال: فإن فلانا أخبرني عنك أنك قلت: بعد الركوع! فقال كذب؛ إنما قنت رسول الله بعد الركوع شهرا، أراه كان بعث قوما يقال لهم القراء زهاء سبعين رجلا إلى قوم من المشركين دون أولئك، وكان بينهم وبين رسول الله عهد فقنت رسول الله  شهرا يدعو عليهم)(21) .
واته‌: قونووت پێش ڕكوع بوو یان دواى ڕكوع؟ فه‌رمووى پێش ڕكوع، عاصم فه‌رمووى: فڵان كه‌س هه‌واڵى پێداوم كه‌ تۆ وتووته‌: پاش ڕكوع! فه‌رمووى: درۆى كرد، پێغه‌مبه‌رى خوا مانگێك قونووتى له‌ پاش ڕكوع كرد، كۆمه‌ڵێك له‌ هاوه‌ڵان كه‌ پێیان ده‌وترا: (القراء)(22) و نزیكه‌ى حه‌فتا پیاو بوون، ناردنى بۆ لاى قه‌ومێكى هاوه‌ڵ بڕیارده‌ر، وه‌ له‌ نێوان ئه‌و قه‌ومه‌و پێغه‌مبه‌رى خوادا په‌یمان هه‌بوو، پێغه‌مبه‌رى خوا یه‌ك مانگ قونووتى كرد و دوعاى تێكردن .
له‌م فه‌رمووده‌یه‌دا ئه‌نه‌س ئه‌وه‌ى نه‌فى كرد كه‌ قونووت دواى ڕكوع بێت، ئه‌مه‌ش واى لێ تێده‌گه‌ین كه‌ قونووتى ویتر پێش ڕكوعه‌، به‌ڵام له‌ كاتى به‌ڵا و ناهه‌مواریدا پاش ڕكوعه‌ .
به‌ڵام ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ى كه‌ ده‌ڵێت: (ما زال رسول الله يقنت في الفجر حتى فارق الدنيا) وه‌رناگیرێت چونكه‌ (ضعيف)(23)ە، واتاى فه‌رمووده‌كه‌ش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌رده‌وام پێغه‌مبه‌رى خوا قونووتى ده‌كرد تاوه‌كو دونیاى به‌جێ هێشت .
(ابن القیم) له‌ (زاد المعاد: 1 / 271) فه‌رموویه‌تى: (مه‌حاڵه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا له‌ هه‌موو به‌یانیه‌كدا له‌ پاش ڕاست بوونه‌وه‌ له‌ ڕكوع وتبێتى: ( اللهم اهدني فيمن هديت، وتولني فيمن توليت ...الخ) وه‌ ده‌نگى به‌رز كردبێته‌وه‌، و هاوه‌ڵان ئامینیان له‌سه‌ر كردبێت به‌ هه‌میشه‌یى تاوه‌كو دونیاى به‌جێ هێشتووه‌، پاشان ئه‌مه‌ لاى ئوممه‌ت ئاشكرا نه‌بێت، به‌ڵكو زۆرینه‌ى ئوممه‌ته‌كه‌ى وزۆرینه‌ به‌ڵكو هه‌موو هاوه‌ڵه‌كانیشى نه‌یانكردووه‌، هه‌تا هه‌ندێكیان وتوویانه‌: تازه‌ داهێنراوه‌! وه‌كو (سعد بن مالك الأشجعي ) وتوویه‌تى) .
(ابن القیم) پاش ئه‌وه‌ى كه‌ ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ى پێشوو به‌ (ضعيف) داده‌نێت، ده‌فه‌رمووێت: (ئه‌گه‌ر (صحيح) یش بێت، به‌ڵگه‌ى تێدا نییه‌ بۆ ئه‌و قونووته‌ دیارى كراوه‌ (24)، چونكه‌ به‌ (به‌ پێوه‌ وه‌ستان و بێده‌نگى و به‌رده‌وامى په‌رستش و پاڕانه‌وه‌ و ته‌سبیح و خشوع) یش ده‌وترێت قونووت، وه‌كو خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: [لَهُ مَا فِي السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ كُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ ] [الروم] .
[وَكَانَتْ مِنْ الْقَانِتِينَ ] [التحريم].
(زيد) ى كوڕى (أرقم) دەفەرموێت: (لما نزل قوله تعالى: [وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ] أمرنا بالسكوت ونهينا عن الكلام )(25). واتە: پاش ئەوەی ئایەتى: [وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ] دابه‌زى فه‌رمانمان پێكرا به‌ بێده‌نگى و نه‌هیمان لێكرا له‌ قسه‌كردن (له‌ نوێژدا).
باشه‌ ئێوه‌ چۆن زانیتان كه‌ ئه‌نه‌س ئه‌و دوعا دیارى كراوه‌ى ویستووه‌، و دوعاكانى ترى نه‌ویستووه‌؟)(26)، وه‌ ده‌فه‌رمووێت: (پاش ئه‌وه‌ى كه‌ قونووت له‌سه‌ر زمانى فه‌قیهه‌كان و زۆرینه‌ى خه‌ڵكى بوو به‌ ئه‌و دوعا ناسراوه‌ (اللهم اهدنی فیمن هدیت ... الخ)، و بیستوویانه‌ كه‌ (پێغه‌مبه‌ر )(*) قونووتى كردووه‌ تاوه‌كو دونیاى به‌جێ هێشتووه‌، وه‌ هه‌روه‌ها خه‌لیفه‌ ڕاشیدینه‌كان و جگه‌ له‌وانیش له‌ هاوه‌ڵان ( كردوویانه‌)، هاتوون ئه‌و قونووته‌ى كه‌ له‌ له‌فزى هاوه‌ڵاندا هاتووه‌ دایان بڕیوه‌ به‌سه‌ر وشه‌ى قونووت له‌ زاراوه‌ (اصطلاح) ى خۆیاندا (واته‌: ئه‌و قونوته‌ى كه‌ له‌ هاوه‌ڵانه‌وه‌ هاتووه‌، ئه‌م دوعا دیارى كراوه‌ نییه‌، به‌ڵكو ئه‌وان مه‌به‌ستیان ماناكانى ترى قونوت بووه‌ كه‌ پێشتر باسمان كرد به‌ڵام ئه‌مان هاتوون تایبه‌تیان كردووه‌ به‌و دوعا دیارى كراوه‌وه‌) وه‌ پاشان خه‌ڵكێك په‌یدابوون كه‌ جگه‌ له‌وه‌یان نه‌ده‌زانى، بۆیه‌ گومانیان نه‌بوو له‌وه‌ى كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا و هاوه‌ڵانى به‌رده‌وام بوونه‌ له‌سه‌رى له‌ هه‌موو به‌یانیه‌كدا ! له‌مه‌شدا زۆربه‌ى زانایان ناكۆكن له‌گه‌ڵیاندا و ده‌ڵێن: پێغه‌مبه‌رى خوا به‌رده‌وام نه‌یكردووه‌)(27) .
ئه‌گه‌ر بڵێن: فه‌رمووده‌ى (صحیح) ى له‌ باره‌وه‌ هاتووه‌: ئێمه‌ش ده‌ڵێین ڕاسته‌ فه‌رمووده‌ى (صحيح) هاتووه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا له‌ نوێژى به‌یانی و نوێژه‌كانى تردا، له‌ كاتى به‌ڵاو ناهه‌مواریدا قونوتى كردووه‌، به‌ڵام به‌ ته‌نها تایبه‌تى نه‌كردووه‌ به‌ نوێژى به‌یانیه‌وه‌ به‌ڵكو له‌ هه‌موو نوێژه‌كانى تریشدا كردوویه‌تى .
(أنس) ى كوڕى (مالك) ده‌فه‌رمووێت:
(كان القنوت في المغرب والفجر)(28) .
واته‌: قونوت له‌ نوێژى مه‌غریب و به‌یانیدا بوو .
له‌ فه‌رمووده‌یه‌كى تردا كه‌ (سلمة) ى كوڕى (عبد الرحمن) ده‌یگێڕێته‌وه‌ ده‌فه‌رموێت:
( ... فكان أبو هريرة يقنت في الظهر والعشاء الآخرة وصلاة الصبح، ويدعو للمؤمنين ويلعن الكافرين)(29).
واته‌: ئه‌بو هوره‌یره‌ له‌ نوێژى نیوه‌ڕۆ و عیشا و نوێژى به‌یانیدا قونوتى ده‌كرد، و ده‌پاڕایه‌وه‌ بۆ بڕواداران و له‌عنه‌تى ده‌كرد له‌ بێباوه‌ڕان .
باشه‌ ئه‌گه‌ر ئێوه‌ ڕاست ده‌كه‌ن و حه‌ز ده‌كه‌ن سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا زیندوو بكه‌نه‌وه‌ ئه‌ى بۆ شوێن ئه‌و هه‌موو فه‌رمووده‌ (صحيح)انه‌ ناكه‌ون و پشتگوێى ده‌خه‌ن، و شوێن فه‌رمووده‌یه‌ك ده‌كه‌ون كه‌ (ضعيف) ه‌ .
خواى گه‌وره‌ له‌ ئایه‌تى تاقیكردنه‌وه‌دا ده‌فه‌رمووێت:
(قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمْ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ) (30).
واته‌: ئه‌ى پێغه‌مبه‌ر به‌ بڕواداران بڵێ: ئه‌گه‌ر ئێوه‌ خواتان خۆش ده‌وێت ده‌ شوێنى من بكه‌ون و له‌ فه‌رمانى من ده‌رمه‌چن، ئه‌و كاته‌ خواش ئێوه‌ى خۆش ده‌وێت و له‌ گوناهو هه‌ڵه‌كانیشتان خۆش ده‌بێت، ئه‌و خوایه‌ لێخۆشبوو و میهره‌بانه‌.
دووه‌م: ئاساییه‌ دوعاى قونووت بخرێته‌ دواى ڕكوع، و نه‌فره‌ت بكرێت له‌ بێباوه‌ڕان، و دوعا بكرێت بۆ موسڵمانان، و صەڵاوات بدرێت له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر ، له‌ نیوه‌ى دووه‌مى مانگى ڕه‌مه‌زاندا، چونكه‌ ئه‌مه‌ له‌ پێشنوێژه‌كانى سه‌رده‌مى ئیمامى عومه‌ره‌وه‌ جێگیر بووه‌ .
له‌ كۆتایى فه‌رمووده‌ى (عبد الرحمن) ى كوڕى (عبد القاري) دا هاتووه‌: (له‌عنه‌تیان ده‌كرد له‌ بێ باوه‌ڕان له‌ نیوه‌ى ڕه‌مه‌زاندا:
(اللهم قاتل الكفرة الذين يصدون عن سبيلك، ويكذبون رسلك، ولا يؤمنون بوعدك، وخالف بين كلمتهم، وألق في قلوبهم الرعب، وألق عليهم رجزك وعذابك، إله الحق
پاشان صەڵاواتیان ده‌دا له‌ سه‌ر پێغه‌مبه‌ر ، و ئه‌وه‌نده‌ى بتوانن دوعاى خێریان بۆ موسڵمانان ده‌كرد، پاشان داواى لێخۆشبوونیان بۆ بڕواداران ده‌كرد . پاش ئه‌وه‌ داوایان ده‌كرد:
(اللهم إياك نعبد، و لك نصلي و نسجد، و إليك نسعى ونحفد، و نرجو رحمتك ربنا، و نخاف عذابك الجد، إن عذابك لمن عاديت ملحق ) پاشان ( ألله أكبر) ده‌كات و سوژده‌ ده‌بات(31) .

چوارەم : چه‌ند سودێك
1- ئیمام له‌ كاتى قونووتدا ده‌نگ به‌رز ده‌كاته‌وه‌، له‌ فه‌رمووده‌دا هاتووه‌:
(وكان يجهر بدعائه)(32) .
واته‌:پێغەمبه‌رى خوا ده‌نگى به‌رز ده‌كرده‌وه‌ .
2- له‌ كاتى قونووتدا ده‌ست به‌رز ده‌كرێته‌وه‌، له‌ فه‌رمووده‌دا هاتووه‌:
(كان النبي يرفع يديه في القنوت)(33). واته‌: پێغه‌مبه‌ر له‌ قونووتدا ده‌ستى به‌رز ده‌كرده‌وه‌ . ئه‌مه‌ش مه‌زهه‌بى (أحمد وإسحاق)(34) ە.
بەڵام فەرموودەیەکی (ضعيف) هەیە کە دەڵێت:
(كان إذا رفع يديه لا يردهما حتى يمسـح بهما وجهه).
واته‌: كه‌ پێغه‌مبه‌ر ده‌ستى به‌رز بكردایه‌ته‌وه‌، نه‌یده‌گێڕایه‌وه‌ تاوه‌كو ده‌م و چاوى پێ نه‌سڕایه‌ .
3- ئه‌وانه‌ى له‌ دواى ئیمامه‌وه‌ نوێژ ده‌كه‌ن (آمین) ده‌كه‌ن له‌سه‌ر دوعاكانى ئیمام، له‌ فه‌رمووده‌دا هاتووه‌: (ويؤمن من خلفه)(35). واته‌: ئه‌وانه‌ى له‌ دواى ئیماوه‌ن (آمین) ده‌كه‌ن .
4- دروسته‌ هه‌ندێك جار صه‌ڵاوات بدرێت له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌رى خوا ، چونكه‌ له‌ هاوه‌ڵانه‌وه‌ جێگیر بووه‌، شێخ ئه‌لبانى ده‌فه‌رموێت:
(ثبت في حديث إمامة أبي بن كعب الناس في قيام رمضان أنه كان يصلي على النبي في آخر القنوت، وذلك في عهد عمر . رواه ابن خزيمة في صحيحه (1097) وثبت مثله عن أبي حليمة معاذ الأنصاري الذي كان يؤمهم أيضا في عهده . رواه إسماعيل القاضي (رقم 107) وغيره فهي زيادة مشروعة لعمل السلف بها، فلا ينبغي إطلاق القول بأن هذه الزيادة بدعة والله أعلم(36) .
واته‌: جێگیر بووه‌ له‌ فه‌رمووده‌ى پێشنوێژى ئوبه‌ى كوڕى كه‌عب بۆ خه‌ڵكى له‌ ـ ته‌راویحدا ـ كه‌ صەڵاواتى داوه‌ له‌ سه‌ر پێغه‌مبه‌ر له‌ كۆتایى قونووتدا، ئه‌مه‌ش له‌ سه‌رده‌مى ئیمامى عومه‌ردا .... بۆیه‌ زیاده‌یه‌كى مه‌شروعه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى سه‌له‌ف كردوویانه‌، و نابێت بوترێت ئه‌م زیاده‌یه‌ بیدعه‌یه‌ .
5- حیكمه‌تى دانانى دوعاى قونووت له‌ پێش یان له‌ دواى ڕكوع ئه‌وه‌یه‌: كه‌ ئه‌وانه‌ى له‌ دواى ئیمامه‌وه‌ نوێژ ده‌كه‌ن، به‌شدارى بكه‌ن له‌گه‌ڵ ئیمامدا، ئه‌گه‌ر ته‌نها به‌ (آمین) كردنیش بێت(37) .

پێنجەم : هه‌ڵه‌ و بیدعه‌كانى قونووت
1- یه‌كێك له‌ هه‌ڵه‌كان تایبه‌تكردنى قونووته‌ به‌ نوێژى وه‌تره‌وه‌ له‌ نیوه‌ى دووه‌مى مانگى ڕه‌مه‌زان، ڕاسته‌ قونووت له‌ نیوه‌ى دووه‌مى مانگى ڕه‌مه‌زاندا حاڵه‌تێكى تایبه‌تى هه‌یه‌، به‌ڵگه‌ش له‌ سه‌رى ئه‌و (أثر) یه‌ كه‌ له‌ (صحيح ابن خزيمة: 2 / 155، 156 رقم 1100) دا هاتووه‌ كه‌ پێشتر باسمان كرد، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ر تایبه‌ت نییه‌ به‌ نوێژى وه‌تره‌وه‌، به‌ڵكو له‌ هه‌موو ساڵدا مه‌شروعه‌، و ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ى له‌باره‌ى تایبه‌تكردنه‌كه‌وه‌ هاتووه‌ (ضعيف)ە(38) .
2- یه‌كێكى تر له‌ هه‌ڵه‌كان زیادكردنى (فلك الحمد على ما قضيت، أستغفرك وأتوب إليك) ه‌ له‌سه‌ر دوعاى قونووت، چونكه‌ له‌ پێغه‌مبه‌رى خواوه‌ نه‌گێڕدراوه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌و زیاده‌یه‌ى وتبێت (39) .
3- ده‌ست هێنان به‌ ده‌م و چاو له‌ كاتى لێبوونه‌وه‌ له‌ دوعاى قونووت بیدعه‌یه‌، شێخ ئه‌لبانى (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت) ده‌فه‌رمووێت:
(وأما مسح الوجه بهما فلم يرد في هذا الموطن، فهو بدعة، وأما خارج الصلاة فلم يصح، وكل ما روى في ذلك ضعيف، وبعضه أشد ضعفا من بعض كما حققته في (ضعيف سنن أبي داود: 262) و(الأحاديث الصحيحة: 597) ولذلك قال العز بن عبد السلام في بعض فتاويه: لا يفعله إلا الجهال(40) !
واته‌: ده‌ست هێنان به‌ ده‌م و چاو له‌م شوێنه‌دا (واته‌: له‌ دواى دوعاى قونووت) هیچى له‌سه‌ر نه‌هاتووه‌، و بیدعه‌یه‌، به‌ڵام له‌ ده‌ره‌وه‌ى نوێژ فه‌رمووده‌ى (صحيح) ى له‌سه‌ر نه‌هاتووه‌، و هه‌موو ئه‌وانه‌ى له‌م باره‌یه‌وه‌ ڕیوایه‌ت كراون (ضعيف) ن، ... له‌ به‌رئه‌وه‌ش (عز بن عبد السلام) له‌ هه‌ندێك له‌ فه‌تواكانیدا فه‌رموویه‌تى: مه‌سحى ده‌م و چاو ناكات مه‌گه‌ر كه‌سێك كه‌ نه‌زان بێت.
به‌ڵام فه‌رمووده‌یه‌كى (ضعيف) هه‌یه‌ كه‌ ده‌ڵێت:
(كان إذا رفع يديه لا يردهما حتى يمسح بهما وجهه) .
واته‌: كه‌ پێغه‌مبه‌ر ده‌ستى به‌رز بكردایه‌ته‌وه‌، نه‌یده‌گێڕایه‌وه‌ تاوه‌كو ده‌م و چاوى پێ مه‌سح نه‌كردایه‌.
4- خوێندنى دوعاى (اللهم اهدني فيمن هديت ... الخ) له‌ قونووتى كاتى به‌ڵا و نه‌هامه‌تیدا، چونكه‌ ئه‌م دوعایه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و حاڵه‌ته‌دا ناگونجێت(41) .
5- درێژکردنەوەی قونووت(42)، چونكه‌ ده‌بێته‌ هۆى بێزاركردنى نوێژخوێنانان، بیریان له‌ لاى نوێژه‌كانیان نامێنێت .
6- دەنگ بەرزکردنەوەی زۆر (43).

شەشەم : پوخته‌ى ئه‌م بابه‌ته‌:
پوخته‌ى ئه‌و قسانه‌ى پێشتر له‌م چه‌ند دێڕه‌دا كورت ده‌كه‌ینه‌وه‌:
1- قونووت له‌ نوێژه‌ فه‌رزه‌كاندا ته‌نها له‌ كاتى به‌ڵا و ناهه‌مواریدا ده‌كرێت .
2- تایبه‌ت كردنى قونووت به‌ نوێژى به‌یانیه‌وه‌ بیدعه‌یه‌.
3- قونووتى ویتر هه‌ندێك جار ده‌كرێت نه‌ك به‌ به‌رده‌وامى.
4- له‌ قونووتدا دروسته‌ ئیمام ده‌نگ به‌رز بكاته‌وه‌، و ئه‌وانه‌ى له‌ دوای ئیمامه‌وه‌ن (آمين) بكه‌ن له‌سه‌ر دوعاكان.
5- دروسته‌ صەڵاوات بدرێت .
6- ده‌ست هێنان به‌ ده‌م و چاو له‌ دواى ته‌واوبوونى دوعاى قونووت بیدعه‌یه‌.

والحمد لله الذي بنعمته تتم الصالحات
وصلى الله على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم

ستافى وەڵامەکان
==============
سەرچاوەکان
1 . فتح الباري شرح صحيح البخاري– ابن حجر العسقلاني .
2 . صحيح فقه السنة – أبو مالك كمال بن السيد سالم .
3 . الروضة الندية – صديق حسن خان
4 . الموسوعة الفقهية الميسرة في فقه الكتاب والسنة المطهرة – حسين بن عودة العوايشة
5 . الوجيز في فقه السنة والكتاب العزيز– عبد العظيم البدوي .
6 . فقه السنة - سيد سابق .
7 . قيام رمضان – الشيخ محمد ناصر الدين الألباني .
8 . الاختيارات الفقهية للإمام الألباني – إبراهيم أبو شادي .
9 . الإقناع في مسائل الأجماع – للإمام الحافظ أبي الحسن علي بن القطان الفاسي .
10 . القول المبين في أخطاء المصلين – مشهور بن حسن آل سلمان .
11 . قاموس البدع – مشهور بن حسن آل سلمان، أحمد بن إسماعيل الشكوكاني
12 .الشرح الممتع على زاد المستقنع – الشيخ محمد بن صالح العثيمين .
13 . موسوعة الأحكام والفتاوى الشرعية – جمع و ترتيب: صلاح الدين محمود السعيد .
14 . (فقه السنة) به‌ كوردى – وه‌رگێرِانى: حه‌مه‌ ئه‌مین ئه‌حمه‌د به‌رزنجى .
15 . چۆنێتى نوێژى پێغه‌مبه‌ر - وه‌رگێڕانى: مامۆستا عه‌دنان بارام.
16 . السنن والمبتدعات في العبادات – عمرو عبدالمنعم سليم .

==============

پەراوێزەکان

(1) (الروضة الندية: ص 137) .
(2) (الفتوحات الربانية على الأذكار النووية : 2 / 286).
(3) بڕوانە: (فقه السنة: ص235) و (صفة الصلاة للألباني: ص 178) و (الاختيارات الفقهية للإمام الألباني: ص 95).
(4) وەکو داگیرکردنی وڵات لە لایەن دوژمنەوە ...
(5) ( أخرجه أبو داود والسراج والدارقطني بسندين حسنين).
(6) (الصحيحة: 639) .
(7) (البخاري: 4560، و الزيادة لمسلم: 675).
(8) (أخرجه أبو يعلى في مسنده بسند جيد).
(9) (مسلم: 1 / 469).
(10) بڕوانە: (القول المبين في أخطاء المصلين: ص 129).
(11) بۆ نوسینی ئەم باسە سودم لە کتێبی (الموسوعة الفقهية الميسرة في فقه الكتاب و السنة المطهرة – حسين العوايشة) وەرگرتووە .
(12) بڕوانە: (قاموس البدع: ص 407) و(الوجيز في فقه السنة والكتاب العزيز: 116) و(موسوعة الأحكام و الفتاوى الشرعية: ص339) و(السنن والمبتدعات في العبادات: 277).
(13) (صحيح ابن ماجة: 1026) .
(14) قال الشيخ الألباني في (الإرواء) ـ التحقيق الثاني ـ بعد تضعيفه نسبته إلى ابن عباس: (والصحيح أنه من قول سعيد بن جبير) . (الموسوعة الفقهية لحسين العوايشة) .
(15) (الترمذي: 2 / 191) .
(16) (هذه الآثار أخرجها ابن أبي شيبة في (المصنف: 2 / 102)، وبعضها عند عبدالرزاق (105) وما بعدها بأسانيد صحيحة) (السنن والمبتدعات في العبادات: ص279) و (ما صح من آثار الصحابة: ص415) .
(17) (موسوعة الأحكام: ص339 ).
(*) (إرواء الغليل: 2 /182) .
(18) (البخاري: 1001).
(19) (مسلم: 1 / 469).
(20) (البخاري: 4560).
(21) (البخاري: 1002).
(22) (القراء): نزیكه‌ى حه‌فتا صه‌حابى بوون پێغه‌مبه‌رى خوا ناردنى بۆ لاى هۆزه‌كانى (رعل و ذكوان وعصية) له‌ (بني سليم) ، كه‌ وایان پیشان ده‌دا مسوڵمان بوون، و داوایان كرد له‌ پێغه‌مبه‌رى خوا چه‌ند صه‌حابیه‌كیان بۆ بنێرێ بۆ ئه‌وه‌ى فێرى دینیان بكه‌ن، ئه‌ویش ئه‌و حه‌فتا صه‌حابیه‌ى بۆ ناردن، به‌ڵام خیانه‌تیان لێكردن و هه‌موویان كوشتن، پێغه‌مبه‌رى خوایش یه‌ك مانگ له‌ قونووتدا دوعاى لێكردن . بڕوانه‌: (فقه السنة: ص 236) .
(23) حديث منكر فيه: أبو جعفر الرازي واسمه عيسى بن ماهان متكلم فيه . قال ابن التركماني: ... قال ابن حنبل و النسائي: ليس بالقوي، وقال أبو زرعة: يهم كثيرا ، وقال الفلاس: سيء الحفظ، وقال ابن حبان يحدث بالمناكير عن المشاهير ... وانظر التفصيل في (السلسلة الضعيفة: 1238) (الموسوعة الفقهية: 136) .
(24)مەبەستی ئەم دوعایەیە: (اللهم اهدني فيمن هديت، وتولني فيمن توليت ... الخ ) .
(25) (البخاري: 4534).
(26) (زاد المعاد: ص 276) .
(27) (زاد المعاد: 283).
(28) (البخاري: 1004).
(29) (مسلم: 676).
(30) (آل عمران: 31).
(31) (رواه ابن خزيمة في صحيحه: 2 / 155، 156 / 1100) .
(32) (البخاري: 4560).
(33) (رواه أحمد والطبراني بسند صحيح).
(34) (الشرح الممتع: ص13).
(35) (أخرجه أبو داود والسراج وصححه الحاكم ووافقه الذهبي).
(36) (الاختيارات الفقهية: ص130).
(37) (فتح الباري: ج2 ص633).
(38) (برِوانة: القول المبين في أخطاء المصلين: 133) .
(39) (القول المبين: 134) .
(40) (الاختيارات الفقهية: ص130) .
(41) ( القول المبين: ص134) .
(42) (هه‌مان سه‌رچاوه‌ى پێشوو).
(43) ( القول المبين: ص134) .

سەردان: ٣,٩٣٢ بەش: نوێژ