(ئیسراف) واته : زێده‌ڕه‌وی كردن له‌هه‌ر كارێكا كه‌مرۆڤ ئه‌نجامی ده‌دات ، هه‌ر چه‌ند ئه‌مه زیاتر بۆ نه‌فه‌قه به‌كار دێت . مفردات ألفاظ القرآن للأصبهاني، ص 407.
وه‌بێگومان (ئیسڕاف) واته : زێده‌ڕه‌وی كردن له‌نه‌فه‌قه‌دا ، وبه‌فیڕۆدانی ماڵ له‌شتێكدا كه سودی نه‌بێت ، خوای په‌روه‌ردگار فه‌رموویه‌تی: [ وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا] (سورة الفرقان، الآية: 67) .واته : موسوڵمانه ڕاسته‌قینه‌كان ئه‌وانه‌ن كاتێ مه‌سڕه‌ف بكه‌ن وماڵ ببه‌خشن ئیسڕاف ناكه‌ن ، وڕه‌زیلیش ناكه‌ن وله‌و نێوه‌نده‌دان و وسه‌تن .
جا ئیسڕاف هه‌ندێ جار له‌ئه‌ندازه‌ی شته‌كاندا ڕوو ده‌دات ، وهه‌ندێ جار له‌چۆنیه‌تی شته‌كاندا ڕوو ده‌دات ؛ هه‌ر بۆیه سوفیان ده‌یفه‌رموو : ((ما أنفقت في غير طاعة الله فهو سرف )) واته : هه‌ر شتێكت له‌غه‌یری گوێڕایه‌ڵی خوا سه‌رف كردبێت ئه‌وا ئیسڕافه .
خوای په‌روه‌ردگاریش فه‌رموویه‌تی: [ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ] ( سورة الأنعام، الآية: 141.).
واته : ئیسڕاف وزێده ڕه‌وی مه‌كه‌ن چونكه به‌ته‌ئكید خودا كه‌سانی زێده‌ڕه‌وی خۆش ناوێت .
به‌ڵام ( التبذير ) بریتی یه له : جودا كردنه‌وه ، وئه‌سڵه‌كه‌ی : فڕێدانی تۆوه ، وه‌هه‌روه‌ها به‌كار هاتووه بۆ هه‌ر كه‌سێك كه‌ماڵه‌كه‌ی به‌فیڕۆ بدات ، جا حه‌تمه‌ن فڕێدانی (تۆو) ودانه‌وێڵه بۆ جێگایه‌ك كه‌نه‌زانێت سه‌ره‌نجامه‌كه‌ی چی یه و چۆن ده‌بێت ؟ زێده‌ڕه‌وییه ، خوای ته‌عالی فه‌رموویه‌تی: [ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا (26) إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا (27)] (سورة الإسراء).
واته: ماڵ به‌فیڕۆ مه‌ده له‌شتی بێ هوده‌دا ، به‌دڵنیایێه‌وه ئه‌و كه‌سانه‌ی كه ماڵ به‌فیرۆ ده‌ده‌ن له‌شتی بێ هوده‌دا هاوڕێ وهاوكاری شه‌یتانن ، وبێگومان شه‌یتانیش كافره به‌په‌روه‌ردگاری .
وبێگومان زۆر كه‌س ئیسڕاف وزێده‌ڕه‌وی ده‌كه‌ن به‌تایبه‌ت له‌خواردن وخواردنه‌وه‌دا ، وئه‌و خورادنه‌ی لێیان بمێنێته‌وه فڕێی ده‌ده‌نه نێو زبڵدانه‌كان و ڕێگاكانه‌وه ، وه‌حه‌تمه‌ن ئه‌مه‌ش كارێكی ناشه‌رعییه ، هه‌روه‌ك خوای په‌روه‌ردگار فه‌رموویه‌تی : [ يَابَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ] ( سورة الأعراف، الآية: 31).
واته : ئه‌ی نه‌وه‌ی ئاده‌م جله‌كانتان له‌به‌ر بكه‌ن له‌كاتی چوونه مزگه‌وتدا ، وئیسڕاف وزێده‌ڕه‌وی مه‌كه‌ن ، چونكه خودا زێده‌ڕه‌وانی خۆش ناوێت .
وه‌ئیمامی بوخاری فه‌رمووده‌یه‌كی به‌موعه‌له‌قی كه‌ته‌ئكیدی له‌سه‌حیحی كردۆته‌وه هێناوه وده‌ڵێت پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رمووی : ((كلوا ، واشربوا، والبسوا، وتصدقوا في غير إسرافٍ ولا مخيلة ))
واته : بخۆن ، بخۆنه‌وه ، وجل بپۆشن ، وماڵ ببه‌خشن ، به‌بێ ئه‌وه‌ی ئیسڕاف بكه‌ن وخۆتانی پێوه هه‌ڵكێشن .
جا ئیسڕاف وزێده‌ڕه‌وی ته‌نانه‌ت له‌به‌كار هێنانی ئاویشدا خراپه ومه‌زموومه ، هه‌ر بۆیه پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رموویه‌تی : ((سيكون في هذه الأمة قوم يعتدون في الطهور والدعاء))
واته : له‌داهاتووه‌یه‌كی نزیكدا كۆمه‌ڵێك له‌م ئومه‌ته‌ی من په‌یدا ده‌بن زێده‌ڕه‌وی ده‌كه‌ن له‌به‌كار هێنانی ئاو و پاڕانه‌وه‌دا .
جا هه‌موو ئه‌و به‌ڵگانه‌ی ئاماژه‌مان پێدا به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر حه‌ڕامیه‌تی ئیسراف وزێده‌ڕه‌وی وسه‌رف كردن ماڵ له‌شتێكدا كه پێویست نه‌بێت وبه‌فیڕۆ دانی ماڵ ، هه‌ر بۆیه نابێ كه‌سی موسوڵمان یه‌كێك له‌و كارانه به‌ئه‌نقه‌ست ئه‌نجام بدات ، وبێگومان هه‌موان هه‌ست به‌زێده‌ڕه‌وی ده‌كه‌ن له‌مانگی ڕه‌مه‌زاندا وخه‌ڵكێكی زۆر خواردن وخواردنه‌وه‌یه‌كی بێ ئه‌ندازه وجۆره‌ها میوه له‌سه‌ر سفره‌كانیان داده‌نێن وزۆربه‌ی خه‌سار ده‌بێت وفڕێ ده‌درێته نێو زبڵدانه‌كانه‌وه .
هه‌ربۆیه ئیسلام شێوازی خواردن وخواردنه‌وه‌ی ڕێك خستووه ، هه‌روه‌ك مه‌عدانی كوڕی یه‌كڕوب ده‌ڵێ : گوێم له پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ده‌یفه‌رموو : ((ما ملأ آدميٌّ وِعَاءً شراً من بطنٍ، بحسب ابن آدم أُكلاتٌ يُقِمْنَ صُلْبَهُ، فإن كان لا محالةَ: فَثُلُثٌ لطعامه، وثلثٌ لشرابه، وثُلُثٌ لنَفَسِهِ))
واته : مرۆڤ هیچ قاپێكی پڕ نه‌كردووه له‌سكی خراپ تر ، ئه‌وه‌نده خواردن به‌سه كه مرۆڤ پشتی پێ ڕاگیر بكات ، جا ئه‌گه‌ر هه‌رحه‌زی لێ بوو زۆر بخوات با :
سێ یه‌كی سكی بۆ خواردن ته‌رخان بكات ، وسێ یه‌كی سكی بۆ خواردنه‌وه ته‌رخان بكات ، وسێ یه‌كی سكی بۆ نه‌فه‌سی ته‌رخان بكات .
وه له‌لایه‌كی تره‌وه بێگومان زۆری خۆراك وزیاد له‌پێویست زیانی خراپی هه‌یه بۆ دڵ و جه‌سته .
ڕیش دانان واجبە یان سوننەت؟ئایا دەرچوونی فەرمانبەر پێش تەواوبوونی دەوام بە دە خولەك ئەگەر بەئاگاداری بەڕێوەبەر بێت دروستە؟حوکمی صەدەقە جاریە بۆ مردوولە دائیرە زۆر جار مراجع شتێك (خواردن) لەگەڵ خۆیان دێنن بە بێ ئەوەى ئێمە داوا بكەینههڵوێستی موسڵمان سەبارەت بەو زوڵمەى کە لە موسڵمانانى (هندستان) دەکرێ
