شێخ ئەلبانى سەبارەت بە ده‌ستهێنان به‌سه‌ر خوف یان گۆره‌وى دڕاودا دەفەرموێ :
ده‌ستهێنان به‌سه‌ر خوف یان گۆره‌وى دڕاودا ، بۆچوونى جیاجیاى زۆرى له‌سه‌ره ، زۆربه‌یان ڕێگه ناده‌ن ده‌ستى به‌سه‌ردا بهێنرێت له‌گه‌ڵ هه‌بوونى جیاوازیه‌كى دوور ودرێژ له نێوانیاندا ، كه له كتێبه فیقهیه درێژه‌كاندا و ( المحلى ) دا ده‌یبینیت .
وه هه‌ندێكى تریش بۆ چوونیان جائیزبوونى ده‌ستهێنانه به‌سه‌ریدا ، و ئه‌وه‌ى ئێمه ( واته : ئه‌لبانى ) هه‌ڵیده‌بژێرین ئه‌مه‌یانه ، وه بـه‌ڵگه‌شمـان له‌سه‌رى ئه‌وه‌یـه كـه بنه‌ڕه‌ت ( الأصل ) وایـه كـه حـه‌ڵاڵ بێت ( جـائز ) و هـه‌ر كه‌سێكیش ڕێگـه‌ى پێ نـه‌دا ، یـان مه‌رجى ساغێتى دانـا له‌دڕان ، یاخود سنورێكى بۆ دیاری كرد ، ئـه‌وه ده‌درێت به‌ڕووى خاوه‌نه‌كه‌یدا له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ :
" كل شرط ليس في كتاب الله فهو باطل " (1) ، واته : هه‌ر مه‌رجێك له كتێبى خوادا نه‌بێت ئه‌وا ناڕه‌وایه ، و پوچه‌ڵه .
وه هه‌روه‌ها به ( صحيح ) ى له ( الثوري ) ده‌گێڕنه‌وه كه وتویه‌تى : (( امسح عليها ما تعلقت به رجلك ، وهل كانت خفاف المهاجرين والأنصار إلا مخرقة ، مشققة ، مرقعة ؟ )) (2) ، واته : هه‌ر شتێك به‌پێتدا لكا بوو ( نووساوه ) ئه‌وا ده‌ستى بـه‌سـه‌ردا بێنـه ، ئـایـا خـوففى كـۆچـه‌ران ( المهاجرين ) و پشتیوانـان ( الأنصار ) هـه‌ر كونـدار و دڕاو و پینه‌كراو نه‌بووه ؟ )
( ابن حـزم ) له ( 2 : 100 ) ـدا ده‌ڵێت :
( ئه‌گه‌ر هاتوو خوففه‌كان یاخود ئه‌وه‌ى ده‌كرێته پێ كونى بچووك یان گه‌وره تێیدا بوو به‌درێژى یان به‌پانى و له‌و شوێنه‌وه ( شوێنه دڕاوه‌كه‌وه یان كونه‌كه ) شتێك له‌پێ ده‌ركه‌وێت ، كه‌مێك له‌پێكانى یان زۆرینه‌ى یان هه‌ردووكیان ، ئه‌مانه هه‌مووى وه‌كـو یـه‌ك وان ، و ده‌ستهێنان بـه‌سـه‌ریاندا جائیزه ، هه‌تاكو به‌پێكانه‌وه نووسابن ( لكابن ) و ئه‌مه‌ش بۆچوونى ( سفيان الثوري ، و داود ، وأبي ثور ، و إسحاق بن راهوية ، و يزيد بن هارون ) ـه .
پاشان ووته‌ى ئه‌و زانایانه‌ى باس كردووه كه ڕێگرن له‌م ڕوخسه‌ته له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و ناكۆكى ( جیاوازى ) و دژایه‌تیه‌ى كه له نێوان ڕاكانیاندا هه‌یه ، و دواتر وه‌ڵامیان ده‌داته‌وه ، و ڕوونى كردۆته‌وه كه ئه‌م ووتانه هه‌مووى له‌و شتانه‌یه كه به‌ڵگه‌ى له‌سه‌ر نیه جگه له ڕا و بۆچون نه‌بێت ، و به‌م ووته‌یه كۆتایى به‌و ووتانه دێنێت : ( به‌ڵام ئه‌وه‌ى ڕاست و ڕه‌وایه له‌و مه‌سه‌له‌یه‌دا ئه‌وه‌یه كه له سوننه‌تدا كه ڕوون كه‌ره‌وه‌ى قورئانه هاتووه كه حوكمى هه‌ردوو پێ ، ئه‌گه‌ر شتێكى له‌سه‌ر نه‌كرابێت و هیچیان له سه‌ر نه‌بێت نابێت ده‌ست بهێنرێت به‌سه‌ریاندا به‌ڵكو ده‌بێت بشۆردرێن ، و حوكمیشیان ئه‌گه‌ر شتێك له‌پێ كرابوو ئه‌وه‌یه كه ده‌ست بهێنرێت به‌سـه‌ر ئـه‌و شته‌دا . سوننه‌ت به‌مـه هـاتووه : [ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا ] ( مریم : 64 ) .
وه پێغه‌مبه‌رى خواش ﷺ كاتێك كه فه‌رمانى كردوووه به ده‌ستهێنان به‌سه‌ر خوففه‌كان و ئه‌و شتانه‌ى كه له‌پێ ده‌كرێن ، وه ده‌ستیشى هێناوه به‌سه‌ر گۆره‌وییه‌كان زانیویه‌تى كه له‌ناو ئه‌و خوفف و گۆره‌وى و ئه‌و شتانه‌ى تر كه له‌پێ ده‌كرێن هه‌یانه كه كونه و كونه‌كه‌ى زۆر یان كه‌مه ، وه تیایاندیه كه كون نیه ، وه تیایانیشدا هه‌یه كه سووره یان ڕه‌ش یان سپى ، و تازه و كۆنه‌ى تێدایه .
وه پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ هیچ یه‌كێك له‌و شتانه‌ى تایبه‌ت نه‌كردووه له‌وانى تر ، و ئه‌گه‌ر له ئاییندا حوكمى ئه‌و شتانه جیاواز بوایه ئه‌وا خواى گه‌وره پشت گوێى نه‌ده‌خست كه به ( وه‌حى ) ئاگادارى پێغه‌مبه‌ر ﷺ بكاته‌وه ، وه نه پێغه‌مبه‌ریش ﷺ پشت گوێى ده‌خست كه پێویسته له‌سه‌رى ڕوونى بكاته‌وه ـ پاكى بۆ پێغه‌مبه‌ر ﷺ له‌م كه‌م ته‌رخه‌میه له گه‌یاندنى په‌یامه‌كه‌یدا ـ به‌مه‌ش ڕاستى و دروستى ئـه‌م ده‌ست هێنـانه چه‌سپـاوه به‌هـه‌ر حـاڵه‌تێك بێت .
وه شێخى ئیسلام ( ابن تيمية ) لـه ( الإختيارات ) ـدا ده‌ڵێت :
(( وه ده‌ستهێنان به‌سه‌ر پێچه‌ره‌وه‌دا ( لفائف ) ـدا دروسته و جائیزه له یه‌كێك له دوو بۆچونه‌دا و ( ابن تمیم ) وهى تریش گێڕاویانه‌ته‌وه ، وه ده‌ستهێنان به‌سه‌ر خوففى كونــدا هـه‌تـاكو پێى بوتـرێت خـوفف ، و بتوانـرێت لـه‌سـه‌رى ڕێ بكرێت ، ئـه‌مــه‌ش بۆچــونى كـۆنى ( الشافعي ) یـه وبـۆچونى هـه‌ڵبژێردراوى ( أبـو البركات ) وچـه‌ند زانـایه‌كى تریشه .
ده‌ڵێم ( ئه‌لبانى ) : وه ( الرافعي ) له كتێبى ( شرح الوجيز : 2 /370 ) ـدا ئه‌م بۆچونه‌ى داوه‌ته پاڵ زۆرینه‌ى زانایان ، و به‌ڵگه‌شى بۆ هێناوه‌ته‌وه به‌وه‌ى كه ڕێگرى له‌ده‌ستهێنان به‌سه‌ر خوفف و گۆره‌وى كوندا ، ته‌سك كردنه‌وه‌ى ده‌رگاى ئه‌م ڕوخسه‌ته‌یه ، بۆیه پێویسته كه ده‌ستى به‌سه‌ردا بهێنرێت . وه له‌م مه‌سه‌له‌یه دا ڕاستى پێكاوه ـ ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت ـ .
==================
(1) ( متفق عليه ) .
(2) قال العلامة الألباني ـ رحمه الله تعالى ـ : صحيح ، أخرجه عبد الرزاق في ( المصنف : 753 ) ، ومن طريقه البيهقي ( 1 / 283 ) .
بۆ ئەم وەڵامە سود وەرگیراوە لە کتێبی : ته‌واوى ئامۆژگارى سه‌باره‌ت به ئه‌حكامه‌كانى مه‌سح كردن له‌سه‌ر نه‌عل و گۆره‌وى لە نوسینى : شێخ محمد ناصر الدین الألبانی رحمه الله
ئەو مەودایە یان ئەو سەفەرە چەندە كە دروستە سێ شەو و سێ ڕۆژ تیایدا دەست بەسەر خوففەكاندا بهێنرێت ؟کەسێک دەستى برینی پێوەیە چۆن دەست نوێژ بشوات؟ تەنها مەسحى بکات یان تەیەموم بکات؟ كەسێك گۆرەویەكەی داكەند و دەستنوێژیشی هەبوو ، پاشان لەپێی كردەوە پێش ئەوەی دەست نوێژەكەی بشكێت ئایا دروستە مەسحی لەسەر بكات ؟کەسێک مەسحى لەسەر پێڵاوەکانى کرد و پاشان پێڵاوەکانى داکەند ئایا مەسحەکەى دروستە؟ئایا حوكمەكانی مەسحكردن لەسەر خوف یان گۆرەوی ئافرەتیش دەگرێتەوە وەكو پیاو ؟
