ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زان واجبه به‌به‌ڵگه‌ی قورئان وفه‌رمووده و كۆده‌نگی زانایان له‌سه‌ر هه‌موو موسوڵمانێكی باڵغی عاقڵی ،وموقیم ،واته : له‌سه‌فه‌ردا نه‌بێت ، وهیچ ڕێگریه‌ك نه‌بێت له‌به‌رده‌م به‌ڕۆژوو بوونیدا ، وه‌ك سوڕی مانگانه .
به‌نيسبه‌ت قورئانه‌وه ، خوای په‌روه‌ردگار فه‌رموویه‌تی: [ يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ](1)
واته : ئه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی باوه‌ڕتان هێناوه ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زانتان له‌سه‌ر فه‌رز كراوه هه‌روه‌كو چۆن له‌سه‌ر ئوممه‌تانی پێش ئێوه‌ش فه‌رز كرابوو ، به‌ڵكو ته‌قوای خوای گه‌وره بكه‌ن و خۆتان بپارێزن له سزاى خوا .
وه‌ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه: [ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ](2)
واته :ئه‌و مانگی ڕه‌مه‌زانه‌ی كه قورئان تیایدا دابه‌زیوه ، ڕێنوێنی یه بۆ خه‌ڵك وڕونكه‌ره‌وه وجیا كه‌ره‌وه‌ی حه‌ق وباتڵیه ، جا هه‌ركه‌سێك مانگی ڕه‌مه‌زانی به‌سه‌ردا هات با به‌ڕۆژوو بێت .
وه‌به‌نيسبه‌ت سوننه‌ته‌وه ، عبد الله ی كوڕی عومه‌ر رضي الله عنهما، ده‌ڵێت : پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی: ((بُنِيَ الإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ : شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدَاً رَسُولُ اللهِ ، وَإِقَامِِ الصَّلاَةِ ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ ، وَحَجِّ الْبَيْتِ ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ)) (3).
واته : ئیسلام بنیات نراوه له‌سه‌ر پێنج پایه : شایه‌تیدان به‌وه‌ی كه‌وا هیچ په‌رستراوێك نى یه شایسته‌ی په‌رستن بێت جگه له خوا و به‌ڕاستی (مُحمَّد ـ ﷺ ـ )یش پێغه‌مبه‌ری خوایه ، وه ئه‌نجامدانی نوێژ ، وه زه‌كاتدان ، وه حه‌ج كردنی ماڵی خوا ، وه ڕۆژووی ڕه‌مه‌زان .
وه‌هه‌روه‌ها طلحه‌ی كوڕی عبید الله خوای لێ ڕازی بێت ده‌ڵێت
جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلي الله عليه وسلم) مِنْ أَهْلِ نَجْدٍ، ثَائِرُ الرَّأْسِ، نَسْمَعُ دَوِيَّ صَوْتِهِ وَلَا نَفْقَهُ مَا يَقُولُ، حَتَّي دَنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلي الله عليه وسلم)، فَإِذَا هُوَ يَسْأَلُ عَنِ الْإِسْلَامِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلي الله عليه وسلم): (خَمْسُ صَلَوَاتٍ فِي الْيَوْمِ وَاللَّيْلَةِ).
فَقَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهُنَّ؟
قَالَ: (لَا، إِلَّا أَنْ تَطَّوَّعَ، وَصِيَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ).
قَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهُ؟
فَقَالَ: (لَا، إِلَّا أَنْ تَطَّوَّعَ).
وَذَكَرَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلي الله عليه وسلم) الزَّكَاةَ،
فَقَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهَا؟
قَالَ: (لَا، إِلَّا أَنْ تَطَّوَّعَ).
قَالَ: فَأَدْبَرَ الرَّجُلُ وَهُوَ يَقُولُ: وَاللَّهِ لَا أَزِيدُ عَلَي هَذَا وَلَا أَنْقُصُ مِنْهُ.
فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ : (أَفْلَحَ إِنْ صَدَقَ)، أو (دخل الجنة إن صدق)(4)
واته:
پیاوێكی قژ ئاڵۆزكاو كه‌خه‌ڵكی نه‌جد بوو هاته خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ر ﷺ ، وگوێمان له‌بۆڵه‌بۆڵی بوو به‌ڵام نه‌مانده‌زانی چی ده‌ڵێت، هه‌تا نزیك بوویه‌وه له‌پێغه‌مبه‌ر ﷺ تومه‌س ده‌یه‌وێ پرسیاری لێبكات له‌باره‌ی ئیسلامه‌وه ، پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی: (پێنج نوێژ له‌شه‌وو ڕۆژێكدا) وتی: ئه‌ی بێجگه له‌وپێنجه هیچی ترم له‌سه‌ره؟ فه‌رمووی: (نه‌خێر، مه‌گه‌ر خۆبه‌خشانه بیكه‌یت وسوننه‌ت بكه‌یت، هه‌روه‌ها ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زان) وتی: ئایا جگه‌له‌و مانگه‌م له‌سه‌ره؟ فه‌رمووی: (نه‌خێر، مه‌گه‌ر خۆبه‌خشانه بیكه‌یت وسوننه‌ت بكه‌یت )، ئینجا پێغه‌مبه‌ر ﷺ ناوی زه‌كاتیشی هێنا، پیاوه‌كه وتی: ئایا له‌وه‌زیاترم له‌سه‌ره؟ فه‌رمووی: (نه‌خێر، مه‌گه‌ر خۆبه‌خشانه بیده‌یت) ئینجا پیاوه‌كه گه‌ڕایه‌وه‌و له‌به‌رخۆیه‌وه ده‌یگووت: سوێند به‌خوا نه‌له‌وه زیاد ده‌كه‌م و نه‌لێشی كه‌مده‌كه‌مه‌وه، پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه وسلم)فه‌رمووی: ( ئه‌گه‌ر ڕاست بكات ڕزگاری ئه‌بێت ، یاخود ده‌چێته به‌هه‌سته‌وه ئه‌گه‌ر ڕاست بكات).
وه‌هه‌روه‌ها ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك ده‌ڵێت : كنَّا نُهِينا أنْ نسأَلَ رسولَ اللهِ ـ ﷺ ـ عن شيءٍ (5)فكان يُعجِبُنا أنْ يأتيَه الرَّجُلُ مِن أهلِ الباديةِ فيسأَلَه ونحنُ نسمَعُ فأتاه رجُلٌ منهم فقال: يا مُحمَّدُ أتانا رسولُك فزعَم أنَّك تزعُمُ أنَّ اللهَ أرسَلك قال: (صدَق) قال: فمَنخلَق السَّماءَ؟ قال: (اللهُ) قال: فمَن خلَق الأرضَ؟ قال: (اللهُ) قال: فمَن نصَب هذه الجبالَ؟ قال: (اللهُ) قال: فمَنجعَل فيها هذه المنافعَ؟ قال (اللهُ) قال: فبالَّذي خلَق السَّماءَ والأرضَ ونصَب الجبالَ وجعَل فيها هذه المنافعَ آللهُ أرسَلك؟ قال: (نَعم) قال: زعَم رسولُك أنَّ علينا خمسَ صلواتٍ في يومِنا وليلتِنا قال: (صدَق) قال: فبالَّذي أرسَلك آللهُ أمَرك بهذا؟ قال: (نَعم) قال: زعَم رسولُك أنَّ علينا صدقةً في أموالِنا قال: (صدَق قال: فبالَّذي أرسَلك آللهُ أمَرك بهذا؟ قال: ( نَعم) قال: زعَم رسولُك أنَّ علينا صومَ شهرٍ في سَنتِنا قال: (صدَق) قال: فبالَّذي أرسَلك آللهُ أمَرك بهذا؟ قال: (نَعم) قال: زعَم رسولُك أنَّ علينا حَجَّ البيتِ مَن استطاع إليه سبيلًا قال: (صدَق) قال: فبالَّذي أرسَلك آللهُ أمَرك بهذا؟ قال: (نَعم) قال: والَّذي بعَثك بالحقِّ لا أَزيدُ عليهنَّ ولا أنقُصُ منهنَّ شيئًا فلمَّا قفَّى قال رسولُ اللهِ ـ ﷺ ـ : (لئِنْ صدَق لَيدخُلَنَّ الجنَّةَ)(6)
واته :
ئێمه ڕێگریمان لێكرابوو پرسیار له پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ بكه‌ین ، بۆیه پێمان خۆش بوو پیاوێكی ده‌شته‌كی عاقڵ بێت وپرسیار له پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ بكات وئێمه‌ش گوێمان لێ بێت ، جا پیاوێكی ده‌شته‌كی هات وگوتی ئه‌ی موحه‌مه‌د نێردراوه‌كه‌ت هاتووه بۆلامان وئیدعای ئه‌و ده‌كات كه گوایه تۆ نێردراوی خوای و خوا ڕه‌وانه‌تی كردووه ؟
پێغه‌مبه‌ری خواش صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی :
(ڕاست ده‌كات) پیاوه‌كه گوتی : باشه كێ ئاسمانی دروست كردووه ؟ پێغه‌مبه‌ری خواش ﷺ فه‌رمووی (خودا) ، پیاوه‌كه گوتی : ئه‌ی كێ زه‌وی دروست كردووه ؟ پێغه‌مبه‌ری خواش صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی (خودا)
، پیاوه‌كه گوتی : ئه‌ی كێ شاخ وكێوه‌كانی چه‌قاندووه وڕاگیری كردووه ؟ پێغه‌مبه‌ری خواش صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی (خودا) ، پیاوه‌كه گوتی : سوێندت ده‌ده‌م به‌وه‌ی ئاسمانی درووست وزه‌وی دروست كردووه و شاخ وكێوه‌كانی چه‌قاندووه وڕاگیری كردووه ئایا خودا تۆی ڕه‌وانه كردووه ؟ پێغه‌مبه‌ری خواش ﷺ فه‌رمووی (به‌ڵێ) ،پیاوه‌كه گوتی : نێردراوه‌كه‌ت ئیدعای ئه‌وه ده‌كات گوایه پێنج نوێژمان له‌سه‌ر واجبه له‌شه‌و وڕۆژێكدا
پێغه‌مبه‌ری خواش صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی :
(ڕاست ده‌كات) ، پیاوه‌كه گوتی : سوێندت ده‌ده‌م به‌وه‌ی ناردوتی ئایا خودا فه‌رمانی پێت كردووه به‌مه ؟
پێغه‌مبه‌ری خواش صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی : (به‌ڵێ) ، پیاوه‌كه گوتی : نێردراوه‌كه‌ت ئیدعای ئه‌وه ده‌كات گوایه زه‌كاتمان له‌سه‌ر واجبه وپێویسته زه‌كاتی ماڵه‌كانمان بده‌ین ، پێغه‌مبه‌ری خواش ﷺ فه‌رمووی :
(ڕاست ده‌كات) ، پیاوه‌كه گوتی : سوێندت ده‌ده‌م به‌وه‌ی ناردوتی ئایا خودا فه‌رمانی پێت كردووه به‌مه ؟
پێغه‌مبه‌ری خواش صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی : (به‌ڵێ)
پیاوه‌كه گوتی : نێردراوه‌كه‌ت ئیدعای ئه‌وه ده‌كات گوایه ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زانمان له‌سه‌ر واجبه ، پێغه‌مبه‌ری خواش صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی :
(ڕاست ده‌كات) ،پیاوه‌كه گوتی : سوێندت ده‌ده‌م به‌وه‌ی ناردوتی ئایا خودا فه‌رمانی پێت كردووه به‌مه ؟
پێغه‌مبه‌ری خواش صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی : (به‌ڵێ)
پیاوه‌كه گوتی : نێردراوه‌كه‌ت ئیدعای ئه‌وه ده‌كات گوایه حه‌جمان له‌سه‌ر واجبه ، ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌له‌توانایدا هه‌بێت ، پێغه‌مبه‌ری خواش ﷺ فه‌رمووی :
(ڕاست ده‌كات) ، پیاوه‌كه گوتی :سوێندت ده‌ده‌م به‌وه‌ی ناردوتی ئایا خودا فه‌رمانی پێت كردووه به‌مه ؟
پێغه‌مبه‌ری خواش صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی : (به‌ڵێ)
ئه‌نه‌س ده‌ڵێت : پاشان پیاوه‌كه لێی دا وڕۆیشت
، وله‌به‌ر خۆیه‌وه ده‌یگوت : سوێند به‌وه‌ی تۆی ناردووه به‌حه‌ق نه‌له‌وه زیاد ده‌كه‌م و نه‌لێشی كه‌مده‌كه‌مه‌وه ، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رمووی : گه‌ر ڕاست بكات ئه‌وا به‌ته‌ئكید ده‌چێته به‌هه‌شته‌وه .
وه‌هه‌روه‌ها ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك ده‌ڵێت : بينما نحن جلوسٌ مع النبـيِّ ـ ﷺ ـ في المسجدِ، دخل رجلٌ على جَمَلٍ، فأناخه فيالمسجدِ ثم عَقَلَهُ، ثم قال لهم: أَيُّكم مُحَمَّدٌ؟ والنبـيُّ ـ ﷺ ـ مُتَّكِىءٌ بين ظَهْرَانِيهِم، فقلنا: هذا الرجلُ الأبيضُ المُتَّكِىءُ . فقال له الرجلُ: ابنُ عبدِ المُطَّلِبِ؟ فقال له النبـيُّ ـ ﷺ ـ : قد أَجَبْتُكَ . فقال الرجلُ للنبـيِّ ـ ﷺ ـ : إني سائِلُكَ فمُشَدِّدٌ عليك في المسألةِ، فلا تَجِدْ عَلَيَّ في نفسِكَ . فقال: سَلْ عما بَدَا لك . فقال: أسألُكَ بربِّكَ وربِّ مَن قَبلَكَ، آللهُ أرسلَكَ إلى الناسِ كلِّهِم؟ فقال: اللهم نعم . قال: أَنْشُدُكَ باللهِ، آللهُ أمَرَكَ أن نُصَلِّيَ الصلواتِ الخَمْسَ في اليومِ والليلةِ؟ قال: اللهم نعم . قال أَنْشُدُكَ باللهِ، آللهُ أمَرَكَ أن نصومَ هذا الشهرَ من السنةِ؟ قال: اللهم نعم . قال: أَنْشُدُكَ باللهِ، آللهُ أمَرَكَ أن تأخذَ هذه الصدقةَ من أغنيائِنا فتَقْسِمَها على فقرائِنا؟ فقال النبـيُّ ـ ﷺ ـ : اللهم نعم . فقال الرجلُ: آمَنْتُ بما جِئْتَ به، وأنَا رسولُ مَن ورائِي من قومي، وأنَا ضِمَامُ بنُ ثَعْلبةَ، أخو بني سعدِ بنِ بكرٍ.(7)
واته :
له‌كاتێكدا كه ئێمه له‌لای پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم له‌مزگه‌وتدا دانیشتبووین پیاوێك به‌وشترێكه‌وه هاته ژووره‌وه و وشتره‌كه‌ی له‌مزگه‌وته‌كه‌دا به‌سته‌وه ، پاشان گوتی : كێ له‌ئێوه موحه‌مه‌ده ؟
پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم له‌نێوانماندا پاڵی دابوه‌وه
، گوتمان : ئه‌و پیاوه سپییه‌یه كه‌پاڵی داوه‌ته‌وه ، پیاوه‌كه گوتی : تۆ كوڕی ابن عبد المطلب ی ؟
پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم پێی فه‌رموو : (گوێم لێته) ، پیاوه‌كه گوتی : من پرسیارت لێ ده‌كه‌م وسورم له‌سه‌ری بۆیه له‌دڵی مه‌گره ، پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی : (به‌دڵی خۆت پرسیار بكه) ، پیاوه‌كه گوتی : داوات لێ ده‌كه‌م به‌خودات، وبه‌خودای پێش تۆ ئایا خودا تۆی ناردووه بۆلای هه‌موو خه‌ڵك ؟ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی: (خوا شاهیده به‌ڵێ)،
پیاوه‌كه گوتی : به خوا داوات لێ ده‌كه‌م ئایا خودا فه‌رمانی پێت كردووه له‌شه‌و وڕۆژێكدا پێنج نوێژ بكه‌یت ؟
پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی : (خوا شاهیده به‌ڵێ)،
پیاوه‌كه گوتی : به خوا داوات لێ ده‌كه‌م ئایا خودا فه‌رمانی پێت كردووه لهم مانگه‌دا به‌ڕۆژوو بیت ؟
پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی : (خوا شاهیده به‌ڵێ) ،
پیاوه‌كه گوتی : به خوا داوات لێ ده‌كه‌م ئایا خودا فه‌رمانی پێت كردووه زه‌كات له‌ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان وه‌رگریت وبه‌سه‌ر هه‌ژاندا دابه‌شی بكه‌یت ؟
پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی : (خوا شاهیده به‌ڵێ)،
پیاوه‌كه گوتی : باوه‌ڕم هێنا به‌وه‌ی پێی هاتووی ، ومن نێردراوی قه‌ومه‌كه‌مم ومن چمامی كوڕی سه‌عله‌به‌م برای سه‌عدی كوڕی به‌كر .
وجگه لهم فه‌رموودانه‌ش فه‌رمووده‌ی تریش هه‌ن لهم باره‌یه‌وه .
وه‌به‌نيسبه‌ت كۆده‌نگي زانايانه‌وه (الإجماع) :
موسوڵمانان هه‌موویان كۆده‌نگن له‌سه‌ر واجب بوونی ڕۆژوی مانگی ڕه‌مه‌زان ، وكۆده‌نگن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌هه‌ركه‌سێك ئینكاری واجب بوونی بكات كافر ده‌بێت ، مه‌گه‌ر كه‌سێكی جاهل ونه‌زان بێت كه‌تازه موسوڵمان بوبێت ؛ ئه‌وا فێر ده‌كرێت ، خۆ ئه‌گه‌ر هه‌ر پێ داگری كرد ئه‌وا كافر ده‌بێت ، وبه‌موڕته‌دی ده‌كوژرێت ؛ چونكه ئینكاری شتێك كردووه كه سابت بووه به‌نه‌سی قورئان وسوننه‌ت ، وزانراوه له‌دیندا وشتێكی به‌دیهی یه . (8)
=================
(1) سورة البقرة : 183 .
(2) سورة البقرة : 185.
(3) صحيح البخاري رقم : (8) وصحيح مسلم رقم : (113) .
(4) متفق عليه: البخاري، كتاب الصوم، باب وجوب صوم رمضان، برقم 1891، ورقم 46، ورقم 2678، ورقم 6956، ومسلم، كتاب الإيمان، باب بيان الصلوات التي هي أحد أركان الإسلام، برقم 11.
(5) وفي رواية لمسلم: قال أنس ـ رضي الله عنه ـ : ((نهينا في القرآن أن نسأل رسول الله ـ ﷺ ـ عن شيء)) يعني بذلك قول الله تعالى ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَسْأَلُواْ عَنْ أَشْيَاء إِن تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ وَإِن تَسْأَلُواْ عَنْهَا حِينَ يُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَكُمْ عَفَا الله عَنْهَا وَالله غَفُورٌ حَلِيم ) [المائدة، الآية: 101].
(6) مسلم، كتاب الإيمان، باب السؤال عن أركان الإسلام، برقم 12.
(7) البخاري، كتاب العلم، باب القراءة والعرض على المحدث، برقم 63.
(8) انظر: المغني، لابن قدامة، 4/324، ومراتب الإجماع، لابن حزم، ص70، والتمهيد لابن عبد البر، 2/148،
والإجماع له، جمع فؤاد بن عبد العزيز الشلهوب وعبد الوهاب الشهري، ص126، والإجماع لابن المنذر، ص52.
یەکدەنگی زانایان لەسەر هەندێ لە حوکمە شەرعییەکان سەبارەت بە ڕۆژووى مانگى ڕەمەزانسزاى ئەو کەسەى کە بە بێ هیچ عوزرێک ڕۆژوو ناگرێئایا لە چ تەمەنێکدا ڕۆژوو لە سەر کچان واجب دەبێت؟ئەو شتانە چین کە واجبە کەسی بە ڕۆژوو لێى دوور بکەوێتەوە؟ئەگەر کەسی بە ڕۆژوو ئاگای لێ نەبوو لەكاتی ئاو لە دەم وەرداندا ئاو گەیشتە قوڕگی ئایا ڕۆژوەکەى دەشکێ؟ 
