بسم الله الرحمن الرحیم
وەڵام: براى بەڕێزمان پێش وەڵام دانەوەى پرسیارەكەت دەمەوێت چەند بنەوایەكت بۆ بخەمە ڕوو بۆ ئەوەى لە ژیانى خۆت بتوانى بیدعە و داهێنراوەكانى پێ بناسیتەوە، ئەوەش بەم شێوەیەى خوارەوە:
یەكەم: هەموو پەرستشێك ـ كردار بێت یان گوفتار ـ دواى ئەنجام دانى تەنها بۆ ڕەزامەندى خواى پەروەردگار، پێویستى بەوە هەیە كە بەڵگەى قورئان و سوننەتى لە سەر بێت بۆ ئەوەى وەربگیرێت، ئەگەر نە بە ڕووى خاوەنەكەیدا دەدرێتەوە، و بە بیدعە و داهێنراو دادەنرێت لە ئاییندا، ئەوەش بە پێى فەرموودەى پێغەمبەرى خوا ﷺ كە فەرموویەتى: "مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ " (رواه البخاري ومسلم).
واتە: هەر كەسێك كردەوەیەك ئەنجام بدات، و كردەوەكەى بەڵگەى قورئانى پیرۆز و سوننەتى لە سەر نەبێت، ئەوا بە ڕووى خاوەنەكەیدا دەدرێتەوە.
وە خواى پەروەردگار فەرموویەتى: [ الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ ] سورة الملك 2
پێشەوا (ابن كثير) لە ڕاڤەى ئەم ئایەتەدا فەرموویەتى: [ أَحْسَنُ عَمَلا ] ولا يكون العمل حسنا حتى: يكون خالصا لله عز وجل، على شريعة رسول الله ﷺ (تفسير ابن كثير: ج 4 / ص 308).
واتە: هیچ كردەوەیك چاك نابێت تاكو تەنها لە بەر ڕەزامەندى خواى پەروەردگار ئەنجام نەدرێت، و بەپێی شەریعەتەكەى پێغەمبەر نەبێت ﷺ. كەواتە براى بەڕێزمان: پێش ئەنجام دانى هەر كردار و گوفتارێك دەبێت پرسیارى ئەوە بكەى كە ئایا ئەوە بەڵگەى شەرعى لە سەرە یان نە ؟ هەروەكو لە پرسیارەكەتدا هاتووە، كە بەڕاستى جێی دڵخۆشى ئێمەیە، وە داواشم وایە لەگەڵ هەموو كەسێكدا هەمان پەیڕەو بەكار بهێنیت، بۆ ئەوەى پارێزراو بیت لە بیدعە و داهێنراوەكان.
ئەوەش كە زیاتر ئەم بنەوایە بتەو تر بكات ئەوەیە كە زانایان فەرموویانە: (الأصل في العبادات البطلان إلا بدليل). واتە: بنەوا لە هەموو پەرستشێكدا پوچەڵێتى ئەو پەرستشەیە، تاكو بەڵگەیەكى لە سەر نەهێنرێتەوە.
هەروەك زاناى پایە بەرزى ئوێوڵى شێخ (سعدی) فەرموویەتى: وليس مشرعا من الأمور غير الذي في شرعنا مذكور
واتە: هیچ كردەوەیەك بە شەرعى ناژمێردرێت، جگە لەوانە نەبێت كە كە بەڵگەى شەرعیان لە سەر هاتبێت. وە هەروەها زاناى پایە بەرز (محمد بن صالح العثيمين) فەرموویەتى: والأصل في الأشياء حِلُّ، وامنعِ عبـــادةً إلا بإذنِ الشارعِ
واتە: بنەوا لە هەموو شتێكدا حەڵاڵێتییە، بەڵام لە پەرستشەكاندا قەدەغەكردنە تاكو ڕێگە پێدانى شەرعى لە سەر نەبێت.
دووەم: بۆ وەرگرتنى هەر حوكمێكى شەرعى و گەیشتن پێی لە فەرموودەیەكى پێغەمبەرى خواوە ﷺ، دەبێت هەوڵى ئەوە بدرێت كە هەموو ڕیوایەت، و ڕێگەكان و گۆى (واتە: لفظ) ەكانى فەرموودەكە كۆ بكرێتەوە، بۆ ئەوەى حوكمەكە بە تەواوى لە لامان ئاشكرا ببێت، و بتوانین بە جوانى حوكمەكەى لێ وەرگرین.
بۆ نموونە: ئەگەر بمانەوێت تەماشاى فەرموودەكەى (أم رافع) بكەین كە تێیدا هاتووە پێغەمبەرى خوا ﷺ پێی فەرموو:: " يا أم رافع إذا قمت إلى الصلاة: فسبحي الله عشرا، و هلليه عشرا، و احمديه عشرا، وكبريه عشرا، واستغفريه عشرا، فإنك إذا سبحت عشرا، قال: هذا لي، وإذا هللت، قال: هذا لي، وإذا حمدت، قال: هذا لي، وإذا كبرت، قال: هذا لي: وإذا استغفرت قال قد غفرت لك (السلسلة الصحيحة للعلامة الألباني ، برقم: 3338).
واتە: ئەى دایكى ڕافع ئەگەر هەستاى بۆ نوێژ ئەوا: دە جار سوبحان الله بكە، و.. هتد.
دەبینین پێشەوا (الحافظ ابن حجر) دواى هێنانەوەى ئەم فەرموودەیە دەفەرمووێت: ((هذا حديث حسن...، ووقع لنا من وجه آخر، ما قد يدل على أنه داخل الصلاة)) (نتائج الأفكار: 1/ 389 ـ 390).
واتە: ئەم فەرموودەیە فەرموودەیەكى حەسنە....، و بە شێوەیەكى تر پێمان گەشتووە، كە بەڵگەیە لە سەر ئەوەى كە ووتنى ئەو زیكرە لە ناو نوێژدا دەبێت (واتە: لە دواى " الله أكبر "، و پێش خوێندنەوەى قوررئان دەبێت لە نوێژدا، واتە ئەو نزا و زیكرەى كە پآى دەووترێت " دعاء الاستفتاح ").
پاشان ڕیوایەتەكەى ترمان بۆ دەگێڕێتەوە، و دەفەرمووێت: ((عن أم رافع أنها قالت: يا رسول الله ﷺ أخبرني بعمل أفتتح به صلاتي... پاشان فەرموودەكە تەواو دەكات)) (هەمان سەرچاوە).
واتە:... لە دایكى ڕافعەوە دەگێڕنەوە كە فەرموویەتى: ئەى پێغەمبەرى خوا ﷺ كردەوەیەكم پێ فێركە بۆ ئەوەى نوێژەكەمى پێ دەست پێ بكەم (واتە: دعاء الاستفتاح).
وە شێخى (الألبانى) فەرموویەتى: ((وقد صحَّ عن فعله ﷺ ما يؤيد أن الذكر الوارد في الحديث أنه في الصلاة)) (السلسلة الصحيحة للعلامة الألباني: 7 / 1014).
واتە: ئەوەشمان بە (صحيح) ى پێگەیشتووە لە كردەوەى خودى پێغەمبەرى خوا ﷺ كە دووپاتى ئەوە بكاتەوە كە ئەو زیكرەى كە لە فەرموودەكەدا هاتووە مەست پێی لە نوێژدایە. مەبەستى شێخ ئەو فەرموودەیەى كە (عائشە) ـ ڕەزاى خواى لێ بێت ـ دەیگێڕێتەوە، و دەفەرمووێت: " كان ﷺ إذا قام: كبر عشرا، وحمد الله عشرا، وسبح عشرا، وهلل عشرا، واستغفر عشرا،... الحديث " (صححه العلامة الألباني في: صحيح سنن أبي داود،، برقم: 766).
واتە: كە پێغەمبەرى خوا ﷺ هەستایە بۆ نوێژكردن: دەجار (الله أكبر) ى دەكرد، و دە جار... هتد.
پاشان لە وەڵامى پرسیارەكەدا دەڵێم: زیكرى پێش هەستان بۆ نوێژ هیچ بەڵگەیەكى شەرعى لە سەر نەهاتووە نە لە قورئانى پیرۆز، ونەش لە سوننەتەكانى پێغەمبەرى خواوە ﷺ، جگە لەو فەرموودەیەى (أم رافع) نەبێت كە، ئەویش بەو شێوەیەى سەرەوە وەڵام دەدرێتەوە، و ئاشكرا دەكرێت، بۆیە بیدعەیە و داهێنراوە، و نابێت بە هیچ شێوەیەك ئەنجام بدرێت، وە ئەو كەسەش كە دەڵێت سوننەتە ئەوا پێی دەڵێین: [ قُلْ هَاتُواْ بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ](سورة البقرة - 111).
وَآخِرُ دَعْوَانا أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
لەلایەن مامۆستا (عدنان بارام) ە وەڵام دراوەتەوە