لەڕاستیدا ئەوانەی ڕاجیاوازن لەگەڵماندا لەسەر وەڵامێك جێگیرو دامەزراو نین, ئەگەر پێیان بوترێت: بۆچی دیموكراسیتان قبوڵ كردووە؟ جارێك دەڵێن: لەبەر ئەوەی لە وڵاتەكەماندا دیموكراسی واتە شورا, وە لەقورئانیشدا سورەتێك هەیە بەناوی سورەتی (الشوری), و خوای گەورەش دەفەرموێت: [وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ]{آل عمران: 109}, یان دەفەرموێت: [وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ]{الشورى: 38}.
وە جارێكیش دەڵێن: دیمۆكراسی دوو جۆرە یان دوو بەشە:
بەشێكی پێچەوانەی شەرعەو لەگەڵ شەرعدا یەك ناگرێتەوە, ئەوا ئێمە باوەڕمان پێی نیە, ئەو بەشەش بریتیە لە گەڕاندنەوەی حوكم و بڕیار بۆ دەستی گەل, نەخێر دەبێت تەنها بۆ خوا بێت.
بەشەكەی تری هاوتایە لەگەڵ شەرعدا و یەكانگیرە, ئەم بەشەشی بریتیە لە مافی ئوممەت لە دەستنیشان كردن وهەڵبژاردنی كاربەدەست وفەرمانڕەواكانی و لێپرسینەوەو دانان و لابردنیشیان, ئەمە ئەو بەشەیە كە باوەڕمان پێی هەیە و هەوڵ دەدەین لەمیانەی ئەم ڕێگەیەوە خزمەت بە ئیسلام بكەین !.
جارێك دەڵێن: ئێمە ناچارین لە قبوڵكردنیدا و زۆرمان لێكراوە.
جارێك دەڵێن: ئێمە سەرپشك كراوین لەنێوان دوو زەرەردا و ئێمە سوكترینەكەیان هەڵدەبژێرین ئەوەیان كە كەمترین زیانی هەیە, وە بۆ ئەمەش چەندین نموونەی عەقڵی ئەهێننەوە كە بەهیچ شێوەیەك دروست وگونجاو بۆ بابەتەكە.
من لێرەدا دەمەوێت ڕووی ڕاستەقینە هەڵماڵم لەسەر ئەو وەڵامانەی ئەوان جا ئەو كاتە شتی سەیرتان بەرچاو دەكەوێت:
سەبارەت بەوەی كە دەڵێن: هاوتایە لەگەڵ ئیسلامدا لەلایەكەوە یان بەشێوەیەكی گشتی دەگونجێت لەگەڵ ئیسلامدا, ئەوە دەكەن بەبەڵگە كە پێغەمبەری خوا ﷺ هیچ جێنشینێكی لەپاش خۆی دیاری نەكرد, و پێشەوا أبوبكر ئیمامی عومەری دەستنیشان كرد, و پێشەوا عومەریش شەش كەسی لەدوای خۆی دیاری كرد, و كاروباریانی لە یەك كەسدا كۆكردەوەو دیاری كرد.
منیش ئەڵێم: ئەگەر وای دابنێین كە پێغەمبەری خوا ﷺ هیچ ئاماژەیەكی نەكردووە بۆ دیاری كردنی جێنشین لەپاش خۆی, ئەوەی دەزانێ‌ بابزانێ‌ و ئەوەشی نازانێ‌ ئەوە نەیزانیوە, ئەوە پێغەمبەری خوایە ﷺ كە فەرموویەتی: " يأبى الله والمؤمنون إلا أبابكر " یان فەرموویەتی: " ائتوني بكتاب, كي أكتب لكم كتاباً لاتضلوا بعدي, كي لا يتمنى متمنّ... " جگە لەمانەش, جا ئەگەر وای دابنێین كە بەڵێ‌ پێغەمبەری خوا ﷺ كەسی لەدوای خۆی دەستنیشان نەكرد بۆ ئەو مەبەستە, ئیتر لە كوێی ئەو بەڵگانەدا هەیە كە جێگەی مشت ومڕ وناكۆكی بێت؟
ئێمە لێتان دەپرسین: ئایا مافی ئوممەتە كە كاربەدەست و فەرمانڕەوای خۆی دەستنیشان بكات بەهەر هۆكارو شێوازێك بێت, ئەگەرچی پێچەوانەی قورئان وسوننەتیش بێت؟
ئەگەر بڵێن: بەڵێ‌, ئەوا ئاشكرا دەبن وڕووی ڕاستەقینەتان دەردەكەوێت, و خەڵكی حەقیقەتی بەرنامە خراپەكەتان دەزانێت, و ئاراستەی بەڵگەكان بەرەو ڕووی خۆتان دەبێتەوە و باتڵ وناڕەوایەتی سەرشۆڕدەبێت و پایەكانی حەق و ڕاستی جێگیرترو دامەزراوتر دەبن.
ئەگەریش بڵێن: نەخێـــر, ئوممەت هیچ مافێكی نیە كە كاربەدەستی خۆی دیاری بكات مەگەر بەشێوەو ڕێگەیەكی شەرعی دروست نەبێت, یان بەلانی كەم بەشێوەیەك كە شەرع نەهی لێ نەكردبێت, ئەوا دەڵێین: ئەگەر وابێ ئەوا ناكۆكی بڕایەوەو نەما.
خوای پەروەردگار سەرزەنشتی ئەوانە دەكات كە زاناكان و پیاوچاكەكانی خۆیانیان كردۆتە شەرعدانەر لەجیاتی خوا, وەكو دەفەرموێت: [اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَاباً مِنْ دُونِ اللَّهِ والمَسِيحَ ابنَ مَريَـمَ...]{التوبة: 31} واتە: (گاور وجولەكەكان) حاخام وقەشەكانی خۆیان كردۆتە پەروەردگاری خۆیان لەجیاتی خوا (ملكەچ وفەرمانبەرداریانن, ئەوانیش بەئارەزووی خۆیان شتیان بۆ حەڵاڵ یان حەرام دەكەن).
ئەمە ئەگەر بۆ زاناو قەشەكان دروست نەبێت, ئەی چۆن بۆ كەسانێك دروستە كە زانست وزانیاریان لا نیەو وەكو كەسێك وان بەشەو چیلكەو دار كۆبكەنەوە كە ڕەنگە مارومێرویش بێت بەدەستیاندا و هەڵی بگرنەوە. (1)
سەبارەت بەوەی كە دەڵێن ناچاركراوین و زۆرمان لێكراوە, ئەوا ئاشكرایە كە زۆرلێكردن مەرج و حاڵەتی خۆی هەیە, ئەو مەرجانە كوا لە ئێوەدا هەیە؟
یان بەهەمان شێوە دەربارەی ئەو قسەیەی كە دەڵێن: لەنێوان دوو خراپەدا ئێمەدا ئاسان وكەم زیانەكەیان هەڵدەبژێرین, ئایا ئێوە ڕەچاوی ئەو ڕێ‌ وشوێن ومەرجانەتان كردووە و گەڕاونەتەوە بۆیان لای ئەهلی عیلم و زانایان؟ هەموو ئەمانە لە شوێنی خۆیدا بەدرێژی باسی لێوە دەكەین, بەپشتیوانی خوای میهرەبان.
یاخود نموونە عەقڵیەكان, وەڵام بۆ ئەوەش ئەوەیە كە عەقڵی دروست هیچ كات دژایەتی دەقێك ناكات كەبەشێوەیەكی ڕاست وصحیح گێڕرابێتەوە بۆمان, ئەمەش ئەو ڕێسایەیە كە شیخ الإسلام إبن تیمیە (ڕەحمەتی خوای لێ بێت) بەدرێژی باسی لێوە كردووە لە كتێبە بێ وێنەكەیدا "درء تعارض العقل والنقل". (2)
جا ئەگەر عەقڵ وژیری بەتەنها بەس بوایە ئەوا خوای گەورە پێغەمبەرانی ڕەوانە نەدەكرد وكتێبەكانی دانەدەبەزاند.
===========
(1)حاطب اللیل: ئەم قسەیە لەناو عەرەبدا دەكرێت و بەكەسێك دەوترێت كە پاك وپیس نەكان واتە هەموو شتێك قبوڵ بكات و وەری بگرێت بەكوێرانە.
(2) دەقی ئەو قاعیدەیەی شیخ الإسلام ئەمەیە " العقل الصريح لا يناقـض النقل الصحيح ".

سەرچاوە : کتێبی : ڕۆشنكردنەوەى تاریكیەكان بە ئاشكراكردنى گومان و خراپیەكانى هەڵبژاردن