ئه‌و شتانه‌ى ده‌ستنوێژ ده‌شكێنن چین ؟
ئه‌و شتانه شه‌ش دانه‌ن كه ده‌ستنوێژ هه‌ڵده‌وه‌شێننه‌وه: ئه‌وانیش:
1- ئه‌وه‌ى له هه‌ردوو ده‌رچه‌كه‌وه ده‌رده‌چێت، وه‌كو میز وپیسی وبۆن و مه‌نى و مه‌زى و خوێن وهاوشێوه‌كانى.
2- نه‌مانى عه‌قڵ وژیرى به‌هۆى خه‌وێكى قووڵى زۆر یان له‌هۆش خۆچوون وبورانه‌وه یان سه‌رخۆش بوون.
3- ده‌ست دان له عه‌وره‌ت ئیتر پێش بێت یان پاش به‌بێ ئه‌وه‌ى شتێك له‌نێوان ده‌ست وعه‌وره‌ته‌كه‌دا هه‌بێت واته ڕاسته‌وخۆ ده‌ستى لێ بدات ئیتر عه‌وره‌تى خۆى بێت یان هى كه‌سی تر، ئه‌مه‌ش نێرو مێ ده‌گرێته‌وه.
تێبینى : (هه‌ندێ له زانایان وتویانه : ئه‌گه‌ر به شه‌هوه‌ته‌وه بێت ده‌شكێت ئه‌مه‌ش نزیكتره له ڕاستی یه‌وه - ستافى وەڵامەکان )
4- هه‌موو ئه‌و حاڵه‌تانه‌ى كه خۆشۆردن پێویست و واجب ده‌كات وه‌كو له‌شگرانى و حه‌یز و نیفاس.
5- خوارنى گۆشتى ووشتـر.
6- هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه له دینى ئیسلام.
به‌ڵام سه‌باره‌ت به ده‌ستلێدانى ئافره‌ت به شه‌هوه‌ته‌وه ومردوو شۆردن ئه‌وا ده‌ستنوێژشكان له‌م حاڵه‌تانه‌دا ڕاجیاوازیه‌كى زۆرى تێدایه.
له‌و به‌ڵگانه‌ش: عَن جَابر بن سَمُرَة أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَتَوَضَّأُ مِنْ لُحُومِ الْغَنَمِ؟ قَالَ: «إِنْ شِئْتَ فَتَوَضَّأْ وَإِنْ شِئْتَ فَلَا تَتَوَضَّأْ» . قَالَ أَنَتَوَضَّأُ مِنْ لُحُومِ الْإِبِلِ؟ قَالَ: «نَعَمْ فَتَوَضَّأْ مِنْ لُحُومِ الْإِبِلِ»أخرجه مسلم. واته: له جابرى كوڕى سه‌موره‌وه ده‌ڵێت: پیاوێك پرسیارى له پێغه‌مبه‌رى خوا كرد - ﷺ - و وتى: ئایا ده‌ست نوێژ بگرینه‌وه له دواى خواردنى گۆشتى مه‌ڕو ماڵات؟ ئه‌ویش فه‌رمووى: ئه‌گه‌ر ویستت ده‌ستنوێژ بگره‌وه و ئه‌گه‌ریش ویستت مه‌یگره‌وه (دروسته)، پیاوه‌كه‌ش ووتى: ئه‌ى ئایا ده‌ست نوێژ بگرینه‌وه له‌دواى خواردنى گۆشتى ووشتر؟ ئه‌ویش فه‌رمووى: به‌ڵــێ له گۆشتى ووشتر ده‌ستنوێژ بگره‌وه.
وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا وَجَدَ أَحَدُكُمْ فِي بَطْنِهِ شَيْئًا فَأَشْكَلَ عَلَيْهِ أَخَرَجَ مِنْهُ شَيْءٌ أَمْ لَا فَلَا يَخْرُجَنَّ مِنَ الْمَسْجِدِ حَتَّى يَسْمَعَ صَوْتًا أَوْ يَجِدَ رِيحًا» . رَوَاهُ مُسلم . واته: ئه‌گه‌ر یه‌كێكتان هه‌ستى به‌شتێك كرد له ناوسكیدا و گومانى بۆ دروست بوو كه‌وا شتى لێوه ده‌رچووه یان نا ئه‌وا با له مزگه‌وت ده‌رنه‌چێت هه‌تا ده‌نگ ده‌بیستێت یان هه‌ست به‌بۆن ده‌كات.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَليْهِ وَسَلَّمَ: « العينُ وِكَاءُ السَّهِ فمَن نامَ فلْيتوضأْ.» .رواه أبوداود وابن ماجه بسند صحيح. واته: به‌خه‌به‌ربوون هۆكارى ده‌ستنوێژ نه‌شكانه جا ئه‌وه‌ى خه‌وى لێ كه‌وت با ده‌ستنوێژ بگرێته‌وه.
وه هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌رى خوا - ﷺ - ده‌فه‌رموێت: "مَن مسَّ ذَكرَه فليتوضَّأْ" رواه أبوداود وابن ماجه بسند صحيح.
واته: ئه‌وه‌ى ده‌ستى له عه‌وره‌تى دا با ده‌ستنوێژ بگرێت .
وەرگیراوە لە کتێبی : (إعانة الخطباء والأئمة بفقه إمامة الأمة)
لە نوسینى شێخ : محمد بن زيد بن محمد المدخلي
تێبینى : ئه‌گه‌ر موسڵمان به بێ شه‌هوه‌ت و زه‌وقه‌وه ده‌ستی به‌ر زه‌كه‌ری یان عه‌وره‌تی بكه‌وێت ئه‌وا ده‌ستنوێژه‌كه‌ی به‌تاڵ نابێته‌وه و ده‌ستنوێژ ناگرێته‌وه به به‌ڵگه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌یه كه پرسیار كراوه له پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه وسلم سه‌باره‌ت به پیاوێك كه ده‌ست ده‌دات له زه‌كه‌ری ئایا ده‌ستنوێژی له سه‌ره ؟ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم فه‌رموویه‌تی: ((لا، إنَّما هو بضعة منك)) [رواه الخمسة وصححه ابن حبان قاله الألبانـي في تـمام الـمنة ص: (103)] .واته: نه‌خێر ده‌ستنوێژی له سه‌ر نییه، چونكه زه‌كه‌ر به‌شێكه له تۆ.
كه‌واته ئه‌گه‌ر به بێ شه‌هوه‌ت و ئاره‌زوو ده‌ستی به‌ر زه‌كه‌ری یان عه‌وره‌تی كه‌وت ئه‌وا ده‌ستنوێژه‌كه‌ی به‌تاڵ نابێته‌وه و ده‌ستنوێژ ناگرێته‌وه چونكه وه‌ك ئه‌وه وایه كه ده‌ست بدات به لووتی یه‌وه یان ده‌ست بدات به گوێیه‌وه.
شێخ ئه‌لباني ڕه‌حمه‌تی خواي لێبێت له‌م باره‌يه‌وه فه‌رموويه‌تى: ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌یی پێغه‌مبه‌ر ﷺ ده‌ر باره‌ی (زه‌كه‌ر) كه‌فه‌رموویه‌تی : (إنَّما هو بضعة منك) ئه‌وه‌ی لێ ده‌خوێندرێته‌وه كه به‌ر كه‌وتنی ده‌ست به(زه‌كه‌ر) كاتێك ده‌س نوێژ ناشكێنێت گه‌ر به‌ئاره‌زووه‌وه نه‌بوو ؛ چونكه له‌م حاڵه‌ته‌دا ده‌گونجێ وه‌ك هه‌ر ئه‌ندامێكی تری ته‌ماشا بكرێت ، به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی گه‌ر به‌ئاره‌زووه‌وه بێـت له‌م حاڵه‌ته‌دا ناتوانرێت بشوبهێنرێت به‌ئه‌ندامه‌كانی تری جه‌سته ؛ چونكه ئه‌ندامه‌كانی تری لاشه عاده‌ته‌ن به‌ئاره‌زووه‌وه ده‌ستیان لێ نادرێت ، بێگومان ئه‌مه‌ش مه‌علوم وزانراوه ، هه‌ر بۆیه ئه‌م فه‌رمووده‌یه نابێته به‌ڵگه بۆ حه‌نه‌فییه‌كان ئه‌وانه‌ی كه‌ده‌ڵێن :
به‌موتڵه‌قی ده‌ست دان له(زه‌كه‌ر) ده‌س نوێژ ناشكێنێت ، به‌ڵكو به‌ڵگه‌یه بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ده‌ڵێن :
ده‌ست دان له(زه‌كه‌ر) به‌بێ ئاره‌زوو ده‌س نوێژ ناشكێنێت ، وبه‌م شێوازه جه‌مع ده‌كرێت له‌نێوان ئه‌و دوو فه‌رمووده‌یه‌دا ، وه ئه‌وه‌نده‌ی بێته بیرم شیخ الإسلام ابن تیمیه‌ش له هه‌ندێ له‌كتابه‌كانیدا ئه‌م بۆچوونه‌ی هه‌ڵبژاردووه ، والله أعلم . [تـمام الـمنة ص: (103)] .
چارەسەری وەسوەسەی دەستنوێژئایا لە کاتى دەست نوێژدا واجبە هەموو سەرمان مەسح بکەین یان چەند تەڵێکیش بێ هەر دروستە؟ وە مەسحى گوێ بەشێکە لەسەر؟سوننەتەكانی دەستنوێژ کامانەن ؟دەستنوێژ گرتن بە کورتى و پوختى چۆن دەگیرێت؟ئەو تێبینییانە چین لەڕۆژانی زستاندا لەکاتی دەستنوێژ گرتندا تێبینی دەکرێت لەخەڵکیدا؟
