شوكر و ستایشی بێ پایان بۆ پەروەردگاری هەموو جیهان ، و دروود و سەلامیش لە سەر سەروەری پێغەمبەران بێت ، و ئەهل و بەیت و یار و یاوەرانی بەگشتی .
پاش ئەوەش :
برای موسڵمان : خوای پەروەردگار من و تۆش چاو ڕۆشن بكات لە ئایینە پیرۆزەكەی ، ئەمە كورتەیەكە سەبارەت بە چۆنێتی دەستنوێژى پێغەمبەرى خوا ﷺ ، پێویستت پێ‌ی دەبێت لە ژیانی ڕۆژانەت دا ، بێ ئەویش ناتكرێت ، ئەو شتانەم تێدا كۆكردوونەتەوە كە بەڵگەی ( صحیح ) یان لە سەرە ، بەشێوە یەكی ئاسان وسووك ، بە شێوەیەك تێگەیشتن لێ‌ی ئاسان بێت بۆ موسڵمانان بەگشتی ، جا بەپشتیوانی خوای پەروەردگار دەڵێم :
دەستنوێژ
1 ـ دەستنوێژ بریتی یە : لە بەكار هێنانی ئاوی پاك بەسەر چەند ئەندامێكی دیاری كراودا ، كە خوای پەروەردگار دیاری كردوون ، و پێغەمبەری خواش ﷺ بۆی ڕوون كردووینەتەوە ، خوای پەروەردگار فەرموویەتی : [ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ ] سورة المائدة : 6 .
واتە : ئەی بڕواداران ئەگەر هەستان بۆ نویژ ، ئەوا ڕوومەتتان بشوەن لەگەڵ هەردوو دەستان تاكو ئانیشكەكانتان ، و دەستیش بهێنن بەسەرتاندا ، و قاچەكانیشتان تاكو قاپەڕەقەتان بشوەن .
وە پێغەمبەری خواش ﷺ فەرموویەتی : " لا تُقبل صلاةُ أحدِكم إذا أحدث حتى يتوضأ " متفق عليه
واتە : نوێژی هیچ یەكێك لە ئێوە درووست نییە ، ئەگەر دەستنوێژەكەی بەتاڵ بووەوە ، تاكو جارێكی تر دەستنوێژەكەی نەشواتەوە .
2 ـ موسڵمانی بەڕێز : ئەگەر هەستای بۆ دەستنوێژ شوشتن ئەوا نیازی ئەو كارە لە دڵتدا بهێنە ، بێ‌ئەوەی بە زمان بیڵێیت ، لە بەر نەهاتن و وارد نەبوونی بەڵگە لە پێغەمبەرەوە ﷺ لە سەر ئەو كارە ، پاشان ناوی خوا بهێنەو بڵێ : ( بسم الله ) ، لەبەر ئەو فەرموودەیەی كە پێغەمبەری خوا ﷺ تیایدا فەرموویەتی : لا وضوء لمن لم يذكر اسم الله عليه " صحيح الجامع : 7444 .
واتە : دەستنوێژەكەی تـەواو نی یە ئەو كـەسەی كە ( بسم الله ) نەكات لە سەرەتای دا
3 ـ پاشان هەردوو دەستت سێ جار بشوە ، و پاش ئـەوەش سێ جار ئاو بدە بە دەمتدا ( المضمضة) ، پاشان سێ‌جار ئاو بە لووتتدا بدە ( الإستنشاق) و هەڵیشی مژە ، ئەم كردارەش بەدەستی ڕاست دەبێت ، و لە هەموو جارێكیش دا هنگی بكەوە ( الإستنثار ) ، كە ئەمەشیان بەدەستی چەپ ئەنجام دەدرێت ، هەموو ئەمانەش لە پێغەمبەری خواوە ﷺ واردن وسەلمێنراون .
( المضمضة ) : بریتییە لە شوشتنی دەم وتێ‌وەردانی ئاو تیایدا .
( الاستنشاق ) : گەیاندنی ئاوە بۆ ناوەوەی لووت ، لەگەڵ هەڵمژینی بۆ سەرەوەی .
( الإستنثار) : بریتییە لە دەركردنەوەی ئاوی ناو لووت دوای هەڵمژینی .
4 ـ پاشان ڕوومەتت سێ‌جار بشۆ ، سوننەتیشە بۆ پیاوان بەهۆی پەنجەكانیانـەوە ئاو بكـەن بـەناو ڕیشیـاندا ( التخلیل ) ، پاشان سێ‌جار هەردوو دەستت تا ئانشكەكانت بشۆ.
( التخلیل ) : بریتییە لە گەیاندنی ئاو بۆ بنەوەی ڕیش .
5 ـ پاشان جارێك هەردوو دەستت بە سەر هەموو سەرتدا بهێنە ، لە بەر ئەو ئایەتە پیرۆزەی كە خوای پەروەردگار تیایدا فەرموویەتی : [ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ ] ، پێغەمبەری خواش ﷺ چۆنێتی ئەم دەست بە سەردا هێنانەی بۆ ڕوون كردووینەتەوە ، هەروەكو چۆن (عبدالله) ی كوڕی ( زید ) ڕەزاى خواى لێ بێ لێ یەوە بۆی گێڕاوینەتەوە : " أن النبيَّ ﷺ مسح رأسهُ بيديه فأقبل بهما و أدبر ، بدأ بِمُقدَّم رأسه ثم ذهب بهما إلى قفاه ، ثمَّ ردَّهما إلى المكان الذي بدأ منه " . متفق عليه . واتە : پێغەمبەری خوا ﷺ كە دەستی هێنا بە سەریدا لە پێشەوە دەستی پێكرد تاكو كۆتایی ، واتە لە پێشەوەی سەری دەستی پێكرد تاكو گەیاندنی بە پشتی سەری ، پاشان گەڕاندنیەوە بۆ ئەو شوێنەی كە لێ‌یوە دەستی پێكردبوون .
6 ـ پاشان دەست بهێنە بەگوێكانت دا ، حوكمەكەشیان هەمان حوكمی سەرە ، چونكە بەشێكن لێ‌ی
لە پێغەمبەری خواوە ﷺ وارد و سەلمێنراوە كە فەرموویەتی : " الأُذنان من الرأس " صحيح الجامع : 2762 .
واتە : گوێكان بەشێكن لە سەر .
7 ـ پاشان هەردوو پێت سێ‌جار بشۆ ، سوننەتیشە پەنجە تووتەی دەستی چەپت بخەیتە ناو پەنجەكانی پێتەوە لەكاتی شووشتنیادا ( التدلیك ) ، چونكە لە پێغەمبەری خواوە ﷺ وارد و سەلمێنراوە كە ئەو كارەی ئەنجام دابێ .
8 ـ ئا بەم شێوەیە هەمووی بە تەرتیب ( الترتیب ) و یەك لەدوای یەك پێكەوە به ( المــوالاة ) ئەنجام دەدەیت .
( الموالاة ) بریتییە لە : بەدوای یەكدا شووشتنی ئەندامەكانی دەستنوێژ بێ‌ئەوەی ماوەیەكی فراوانیان بكەوێتە نێوان شووشتنی ئەندامێك لە گەڵ ئەندامەكەی تردا ، سوننەتیش وایە لە هەمووئەمانەدا بە ئەندامی ڕاستە دەست پێ‌بكەیت ، لەبەر ئەو فەرموودەیەی كە دایكە ( عائشە) ـ ڕەزای خوای لێ بێت ـ بۆمان دەگێڕێتەوە :
" كان رسول الله ﷺ يحب التيامن في تنعله ، و ترجله ، وطهوره ، وفي شأنه كُلِّه " متفق عليه .
واتە : پێغەمبەری خوا ﷺ حەزی لە ڕاستە بوو ، لە پێڵاوكردنە پێ ، و لە پرچ داهێنان ، و لە خۆپاكردنەوەكانی ، و لە هەموو كردارێكدا .
9 ـ سوننەتیش وایە ئاو كەم بەكار بهێنریت ، و زیاد ڕەوی تێدا نەكرێت ، ئەنجام دانی كردارەكانی دەستنوێژ یەكجار یەكجار ، و دووجار دووجار ، و سێ‌جار سێ‌جاریش لە پێغەمبەری خواوە ﷺ وارد و سەلمێنراون رواه البخاری .
10 ـ موسڵمانی بەرێز : سوننەتیش وایە ـ دوای تەواو كردنی دەستنوێژەكەت ـ ئەم زیكرە بڵێیت :
" أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُوُلُهُ "
واته: (شایه‌تی ده‌ده‌م به‌وه‌ی، كه هیچ په‌رستراوێك شایسته‌ی په‌رستن نییه، جگه له (الله)ی تاكی بێ هاوه‌ڵ، هه‌روه‌ها شایه‌تی ده‌ده‌م به‌وه‌ی، كه به‌ڕاستی موحه‌ممه‌د (صلى الله علیه وسلم) به‌نده و نێردراوی خودایه) .
«اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ وَاجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِينَ» (خودایه بمگێڕه له به‌نده ته‌وبه كاره‌كان و به‌نده خۆ پاككه‌ره‌وه‌كان) .
پاشان سوننەتە دوو ڕکات سوننەتى دەستنوێژ بکەى .
ئەمەى کە باس کرا چۆنێتى دەستنوێژى پێغەمبەرى خوا بوو ﷺ ، خواى گەورە مۆفەقمان بکات و لەسەر سوننەتى پێغەمبەرى خوا ﷺ بەردەواممان بکات تاوەکو مردن .
مامۆستا عدنان بارام
ئایا ئەو شێ و تەڕیەی کە لەدامێنی ئافرەت دێتە دەر دەستنوێژ دەشکێنێ ؟ئایا چڵکی ژێر نینۆک کاریگەری دەبێت لەسەر دروستێتی دەست نوێژ؟حوکمی کەسێک لەکاتی دەستنوێژ گرتندا ئەندامێکی لەبیر چووئایا دەست دان لەعەوڕەتی منداڵی شەش ساڵ دەست نوێژ دەشکێنێت؟پایەكان و واجبەکانی دەست نوێژ کامانەن؟
