هەندێك لە ئادابەكانی سوژدەی سەهو
الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله ، وبعد :
سوژدەی سەهو یەكێكە لە بابەتە فیقهیەكان و شارەرەزابوون لێی ( بە پێ‌ی پێویست ) ئەركی سەرشانی موسوڵمانانە ، بۆیە ئێمەش لەم وەلامەدا هەوڵمانداوە پوختەیەك لەو بابەتە بخەینە ڕوو (1) ، خوای گەورە وامان لێبكات كار بكەین بەو شتە باشانەی كە دەیخوێنینەوە ، آمین .
حوكمی سوژدەی سەهو :
سوژدەی سەهو واجبە ، چونكە پێغەمبەری خوا ﷺ فەرمانی پێكردووە ، و فەرموویەتی : " إذا شك أحدكم في صلاته ، فليتحر الصواب ، فليتم عليه ثم ليسلم ، ثم يسجد سجدتين " ( أخرجه البخاري : 401 ) واتە : ئەگەر یەكێكتان كەوتە گومانەوە لە نوێژەكەیدا ، ئەوە با هەوڵ بدات ڕاستیەكەی بزانێت ، پاشان نوێژەكەی لەسەر ئەوە بونیاد بكات ، پاشان سەلام بداتەوە ، دوای ئەوەیش دوو سوژدە ببات .
چۆنێتی سوژدەی سەهو :
دوو سوژدەیە ، چونكە پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی : " لكل سهو سجدتان " ( صحيح أبي داود : 917 ) . واتە: بۆ هەموو هەڵە كردنێك ـ لە نوێژدا ـ دوو سوژدە دەبرێت .
ئەم دوو سوژدەیە یان لە پێش سەلامدانەوە دەبرێت یان لە دوای سەلامدانەوە وەكو لە خوارەوە ئاماژەمان پێكردووە .
كاتێك ویستت سوژدەی سەهو ببەیت ( الله أكبر ) بكە ، وە بە سەلامدانەوەش كۆتایی پێ‌ بهێنە ( وەكو لە فەرموودەكەی ئەبو هورەیرەدا هاتووە لە بوخاری بە ژمارە : 3/98/1228 ) .
پێش سەلامدانەوە سوژدەی سەهو دەبەیت یان دوای سەلامدانەوە ؟
پێغەمبەری خوا ﷺ چەند جارێك لە نوێژەكانیدا سەهوی كردووە و سوژدەی سەهوی بۆ بردووە ، جاری وا هەبووە پێش سەلامدانەوە ، وە جاری واش هەبووە دوای سەلامدانەوە ، بۆیە ئەو كەسەی كە شارەزایی لە سوننەتدا هەیە ئەگەر سەهوی كرد لە نوێژدا و سەهوەكەی بەو شێوەیە بوو كە پێغەمبەری خوا ﷺ كردوویەتی ئەوا دەبێ‌ بەو شێوەیە سوژدە ببات كە پێغەمبەری خوا ﷺ بردوویەتی (2) ، بەڵام ئەگەر كەسەكە شارەزایی نەبوو لە سوننەتی پێغەمبەری خوادا ﷺ ئەوا درووستە و بۆی هەیە لە پێش سەلامدانەوە یان لە دوای سەلامدانەوە سوژدە ببات .
لەم حاڵەتانەدا سوژدەی سەهو لە پێش سەلامدانەوە دەبرێت :
یەکەم : ئەگەر شتێكی لە نوێژەكەی كەم كرد : بۆ نموونە تەحیاتی یەكەمی لە بیرچوو و نەیخوێند ، ئەوا پێش سەلامدانەوە سوژدەی سەهو دەبات ، ( عبدالله ) ی كوڕی ( بحینە ) دەگێڕێتەوە : " إن رسول الله ﷺ قام من اثنتين من الظهر لم يجلس بينهما فلما قضى صلاته سجد سجدتين ثم سلم بعد ذلك " ( البخاري : 1225 – 1224 ) .
دووەم : ئەگەر كەوتە گومانەوە و نەیزانی چەند ڕكاتی كردووە : هەروەكو لە فەرموودەدا هاتووە : " إذا شك أحدكم في صلاته فلم يدر كم صلى ، ثلاثا أم أربعا ؟ فليطرح الشك وليبن على ما استيقن ، ثم يسجد سجدتين قبل أن يسلم ، فإن كان صلى خمسا ، شفعن له صلاته ، وإن كان صلى إتماما لأربع ، كانتا ترغيما للشيطان " ( مسلم : 571 ) واتە : ئەگەر یەكێكتان كەوتە گومانەوە لە نوێژەكەیدا و نەیزانی چەند ڕكاتی كردووە ، سێ‌ یان چوار ، ئەوە با گومان بخاتە لاوە و نوێژەكەی بونیاد بكات لەسەر ئەوەندەی كە دڵنیایە تێیدا ـ كە كەمەكەیانە ـ پاشان دوو سوژدە ببات پێش سەلامدانەوە ، جا ئەگەر پێنج ڕكاتی كردبێت ئەوە نوێژەكەی بۆ جووت دەكاتەوە ، وە ئەگەر چواری تەواویشی كردبێت ئەوە لووت شكاندنی شەیتانە .
لەم حاڵەتانەدا سوژدەی سەهو لە دوای سەلامدانەوە دەبرێت :
یەکەم : ئەگەر شتێكی زیادكرد لە نوێژەكەیدا : ( عبدالله )ی كوڕی ( مسعود ) دەگێڕێتەوە: " أن رسول الله ﷺ صلى الظهر خمسا ، فقيل له : أزيد في الصلاة ؟ فقال : وما ذاك ؟ قال : صليت خمسا فسجد سجدتين بعدما سلم " ( البخاري : 1226 ) واتە : پێغەمبەری خوا ﷺ نوێژی نیوەڕۆ پێنج ڕكاتی كرد ، پێ‌ی وترا : ئایا نوێژ زیادی كردووە ؟ ئەویش فەرمووی : چی ڕوویداوە ؟ وتیان : پێنج ڕكاتت كردووە ، ئەویش دوو سوژدەی برد پاش سەلام دانەوە .
دووەم : ئەگەر گومانی بۆ درووست بوو لە نوێژەكەی دا پاشان بۆی یەكلابوەوە : پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی :  " وإذا شك أحدكم في صلاته فليتحر الصواب ، فليتم عليه ، ثم ليسلم ، ثم يسجد سجدتين " ( أخرجه البخاري : 401 ) واتە: ئەگەر یەكێكتان كەوتە گومانەوە لە نوێژەكەیدا ، ئەوە با هەوڵا بدات ڕاستیەكەی بزانێت ، پاشان نوێژەكەی لەسەر ئەوە بونیاد بكات ، پاشان سەلام بداتەوە ، دوای ئەوەیش دوو سوژدە ببات .
سێیەم : ئەگەر نوێژ خوێن ڕكوع یان سوژدە یان دانیشتنێكی زیاد كرد لە نوێژەكەیدا بە ئەنقەست ئەوا نوێژەكەی بەتاڵە ، بەڵام ئەگەر لە بیری چوو ، وە لە دوای تەواوبوونی نوێژەكەی بیری كەوتەوە ئەوا نوێژەكەی درووستە بەڵام دەبێت سوژدەی سەهو ببات .
ئەگەر ڕووكنێك لە ڕووكنەكانی نوێژت لە بیرچوو چی دەكەیت ؟
ئەگەر ئەو ڕووكنەی لە بیری چووە ( الله أكبر ) ی نوێژ دابەستن بێت ـ تكبيرة الإحرام ـ ئەوا نوێژەكەی بەتاڵە چونكە هێشتا نوێژەكەی دانەمەزراوە ، بەڵام ئەگەر ڕووكنەكانی تر بێت وە پێش ئەوەی بگاتە ڕكاتەكەی تر بیری كەوتەوە ئەوا دەگەڕێتەوە و لەو ڕووكنەوە دەست پێدەكاتەوە كە ئەنجامی نەداوە ، بەڵام ئەگەر گەیشتە ڕكاتەكەی تر ئینجا بیری كەوتەوە ئەوا ئەو ڕكاتەی كە ڕووكنەكەی تێدا واز لێهێناوە ناژمێرێت .
ئەگەر پێشنوێژ ( إمام ) سوژدەی سەهوی برد تۆش لەگەڵیدا سوژدە دەبەیت ؟
ئەگەر پێشنوێژ لە نوێژدا هەڵەی كرد ، و پاشان سوژدەی سەهوی برد ، ئەوا ئەو كەسانەشی لە دوایەوە نوێژ دەكەن سوژدە دەبەن ، چونكە پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی : " إنما جعـل الإمـام ليؤتم به ... فلا تختلفوا عليه ... وإذا سجد فاسجدوا ... " ( رواه البخاري : 2/208/ 320 ) واتە : پێشنوێژ دانراوە بۆ ئەوەی ببێتە سەر مەشق بۆ شوێنكەوتووان ... بۆیە جیاوازی لەگەڵدا مەكەن ... وە ئەگەر سوژدەی برد ئێوەش سوژدە ببەن .
ئەگەر لە سوژدەی سەهودا سەهوت كرد چی دەكەیت ؟
( ابن المنذر ) لە ئیسحاقەوە دەگێڕێتەوە كە یەكدەنگی زانایانی تابعین لەسەر ئەوەیە كە : ئەگەر كەسێك لە سوژدەی سەهودا سەهوی كرد پێویست نیە لەسەری سوژدە ببات ((الأوسط: 3/ 327) .)
( واتە : لەسەری نیە جارێكی تر سوژدەی سەهو ببات ) .
============
(1) زۆربەی زانیارییەكانی ئەم وەڵامەمان لە هەردوو كتێبی كتيَبى ( الموسوعة الفقهية – حسين العوايشة ) و ( الأدلة الرضية – محمد صبحي حسن حلاق ) ەوە وەرگرتووە بە كورتكردنەوە و دەستكاری كردنەوە
(2) (صديق حسن خان ) لە کتێبی ( الروضة الندية ) ئەم بۆچونەى هەیە .

ئا : ستافى وەڵامەکان