الحمدلله رب العالمين، والصلاة والسلام على نبينا محمد وآله وصحبه أجمعين، ومَن تَبِعَهُم بإحسانِ إلى يوم الدين:
له دوای سوپاس و ستايش بۆ ئه‌و خودايه‌ی كه په‌روه‌ردگاری هه‌موو جيهانيانه، وه دروودو سه‌لام بڕژێت به‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ويستمان ﷺ ، وه خزم و نزيكه‌كانی، وه هاوه‌ڵه به‌ڕێزه‌كانی ، وه گشت ئه‌و كه‌سانه‌ی شوێن هاوه‌ڵه به‌ڕێزه‌كانی ده‌كه‌ون به چاكه تا ڕۆژی دوايی.
يه‌كێك له‌و شتانه‌ی لێمان شاراوه نيه و به‌چاوی خۆمان ده‌يبينين بريتيه له دوور كه‌وتنه‌وه‌ی زۆربه‌ی خه‌ڵكی له ڕێبازی شه‌ريعه‌تی ئيسلام له كاتی موناسه‌باته خۆشيه‌كان، وه‌كو موناسه‌به‌ی ژن ماره‌كردن و گواستنه‌وه، ده‌بينين موسوڵمانان به ئاشكرايی له‌ناو ئه‌و موناسه‌به‌دا سه‌رپێچی خودای په‌روه‌ردگار ده‌كه‌ن ، وه شوێن جووله‌كه‌و نه‌صرانيه‌كان ده‌كه‌ون له داب و نه‌ريتدا ، به‌ڕاستی ئه‌و موخاله‌فه شه‌رعيانه‌ی ده‌كرێت له‌ناو موسوڵمانان له‌گه‌ڵ دين و ئه‌خلاقی مرۆڤی موسوڵمان ناگونجێت، چونكه پێغه‌مبه‌ری خودا ﷺ ده‌فه‌رموێت: (إِنَّ لِكُلِّ دِينٍ خُلُقًا ، وَخُلُقُ الإِسْلاَمِ الْحَيَاءُ) (رواه ابن ماجه و صححه الالباني .) . واته: به ته‌ئكيد بۆ گشت دينێك له دينه‌كانی پێش ئيسلام ڕه‌وشت جوانی هه‌يه ، وه ڕه‌وشت جوانی ئاينی ئيسلام شه‌رم و حه‌يايه.
به‌ڕاستی ئه‌و شتانه‌ی له‌كاتی ماره بڕين و گواستنه‌وه ده‌كرێت له نێوان پياوان و ئافره‌تان دووره له ڕه‌وشت جوانی ، وه دووره له ڕه‌زامه‌ندی خودای په‌روه‌ردگار ، جا هه‌ر كاتێك شه‌رم و حه‌يا نه‌ما زۆر به ئاسانی پياوان و ئافره‌تانی نامه‌حره‌م تێكه‌ڵی يه‌كتری ده‌بن و سه‌يری يه‌كتری ده‌كه‌ن و جلی ته‌نك و ڕووت له‌به‌ر ده‌كه‌ن و گوێ ده‌گرن له مۆسيقا و گۆرانی، ئينجا ده‌ستی يه‌كتر ده‌گرن و ڕه‌شبه‌ڵه‌ك ده‌كه‌ن تاوه‌كو شه‌يتان لێيان ڕازی ده‌بێت، وه خودای په‌رروه‌ردگار لێيان توڕه ده‌بێت، پاشان ئه‌گه‌ر لێيان بپرسيت ئايه ئێوه بۆ ئه‌و كاره بێ شه‌رعيه ده‌كه‌ن؟
له وه‌ڵامدا ده‌ڵێن: به‌ڕاستی ئه‌وه خۆشيه‌كه‌و هه‌ر جارێكه ڕووده‌دات و پێويست ناكات زۆر له‌سه‌ر خه‌ڵكی تووند بكرێت، به‌ڕاستی ئه‌م جۆره كه‌سانه بی ئاگان له‌وه‌ی كه ده‌بێت موسوڵمانی ڕاست و ته‌واو له‌كاتی خۆشی و ناخۆشيه‌كانی له سنوری شه‌ريعه‌تی ئيسلام ده‌رنه‌چێت ، دينی ئيسلام ڕێگری نه‌كردووه له ده‌ربڕينی خۆشی له‌كاتی ماره‌بڕين و گواستنه‌وه ، به‌ڵكو ئه‌مری كردووه به ئاشكرا كردنی ماره‌بڕين له‌ناو خه‌ڵكيدا به‌ڵام به شێوه‌يه‌كی شه‌رعی ، وه ئه‌مری كردووه به ده‌عوه‌ت كردنی خه‌ڵكی بۆ نان خواردنی (وه‌ليمه) ، وه ئه‌مری كردووه به لێدانی ده‌ف وه ووتنی سروود به‌ڵام دوور له ووشه‌ی حه‌رام له لايه‌ن ئافره‌تانه‌وه به ته‌نها دوور له ئاماده بوونی پياوان ، به‌ڵام نه‌هی كردووه له ووتن و گوێگرتن له گۆرانی و مۆسيقا كه نيفاق له ناو دڵی مرۆڤ ده‌ڕوێنێت ، هه‌روه‌كو عبدالله ی كوڕی مسعود ڕه‌زای خودای په‌روه‌ردگاری لێبێت ، ده‌فه‌رموێت: (الْغِنَاءُ يُنْبِتُ النِّفَاقَ فِي الْقَلْبِ) واته: گۆرانی نيفاق له‌ناو دڵدا ده‌ڕوێنێت.
كه‌واته پێويسته به دوای ڕه‌زامه‌ندی خودای په‌روه‌ردگار بگه‌ڕێين ، نه‌ك به دوای ڕه‌زامه‌ندی و لاسايی كردنه‌وه‌ی خه‌ڵك بگه‌ڕێين، زۆر كه‌س هه‌يه ده‌ڵێت باشه ئێمه چيمان له فڵانه كه‌س كه‌متره ئێمه‌ش وه‌كو ئه‌و مه‌راسيمی بووكه‌كه‌مان ده‌كه‌ين، ئه‌گه‌ر چی بێ شه‌رعی خوداشی تيا بێت، يان هه‌ندێك كه‌س كاتێك ژن ده‌هێنێ حه‌ز ده‌كات خۆی به‌سه‌ر خه‌ڵكی هه‌ڵبكێشێت، جوانی و ده‌وڵه‌مه‌ندی خۆيی و خێزانه‌كه‌ی نيشانی خه‌ڵك بدات، به‌ڕاستی ئه‌م جۆره ژن هێنانه به‌ڵگه‌يه له‌سه‌ر دڵ ڕه‌قی و ئيمان لاوازی خاوه‌نه‌كه‌ی، هه‌ر كه‌سێك پرسيار له نه‌فسی خۆی بكات ده‌زانێت ئه‌م كردارانه حه‌رامن و بێ شه‌رعين، كه‌واته پێويسته له خودای په‌روه‌ردگار بترسين و بگه‌ڕێينه‌وه لای ئه‌و، پێش ئه‌وه‌ی مردنمان پی بگات و كۆچ بكه‌ين له‌م دونيايه بۆ ناو گۆڕ، پاشان بۆ ساحه‌ی مه‌حشه‌ر و وه‌رگرتنه‌وه‌ی كتێب به ده‌ستی ڕاست، يان به ده‌ستی چه‌پ.
چۆنيه‌تی ژن ماره بڕين و گواستنه‌وه له شه‌ريعه‌تی ئيسلام دا به‌م شێوه‌يه‌ی خواره‌وه‌يه :
1- هه‌ر يه‌ك له بوك و زاوا ده‌بێت به يه‌كتر ڕازی بن .
2- ده‌بێت باوكی ئافره‌ته‌كه له كاتی ماره‌بڕين دا ئاماده بێت، چونكه پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ ده‌فه‌رموێت: (لَا نِكَاح إِلَّا بولِي)(صححه الالباني .) ، واته: ماره‌بڕين نابێت ئيلا به ئاماده‌بوونی باوكی ئافره‌ته‌كه ، يان برای ، يان مامی ، يان باپيری ، كه‌واته ئافره‌ت ناتوانێت به‌بێ وه‌لی ئه‌مر خۆی به مێرد بدات .
3- ئاماده‌بوونی دوو شاهيدی موسوڵمان ، وه ده‌بێت هه‌ردووكيان باڵغ بن ، وه ديندار و دادپه‌روه‌ر بن .
4- ئاماده‌بوونی بووك و زاوا ، وه جائيزه ئه‌گه‌ر زاوا ئاماده نه‌بوو كه‌سێك به وه‌كيل له جياتی ئه‌و بچێت .
5- باوكی كچه‌كه به زاوا ده‌ڵێت: (زوجتك ابنتي على مهر كذا) واته: كچی خۆم دا به تۆ له‌سه‌ر ماره‌يی ئه‌وه‌نده ، ئه‌و ووشه‌يه جائيزه به كورديش بووترێت ئه‌گه‌ر باوكی كچه‌كه نه‌يزانی به عه‌ره‌بی بڵێت .
6-پاشان زاوا ده‌ڵێت: (قبلت زواج ابنتك على ما ذكرت) ، واته: قه‌بوڵم كرد و ڕازی بووم به ماره‌كردنی كچی تۆ له‌سه‌ر ئه‌و ماره‌يه‌ی باست كرد .
7- ده‌بێت ماره‌يی ئافره‌ته‌كه له‌ناو گرێبه‌ستنه‌كه‌دا بووترێت ، دياری بكرێت كه چه‌نده بۆ ئه‌وه‌ی له دواڕۆژدا كێشه‌ی لی نه‌كه‌وێته‌وه ، وه جائيزه ماره‌يه‌كه به يه‌كجاری گشتی بدرێته ئافره‌ته‌كه ، وه جائيزيشه هه‌ندێك دوا بخرێت بۆ كاتێكی دياريكراو پاشان پێی بدرێت ، وه سوننه‌ته ماره‌يه‌كه كه‌م بێت ، چونكه پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ ده‌فه‌رموێت: (مِنْ يُمْنِ الْمَرْأَةِ تَسْهِيلُ أَمْرِهَا ، وَقِلَّةُ صَدَاقِهَا)(حسنه الالباني في الارواء برقم (1994).) ، واته: له به‌ره‌كه‌تی ئافره‌تدايه ، كاتێك كار ئاسانی ده‌كرێت له‌كاتی داخوازيدا ، وه به‌ره‌كه‌ت له‌و ئافره‌ته دايه كه ماره‌يی كه‌م بێت، به‌ڵام زانايان ده‌ڵێن: ئه‌گه‌ر زۆريش بێت حه‌رام نيه ، به‌ڵام باشتر وايه كه‌م بێت .
8-پاشان كه ماره‌كردنه‌كه ته‌واو بوو سوننه‌ته ئه‌م ماره‌كردنه به‌ناو خه‌ڵكيدا به شێوه‌يه‌كی شه‌رعی بڵاو بكرێته‌وه ئه‌گه‌ر كرا ، وه سوننه‌ته ده‌ف لێبدرێت له لايه‌ن ئافره‌تانه‌وه به مه‌رجێك پياوان ئاماده نه‌بن له‌و شوێنه ، پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ ده‌فه‌رموێت: (ﻓَﺼْﻞُ ﻣَﺎ ﺑَﻴْﻦَ ﺍﻟْﺤَﺮَﺍﻡِ ﻭَﺍﻟْﺤََﻼﻝِ : َﺍﻟﺼﱠﻮْﺕ ، وﺍﻟﺪﱡﻑ في النكاح)(حسنة الالباني.) ، واته: جياوازی له نێوان به يه‌ك گه‌يشتنی حه‌رام و حه‌ڵاڵ باس كردن و بڵاوكردنه‌وه‌ی ماره‌كردنه كه‌يه به نێو خه‌ڵكيدا ، وه لێدانی ده‌فه له كاتی ماره بڕيندا .
9- نابێت پياوان و ئافره‌تانی نامه‌حره‌م تێكه‌ڵی يه‌كتر بكه‌ن ، ئه‌مه له شه‌ريعه‌تی ئيسلامدا ڕێپێدرا و نيه ، چونكه ده‌توانن هه‌ريه‌كه‌يان به جيا له شوێنێك كۆ ببنه‌وه .
10- له دوای ته‌واو بوونی ماره بڕين زاوا هه‌ر كاتێك بيه‌وێت ده‌توانێت خێزانه‌كه‌ی بهێنێته ماڵه‌وه‌ی ، جا چ به‌خۆی بچێت بيهێنێت ، چ دايكی يان خوشكی بچێت بيهێنێت ، وه چ شه‌و بێت چ ڕۆژ بێت ، وه هه‌ر ڕۆژێكيش بێت دروسته.
11-پاشان له دوای گواستنه‌وه‌ی خێزانه‌كه‌ی بۆ ماڵه‌وه‌ی سوننه‌ته خواردنێك ئاماده بكات ده‌عوه‌تی خزم و دۆستانی بكات ، ئه‌م نان خواردنه له شه‌ريعه‌تی ئيسلام دا پێی ده‌وترێت: (الوليمة) واته: ئه‌و خواردنه‌ی بۆ بووك گواستنه‌وه ئاماده ده‌كرێت ، پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ به عبدالرحمن ی كوری عوفی فه‌رموو كاتێك ژنی هێنا (أولم ولو بشاة).( رواه مسلم (1427).) واته: خواردنێك ئاماده بكه ئه‌گه‌ر مه‌ڕێكيش بێت .
وه هه‌ره‌وه‌ها خواردنی وه‌ليمه مه‌رج نيه گۆشتی له‌گه‌ڵ بێت ، هه‌ر كه‌سه‌ی به گوێره‌ی فه‌قيری و ده‌وڵه‌مه‌ندی خۆی ئه‌م خواردنه ئاماده ده‌كات ، چونكه له فه‌رمووده‌يه‌كدا هاتووه پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ به دوو مشته جۆ خواردنی وه‌ليمه‌ی ئاماده‌كردووه ، له‌كاتی ماره‌كردنی هه‌ندێك له خێزانه‌كانی ، وه ئه‌و كه‌سه‌ی ده‌عوه‌ت ده‌كرێت بۆ ئه‌م خواردنه واجبه له‌سه‌ری بچێت بۆ ئاماده‌بوونی ئه‌م ده‌عوه‌ته ، به‌ڵام به مه‌رجێك له‌م ده‌عوه‌ته دا ئافره‌ت و پياو تێكه‌ڵ نه‌بن ، وه گۆرانی و مۆسيقای تيا نه‌كرێت ، واته هه‌ر سه‌ر پێچيه‌ك له‌سه‌ر پێچيه‌كانی خودای په‌روه‌ردگاری تيا بكرێت له‌م كاته‌دا جائيز نيه وه‌ڵامی ئه‌م ده‌عوه‌ته بدرێته‌وه ، وه هه‌روه‌ها كاتی ئاماده‌كردنی خواردنی وه‌ليمه باشتر وايه له دوای گواستنه‌وه بێت چونكه پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ له دوای گواستنه‌وه وه‌ليمه‌ی كردووه ، به به‌ڵگه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌يه: (اصبح ـ ﷺ ـ ﻋَﺮُﻭﺳًﺎ ﺑِﺰَﻳْﻨَﺐَ ﺑِﻨْﺖِ ﺟَﺤْﺶٍ ، ﻭَﻛَﺎﻥَ. ﺗَﺰَﻭَّﺟَﻬَﺎ ﺑِﺎﻟْﻤَﺪِﻳﻨَﺔِ ، ﻓَﺪَﻋَﺎ ﺍﻟﻨَّﺎﺱَ ﻟِﻠﻄَّﻌَﺎﻡِ ﺑَﻌْﺪَ ﺍﺭْﺗِﻔَﺎﻉِ. ﺍﻟﻨَّﻬَﺎﺭِ)(متفق عليه) .
واته: پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ بوو به زاوا به زينب ی كچی جحش ، پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ له (مدينة) زينب ی خواست ، ئينجا بانگی خه‌ڵكی كرد بۆ نان خواردن له دوای به‌رز بوونه‌وه‌ی ڕۆژ .
وه هه‌روه‌ها جائيزه له دوای ماره‌كردن ئه‌م ده‌عوه‌ته بكرێت ، يان ڕۆژی گواستنه‌وه ، به‌ڵام باشتر وايه و سوننه‌ته له دوای گواستنه‌وه بكرێت ، واته ڕۆژێك دوای گواستنه‌وه ، يان چه‌ند ڕۆژێك دوای گواستنه‌وه .
وه هه‌روه‌ها سوننه‌ته له دوای ماره‌كردن ، پيرۆزبايی و دوعای خێر بۆ بووك و زاوا بكرێت ، به‌م شێوه‌يه: (بارك الله لك وبارك عليك ، وجمع بينكما في خير) متفق عليه .
واته: خودای په‌روه‌ردگار به‌ره‌كه‌تت تيا بخات ، وه به‌ره‌كه‌تت به‌سه‌ر دا بڕژێنێت ، وه كۆتان بكاته‌وه له‌ناو خێر و چاكه .
موسوڵمانی به‌ڕێز ماره‌كردن و گواستنه‌وه له شه‌ريعه‌تی ئيسلام دا به‌م شێوه‌يه‌يه كه باسم كرد ، كه‌واته نابێت مرۆڤی موسوڵمان تاوان و لاسايی كردنه‌وه‌ی كافران له‌گه‌ڵ شه‌ريعه‌تی ئيسلام تێكه‌ڵ بكات ، به‌ڵكو ده‌بێت هه‌رده‌م به دوای ڕه‌زامه‌ندی خودای په‌روه‌ردگار دا بگه‌ڕێين و شوێن سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ بكه‌وێت له هه‌موو كاروباری ژيانيدا ، والله أعلم .
ئه‌و تاوان و خراپانه‌ی ئه‌نجام ده‌درێت له‌كاتی ماره‌كردن و گواستنه‌وه دا .
1- ئه‌ڵقه له په‌نجه كردن ، له په‌نجه كردنی ئه‌ڵقه له‌كاتی ماره‌يی دا جائيز نيه ، چونكه ئه‌م كاره له‌كاتی ماره‌كردن له دينی ئيسلام دا نيه و پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ وه هاوه‌ڵه‌كانی ئه‌م ئه‌ڵقه‌يان له په‌نجه نه‌كردووه ، به‌ڵكو له په‌نجه‌كردنی ئه‌م ئه‌ڵقه‌يه خۆ شوبهاندنه به كافره‌كان ، وه خۆ شوبهاندنيش به كافره‌كان جائيز نيه ، چونكه پێغه‌مبه‌ری خودا ـ ﷺ ـ ده‌فه‌رموێت: (مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ فَهُوَ مِنْهُمْ) رواه ابو داود بسند حسن . واته: هه‌ر كه‌سێك خۆی به قه‌ومێك بچوێنێت ئه‌وه له‌وانه .
2-زياده ڕه‌وی كردن و ئيسڕاف كردن له ته‌وزيع كردنی كارتی ده‌عوه‌ت كردن .
3-هێنانی گۆرانی بێژ و تيپي مۆسيقا ، يان دۆڵ و زوڕنا .
4- ده‌رچوونی بووك و زاوا له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك سه‌ياره بۆ ده‌ره‌وه‌ی شار ، ئينجا دانيشتن له سه‌ر كورسی و سه‌يركردنيان له‌لايه‌ن خه‌ڵكی نامه‌حڕه‌مه‌وه ، وه پاشان ته‌وقه له‌گه‌ڵ كردن و وێنه له‌گه‌ڵ گرتنيان .
5-تێكه‌ڵ بوونی ژنان و پياوان .
6-ڕه‌قص و هه‌ڵپه‌ڕكی و ڕه‌ش به‌ڵه‌ك .
7-جل ته‌نكی و سه‌ركۆتی و بۆن له خۆدان له‌لايه‌ن ئافره‌تانه‌وه بۆ ناو پياوانی نامه‌حڕه‌مه‌وه.
8-ڕيش تاشين و تێكه‌ڵ بوون و نه‌زه‌ر كردن له‌لايه‌ن پياوه‌كانه‌وه .
9-چوونی بووك بۆ صاڵۆن و سه‌ركۆت كردن و برۆكردن و جل ته‌نكی بۆ ناو پياوی بێگانه
10- هێنانی كاميره‌ی ڤيديۆ ، وه وێنه‌گر .
11- وه زۆر تاوانی تر...............
موسوڵمانی به‌ڕێز: هه‌ر يه‌ك له‌م تاوانانه‌ی باسم كردووه به‌ڵگه‌ی قورئان و فه‌رمووده‌ی له‌سه‌ره كه حه‌ڕامن ، به‌ڵام له‌به‌ر درێژ بوونه‌وه‌ی بابه‌ته‌كه ناتوانم به‌ڵگه بۆ گشتيان بنوسم ، له كۆتاييدا داواكارم له خودای په‌روه‌ردگار وامان لێبكات هه‌ر كاتێك گوێمان له حه‌ق بوو ، يان حه‌قمان به‌ر چاو كه‌وت ، يان حه‌قمان له كتێبێك يان ته‌نانه‌ت له ناميلكه‌يه‌كدا خوێنده‌وه ، ملكه‌چ بين بۆی و گوێڕايه‌ڵی بكه‌ين ئامين .
تێبينی: سوودم وه‌رگرتووه له‌م كتێبانه‌ی خواره‌وه .
1. فتاوى اللجنة الدائمة – برئاسة شيخ ابن باز رحمه الله .
2. الفقه الميسر في ضوء الكتاب والسنة – مجموعة من المؤلفين .
3. بدع و منكرات الأفراح – ندا أبو أحمد .
مامۆستا هەڵگورد مصطفى گەڵاڵەیی
بەشوودانى كچى بچووك لە كاتێكدا خوشكى گەورەترى هەبێتتەمەنم 19 ساڵە كچێكم خۆش دەوێت تەمەنى 35 ساڵە ئایا بە پێى شەرع من و ئەم كچە ئەتوانین ژیانى هاوسەرى پێكەوە دروست بكەین؟حوكمی ئەو كوڕ و كچانە چییە كە خۆیان بە (خوێندن)ـەوە خەریك دەكەن و ژن هێنان و شو کردن دوا دەخەن؟خواستنى و مارە بڕینى ئافرهتى سكپڕ (دووگیان)مارە کردنی ئافرەتێک کە لە حەیزدایە
