ڕۆژانە موسڵمانان خواردن و خواردنەوە دەخۆن ئایا زیرەکانى تایبەت بە خواردن و خواردنەوە کامانەن؟
1- نزای پێش خواردن
- «هه‌ر یه‌كێك له‌ئێوه، كه‌خواردنێكی خوارد با بڵێت: (بِسْمِ اللهِ) خۆ ئه‌گه‌ر بیری چوو، كه‌له‌سه‌ره‌تادا بیلێت: با بڵێت: (بِسْمِ اللهِ فِي أَوَّلِهِ وَآخِرِهِ)» (1) .
واته: (به‌ناوی خودا ده‌خۆم له‌سه‌ره‌تا و كۆتاییدا) .
- «هه‌ر كه‌سێك خودای گه‌وره‌خواردنێكی پێ به‌خشی با له‌پێش خواردنه‌كه‌ی بڵێت: (اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِيْهِ وَأَطْعِمْنَا خَيْرًا مِنْهُ)»
واته: (خودایه‌پیت و به‌ره‌كه‌تی تێبكه‌بۆ مان و خواردنێكمان بده‌رێ له‌وه‌باشتر) .
«هه‌ر كه‌سێكیش خودای گه‌وره‌شیری پێ به‌خشی با له‌پێش خواردنه‌وه‌كه‌ی بڵێت: (اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِيْهِ وَزِدْنَا مِنْهُ)»(2) .
واته: (خودایه‌پیت و به‌ره‌كه‌تی تێبكه‌و بۆشمان زیاد بكه‌لێی)(3) .
2- نزاكردن له‌كاتی ته‌واو بوونی خواردندا
- «الْحَمْدُ للهِ الَّذِي أَطْعَمَنِي هَذَا, وَرَزَقَنِيْهِ, مِنْ غَيْرِ حَوْلٍ مِنِّي وَلاَ قُوَّةٍ»(4) .
واته: (سوپاسء ستایش بۆ ئه‌و خودایه‌ی، كه‌ئه‌م خواردنه‌ی پێ به‌خشیم و ڕۆزی دام، به‌بێ هیچ هه‌وڵ و كۆشش و تواناییه‌كی خۆم).
- «الْحَمْدُ للهِ حَمْدًا كَثِيْرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيْهِ, غَيْرَ [مَكْفِيّ وَلاَ] مُوَدَّعٍ, وَلاَ مُسْتَغْنَىً عَنْهُ رَبَّنَا»(5) .
واته: (سوپاس و ستایشێكی زۆری پاكی پیرۆزی به‌رده‌وامی بێ بچڕان بۆ خودا، ئه‌ی په‌روه‌ردگار تۆ وازت لێ نه‌هێناوین و كه‌سیش نییه، كه‌بێ پێویست بێت لێت) .
3- نزای میوان بۆ خاوه‌ن خواردن
- «اللَّهُمَّ بَارِكْ لَهُمْ فِيْمَا رَزَقْتَهُمْ, وَاغْفِرْ لَهُمْ، وَارْحَمْهُمْ»(6) .
واته: (خودایه‌پیت و به‌ره‌كه‌ت بكه‌ره‌ئه‌و ڕۆزیه‌ی، كه‌پێت به‌خشیون و لێیان خۆش ببه‌و ڕه‌حمیان پێ بكه) .
4- نزاكردن بۆ ئه‌وه‌ی، كه‌ئاو یان خواردنێكت بۆ دێنێت
- «اللَّهُمَّ أَطْعِمْ مَنْ أَطْعَمَنِي وَاسْقِ مَنْ سَقَانِي»(7) .
واته: (خودایه‌خوداردن بده‌به‌وه‌ی، كه‌خواردنی پێدام و ئه‌وه‌ش تێر ئاو بكه، كه‌تێر ئاوی كردم) .
5- نزاكردن ئه‌گه‌ر لای خێزانی ماڵێك به‌ر بانگی كرده‌وه
- «أَفْطَرَ عِنْدَكُمُ الصَّائِمُونَ, وَأَكَلَ طَعَامَكُمُ الأَبْرَارُ, وَصَلَّتْ عَلَيْكُمُ الْمَلاَئِكَةُ»(8) .
واته: (ڕۆژووانان له‌لاتان به‌ر بانگ بكه‌نه‌وه‌و پیاوچاكان له‌خواردنه‌كانتان بخۆن و فریشته‌كانیش بۆتان بپاڕێنه‌وه) .
(پاڕانه‌وه‌ی ڕۆژووان، ئه‌گه‌ر خواردن ئاماده‌بوو ڕۆژووی نه‌شكاند)
185 - «ئه‌گه‌ر یه‌كێك له‌ئێوه‌بانگ كرا بۆ خوانێك، با وه‌ڵامی بداته‌وه، خۆ، ئه‌گه‌ر به‌ڕۆژوو بوو با نزا و دوعایان بۆ بكات،
خۆ، ئه‌گه‌ر به‌ڕۆژووش نه‌بوو با بخوات» (9) .
6- ڕۆژووه‌وان چی ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر یه‌كێك جوێنی پێدا
- «إِنِّي صَائِمٌ, إِنِّي صَائِمٌ»(10) .
واته: (من به‌ڕۆژووم، من به‌ڕۆژووم) .
7- نزاكردن له‌كاتی بینینی نۆبه‌ره‌ی خۆراك و میوه
- «اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي ثَمَرِنَا, وَبَارِكْ لَنَا فِي مَدِيْنَتِنَا، وَبَارِكْ لَنَا فِي صَاعِنَا, وَبَارِكْ لَنَا فِي مُدِّنَا»(11) .
واته: (خودایه‌پیت و به‌ره‌كه‌ت بكه‌ره‌ناو به‌ر و بومه‌كه‌مانه‌وه‌و پیت و به‌ره‌كه‌ت بكه‌ره‌ناو شاره‌كه‌مانه‌وه‌ء پیت و به‌ره‌كه‌ت بكه‌ره‌صاع(12)و مشتمانه‌وه) .
وەرگیراوە لە کتێبی : قەڵای موسـوڵمان له ویردەكانی قورئان و سووننەتدا
وەرگێڕانی : پێشین عبد الله محمود پێشینی
(1) - أخرجه أبو داود 3 / 347 والترمذي 4 / 288 وانظر صحيح الترمذي 2 / 167 {وصححه الألباني في الإرواء (1965) وصحابية الحديث هي عائشة (رضي الله عنها)}.
(2) - الترمذي 5 / 506 وانظر صحيح الترمذي 3 / 158 {وحسنه الألباني في الصحيحة (2320) وصحابي الحديث هو عبد الله بن عباس (رضي الله عنهما)}.
(3) - ئه‌م فه‌رمووده‌یه ئه‌وه‌ی لێوه‌وه‌رده‌گیرێت، كه‌شیر باشترینی خواردن و خواردنه‌وه‌كانه، چونكه بۆ خواردنه‌وه‌ی شیر فه‌رمووی: (بۆشمان زیاد بكه لێی) به‌ڵام بۆ جگه له‌شیر فه‌رمووی: (خواردنێكمان بده‌رێ له‌وه‌باشتر) والله أعلم.
(4) - أخرجه أصحاب السنن إلا النسائي وانظر صحيح الترمذي 3 / 159 {وحسنه الألباني في الارواء (1989) وصحابي الحديث هو معاذ بن أنس (رضي الله عنه)}.
(5) - البخاري 6 / 214 والترمذي بلفظه 5 / 507 {وصحابي الحديث هو أبو أمامة (رضي الله عنه)}.
(6) - مسلم 3 / 1615 {وصحابي الحديث هو عبد الله بن بسر (رضي الله عنه)}.
(7) - مسلم 3 / 126 {وصحابي الحديث هو المقداد بن الأسود (رضي الله عنه)}.
(8) - سنن أبي داود 3 / 367 , وابن ماجه 1 / 556 , والنسائي في عمل اليوم والليلة برقم 296 -298, ونص على أنه ﷺ يقوله إذا أفطر عند أهل بيت, وصححه الألباني في صحيح أبي داود 2 / 730 {وصحابي الحديث هو أنس بن مالك (رضي الله عنه)}.
(9) - مسلم 2 / 1054 {وصحابي الحديث هو أبو هريرة (رضي الله عنه)}.
(10) - البخاري مع الفتح 4 / 103 , ومسلم 2 / 806 {وصحابي الحديث هو أبو هريرة (رضي الله عنه)}.
(11) - مسلم 2 / 1000 {وصحابي الحديث هو أبو هريرة (رضي الله عنه)}.
(12) - (صاع) واته: چوار مشت (والله أعلم) .
موسوڵمان چی ده‌ڵێت كاتێك كه مهدح و ستایشی كرالە کاتى لەبەر کردنى جلوبەرگ و دانانى چ زیکر و دوعایەک سوننەتە؟لە بیرچوونى دوعاى کاتى سەرجێی و جیماع کردنزيكرەکانى دوای نوێژ کامانەن؟ وە ماناکانیان بە کوردی چیە؟نزای ئه‌و نهخۆشهی كه بێ ئومێد بووه له ژیان
