الحمدُ لله ربِّ العالمين ، والصلاة والسلام على مَن أرسله اللهُ رحمةً للعالمين ، وعلى آله وصحبه وإخوانه إلى يوم الدِّين ، أمَّا بعد :

1- پێناسەی عەلمانیەت
وشەی عەلمانیەت زاراوەیەكە بەڕەهایی هیچ پەیوەندیەكی بە وشەی عیلمەوە نیە ، عەلمانیەت لە ڕووی سیاسیەوە بەمانای بێدینی دێت لە فەرمانڕەوایەتیدا ، لە دانراوە ئیسلامیە جواروجۆرەكاندا گوزارشتەی ( جیاكردنەوەی ئاین لە دەوڵەت ) بۆ عەلمانیەت بە كاردەهێنرێت ، كە ئەمەش مانایەكە كەموكورتی تێدایە و حەقیقەتی عەلمانیەتی تێدا بەرجەستە نابێت ، بۆیە دەتوانین بە مانایەكی تر گوزارشت لە عەلمانیەت بكەین كە لەگەڵ حەقیقەتەكەی دا بگونجێت ئەویش بریتیە لە : ( إقامة الحياة على غير الدين ) واتە : دامەرزاندنی ژیان لەسەر بەرنامەیەكی تر جگە لە ئاین .
2- ئامانجی عەلمانیەت
عەلمانیەتی بێدینی : ڕێبازێكی دونیاییە ئامانجی دورخستنەوەی ئاینە لە دورستكردنی كاریگەری لە ژیانی دونیا ، و بانگەشە دەكات بۆ دامەزراندنی ژیان لەسەر بنچینەیەكی ماددی لە لایەنە جیاوازەكانی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و ڕەوشتی و یاسایی و جگە لەوانەش لەسەر بنچینەی زانستی دونیایی ڕەها ، و لە ژێر دەسەڵاتی عەقڵ و ئەزموندا ، لەگەڵ ڕەچاوكردنی بەرژەوەندی بە جێ بە جێ كردنی بنەمای سود لەسەرجەم بوارەكانی ژیاندا پشت بەست بە بنەمای میكافیلی : ( الغاية تبرر الوسيلة ) لە فەرمانڕەوایەتی و سیاسەتی و ڕەوشتدا ، دوور لە فەرمان و ڕێگریە ئاینیەكان كە لەویژدانی تاكدا دەمێنێتەوە و پەیوەندی نێوان خۆی و پەروەردگارەكەی تێپەڕناكات ، و ڕێگەی پێنادات گوزارشت لە خۆی بكات مەگەر لە دروشمە ئاینیەكان یان ڕێوڕەسمەكانی پەیوەست بە ژن هێنان و وەلیمە و پرسە و هاوشێوەی ئەوانە .
3- دابەشكردنی عەلمانیەت
وە ئەو كەسە خودی حەقیقەتی نەپێكاوە كە عەلمانیەت دابەش بكات بۆ عەلمانیەتی مولحیدە واتە ئەوەی نكوڵی لە بونی دروستكار دەكات و بڕوای بە هیچ شتێكی ئاینی نیە ، وە بۆ عەلمانیەتی نامولحیدە واتە ئەوەی كە بەشێوەیەكی بیردۆزی و هەربەدەم بڕوای بە بوونی دروستكار هەیە و نكوڵی لە بوونی پەیوەندی دەكات لە نێوان خوای بەرز و بڵند و ژیانی مرۆڤ دا و بانگەوازی پەرواێزخستنی ئاین دەكات لە دنیا و ژیان ، و نكوڵی لە شەرعی خوا دەكات بە ئاشكرا یان نا ئاشكرا ، چونكە عەلمانیەت لە هەموو وێنە و شێوازەكانی دا مولحیدە ئەوەش لەبەر ئەوەیە ئیلحاد بریتیە لە : لادان لە دینی خوا و شەرعەكەی ، ئەمەش هەموو جۆرە لادانێك دەگرێتەوە لە دین ، وە ئیلحاد لە بنەڕەتدا بەو شتانە دەوترێ كە شیركی تێدایە لەپەروەردگارێتی گشتی دا ( الربوبية العامة ) وە لە نكوڵی كردن لە ناوەكانی خوا یان سیفەتەكانی یان كردەوەكانی .
4- مەترسی عەلمانیەت
بەدڵنیاییەوە عەلمانیەت مەترسیەكی گەورەیە لەسەر ئاینی ئیسلام و موسڵمانان ، و زۆرینەی موسڵمانان حەقیقەتەكەی نازانن لەبەر شاردنەوەی بە كۆمەڵە ڕووپۆشێكی جیاواز وەكو نیشتیمان پەروەری و ئیشتراكیەت و نەتەوەیی و جگە لەوانەش ، هەروەك چۆن خۆی حەشارداوە لە پشت كۆمەڵە بیردۆزەیەكی وێرانكەرەوە وەكو فرۆیدی و داروینی و جگە لەوانەش ، وە لایەنگرانی خۆیان هەڵواسیوە بە كۆمەڵە بەڵگەیەكی جێگیر ـ بە بڕوای خۆیان ـ لەكاتێكدا ئەوانە تەنها كۆمەڵە شوبهەیەكی لاوازن كە عەقڵ و واقیعیش ڕەتی دەكاتەوە : [ مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ] ( العنكبوت : 41 ) نموونەی ئەو كەسانەی بێجگە لە خوا چەند دۆستێكیان بۆ خۆیان داناوە ، هەروەك نمونەی جاڵجاڵۆكەیان بەسەرهاتووە كەخانوویەكی بۆخۆی تەنیوە ئاشكرایشە كەخانووی جاڵجاڵۆكە نابوودترین وسسترین خانووە ئەگەر ئەو راستییە بزانن و تێبگەن .
بەتایبەت ـ ئەو جۆرە عەلمانیەتە ترسناكە ـ كە لەدیمەنی پشتیوانكەر لە دین خۆی نیشان دەدات بۆ گومڕاكردن و سەرلێشێواندنی موسڵمانانی عەوام ، ئەم جۆرە عەلمانیەتە ڕێگری لە حەج و نوێژكردن لە مزگەوتەكان ناگرێت ، بەڵكو یارمەتی دروست كردنیشیان دەدات ، و بەشداری ڕێوڕەسم و جەژنەكانیش دەكات ، خەڵات و دیاریش دەدات بە پێشنوێژ و قورئان لەبەران ، و لەوانەدا دوژمنایەتی و دژایەتی بۆ ئاین دەرنابڕێت لەگەڵ ئەوەشدا هەوڵێكی جدی دەدات بۆ قەتیس كردنی ئاین لە مزگەوتەكاندا و دورخستنەوەی لە بوارەكانی ژیاندا .

5- ئەو بوارانەی عەلمانیەت ئاینی لێ‌ دوورخستووەتەوە
• سیاسەت و فەرمانڕەوایەتی كە جێبە جێ كردنی عەلمانیەت تیایاندا ڕونە و شاراوە نیە بۆ كەسی بینا .
• فێركردن و مەنهەجەكانی و جێ بە جێ كردنی عەلمانیەت تیایاندا كەسی ژیر نكوڵی ناكات .
• ئابوری و نیزامە مالییەكان و جێ بە جێ كردنی عەلمانیەت تیایاندا دیار و ئاشكرایە بۆ كەسی تەماشاكەر .
• یاسا مەدەنی و كۆمەڵایەتی و ڕەوشتیەكان و جێ بە جێ كردنی عەلمانیەت تیایاندا گومانی تێدا نیە .
6- عەلمانیەت و بەها ڕووحیەكان
عەلمانیەت بەها ڕوحیەكان بە بەهای نەرێنی ( سلبی ) دادەنێت و بوار دەكاتەوە بۆ بڵاوبونەوەی ئیلحاد و ڕۆژئاوایی بون و بەرەڵایی و پشێوی ڕەوشتی ، و بانگەشەی ئازادی ئافرەت دەكات وەكو لەگەڵ ڕۆیشتنێك لەگەڵ شێوازی ڕۆژئاوایی كە پەیوەندی حەرامی نێوان نێر و مێ بە تاوان دانانێت ئەمەش بە تەواوی دەرگا دەكاتەوە بۆ هەڵسوكەوتە خراپەكان كە بوەتە هۆی داڕوخانی خێزان و پەرتەوازەكردنی بەمەش نەوەیەك پەروەردە دەبێت بە پەروەردەیەكی بێ دینی لە كۆمەڵگایەكدا كە ڕێگری دینی و دەنگی ویژدانی زیندووی تێدا نامێنێت ، و هەڵچوونی غەریزە دنیایەكان وەكو سود و تەماح و ناكۆكی لەسەر مانەوە و جگە لەوانەش داواكاریە مادیەكان شوێنی دەگرێتەوە بە بێ گرنگی دان بە بەها ڕوحیەكان .
ئەوە ئەو عەلمانیەتەیە كە لە جیهانی ئیسلامی و عەرەبی دا بڵاوبوەتەوە بە كاریگەری ئیستیعمار و هەڵمەتەكانی بەگاور كردن و بێ ئاگایی هەڵخەڵەتاوان لە هاوپێستانی خۆمان كە دروشمەكانیان بەرز كردووەتەوە و پیلانەكانیان جێ بە جێ كردووە .
7- شوبهە و گومانی عەلمانیەكان
لەسەر كۆمەڵە شوبهەیەك كە لە ئەو پەڕی گومڕایی دایە بانگەوازەكەیان بونیاد ناوە كە سەریان لە خەڵكی عەوام شێواندوە و شوبهەكانیشیان بریتین لە :
• تانەدان لە قورئانی پیرۆز و گومان دروست كردن دەربارەی پێغەمبەرایەتی .
• بانگەوازی ئەوەی كە شەریعەت وشك بەستوە و لەگەڵ شارستانیەتدا ناگونجێت ، و ئەوروپا پێش نەكەوتوە تاوەكو وازی لە ئاین هێناوە .
• بانگەوازی ئەوەی كە ئیسلام دانیشتوە و ناتوانێت بگات بە پەرەسەندنەكانی ژیاندا و ئازادی بیروڕا كپ دەكاتەوە .
• بانگەوازی ئەوەی ئاینی ئیسلام مەبەست وئامانجەكانی تەواو بوە وهیچی نەماوە تەنها كۆمەڵە دروشمێكی ڕوحی نەبێت .
• بانگەشەی ئەوە دەكەن كە زمانی عەرەبی دواكەوتوە و لەگەڵ زانست و پێشكەوتندا ناڕوات و بێ توانایە لەگەیشتن بەكاروانەكانی شارستانی و گەشەسەندن .
ئەوەی تێبینی دەكرێت كە عەرەبی هەرچەندە زمانی ڕەسمیە لە وڵاتە عەرەبیەكاندا بەڵام لە زۆرینەی دامەزراوە كارگێڕی و زانكۆییەكان و بوارە پزیشكیەكاندا پەراوێز خراوە بەتایبەتیش لە وڵاتە عەرەبیە ڕۆژئاواییەكاندا ( البلدان المغاربية ) و زمانی فەرەنسی جێگای گرتووەتەوە و بووەتە زمانی دواندن و پەیوەندی لە گۆڕەپاندا و زمانی عەرەبی وردە وردە بەرەو دوا ڕۆیشتوە چونكە دەزانن زمانی قورئانە و كلیلی زانستە شەرعیەكانە ـ بۆیە بەو شێوەیە دژایەتی دەكەن ـ .
• دەڵێن بەشێوەی كرداری شەریعەت جێ بە جێ كراوە لە سیاسەت و فەرمان ڕەوایی و بوارەكانی تریشدا چونكە فیقهی ئیسلامی حوكمەكانی لە یاسای ڕۆمانیەوە وەرگرتوە.
• بانگەشەی ڕەقی وتوندی شەریعەت دەكەن لە سزا شەرعیەكانی وەكو كوشتنەوە ودەستبڕین وڕەجم وجەڵدە لێدان و ...
وە دەڵێن با سزایەكی گونجاو تر دابنرێت ئەویش بە هێنانی نیزام و بەرنامەی بێدینی لە ڕۆژئاواوە چونكە ئەو بەرنامانە ـ بەوتەی ئەوان ـ ڕەحمەتی تێدا زیاترە .
8- بانگەشەی عەلمانیەت
ئەمە بانگەشەی عەلمانیەكانە بە شێوەیەكی گشتی كە كار دەكەن بۆ پەكخستنی شەرعی خوای بەرز و بڵند لە ڕێگەی كەسایەتی و گۆڤار و ڕۆژنامە و ... ، وە جیاكردنەوەی ئاینە ڕاستەكەی خوای گەورە بە تەواوی لە ژیانی كۆمەڵگا و قەتیس كردنی لە تەسك ترین سنور و بوارەكاندا ئەمەش وەكو شوێنكەوتنێك بۆ ڕۆژئاوا لەبیركردنەوە و هەڵسوكەوتەكانیان كە ئامانجیان هەڵوەشاندنەوەی ئیسلام وخۆڕزگار كردنە لەئەركە دینیەكان و بەهاكانی و گۆڕینی پێناسی موسڵمانان ، وپچڕاندنی پەیوەندیان بە ئاین و نەتەوەكەیان و نەهێشتنی دۆستایەتیان بۆ ئاینەكەیان لە ڕێگەی دۆستایەتی كردنی ڕۆژئاوای ڕق لە دڵەوە .
9- ئیسلام ئاین و دەوڵەتە
ئیسلام ئاین و دەوڵەتە بەتەواوی ئەوە ڕەت دەكاتەوە كە لەمپەری بتەو لە نێوان جیهانی مادە و جیهانی ڕوح دابنرێت وە بە هەڵگەڕانەوەی دادەنێت ، هەروەها لەبەر پاكێتی و ڕوونی و سەلامەتی بیروباوەڕ و ڕەوشتی قبوڵی بڵاوبونەوەی نەخۆشیەكانی كۆمەڵگای ڕۆژئاوا ناكات لە ئیلحاد و بڵاوكردنەوەی بێ ڕەوشتی و بەڕەڵایی و سەرجەم بیروباوەڕ و ڕەوشتە پیسەكانی تر كە دەبێتە هۆی داڕووخانی بیروباوەڕی یەكتاپەرستی و تێكشكاندنی خێزان و كۆمەڵگا .
ئیسلام فەرمان بە موسڵمان دەكات كە هەموو بوارەكانی ژیانی بۆ خوا بێت : كارەكانی و وتەكانی و هەڵسوكەوتەكانی و ژیان و مردنی هەمووی بۆ خوا بێت سبحانە و تعالی : ﴿ قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ ﴾ ( الأنعام : 162 ـ 163 ) .
بڵێ : بە ڕاستی نوێژ و حەج و قوربانیی و ژیان و مردنم گشت هەر بۆ خوای پەروەردگاری جیهانەكانە كە هیچ هاوەڵێكی بۆ نیە هەر بەوەش فەرمانم پێدراوە ، دەبێ هەربۆخوا بژیم وبمرم، دیارە كەیەكەم كەسیشم لەڕیزی موسڵمانانی ئەم ئوممەتەدا .

وآخِرُ دعوانا أنِ الحمدُ لله ربِّ العالمين ،

وصلَّي الله علي محمَّدٍ وعلي آله وصحبه وإخوانه إلي يوم الدِّين، وسلَّم تسليمًا

نوسینی : شێخ محمد علی فركوس

وەرگێڕانی بە دەستكاریەوە : إدریس محمود