واجبە لەسەر کەسی موسوڵمان کاتێ حوکمێکی شەرعی بۆ ڕوون دەبێتەوە یەکسەر باوەڕی پێ بێنێت و تەسلیمی ببێت هەرچەندە هەندێ جار حیکمەت و هۆکارەکەشی نەزانێت ، خوای پەروەردگار فەرموویەتی : ( وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبِيناً ) الأحزاب/36 .
واتە : وه بۆ هیچ باوه‌ڕدارێكی پیاو و ئافره‌ت حه‌ڵاڵ نیه كه كاتێك خواو پێغه‌مبه‌ری خوا - ﷺ - بڕیارێك بده‌ن ئه‌وان سه‌رپشك بن له‌وه‌ی كه شتێكی تر هه‌ڵبژێرن، به‌ڵكو پێویسته له‌سه‌ریان پابه‌ندى گوێڕایه‌ڵی فه‌رمانی خواو پێغه‌مبه‌ری خوا بن - ﷺ [وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ] وه هه‌ر كه‌سێك سه‌رپێچی خواو پێغه‌مبه‌ری خوا - ﷺ - بكات [فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا (36)] ئه‌وه گومڕا بووه گومڕابوونێكی زۆر ئاشكرا .
وە موسوڵمان دڵنیایه کە حوکمە شەرعیەکان بێ حیکمەت نین و جوانترین حیکمەتیان تیادایه ، بەڵام ڕەنگە هەندێ جار حیکەمەتەکەی دیار و ئاشکرا نەبێت ، جا لەم حاڵەتەدا باوەڕدار دەزانێ نەزانینی حیکمەتی ئەو شتانە لە کەم و کورتی عەقڵی مرۆڤەوە سەرچاوەی گرتووە نەک ئەسڵی بابەتە شەرعیەکە حیکەمەتی تێدا نەبێت .
وە کاتێک پیاو و ئافرەتێک کۆدەبنەوە و زەواج دەکەن و بەیەکەوە دەژین ، بێگومان بەدەر نابێت لەجیاوازی و موشکیلە ؛ بۆیە پێویستە لەم حاڵەتەدا لایەک هەبێت ئەم کێشانە بەلایەکدا بخات و بن بڕی بکات ، گەر نا موشکیلەکان زۆر دەبن ، ( هەروەک لەهەموو دام دەزگایەکدا کەسی بەڕێوەبەر هەن و کێشەکان یەکلا دەکەنەوە)بۆیە پێویستە لەم حاڵەتەدا کەسێک هەبێت سەرپەرشتی ئەم کەشتی یە بکات گەر نا هەموان غەڕق دەبن و لەناو دەچن لەکاتی جیاوازی سەرنشیناندا ، کاتێک کەسێک نەبێت سەرپەرشتیان بکات .
هەر بۆیە شەرع توانا و هێزی بەپیاو بەخشیوە لەماڵدا ؛ چونکە (زۆر جار ) پیاو عەقڵی کامڵ ترە لەئافرەت ، وئەمەش ئەوە دەگەیەنێت پێویستە ئافرەت گوێ ڕایەڵی پیاو بکات ، خوای پەروەردگار فەرموویەتی : [الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ] پیاوان سه‌رپه‌رشتیارو باڵاده‌ستن به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه [بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ] به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه خوای گه‌وره فه‌زڵی هه‌ندێكیانی داوه به‌سه‌ر هه‌ندێكیاندا فه‌زڵی پیاوی داوه به‌سه‌ر ئافره‌تدا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌هێزتره وه توانای ئیشوكاری زیاتره [وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ] وه به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه له ماڵی خۆیان ئه‌به‌خشن، وه ماره‌یى و نه‌فه‌قه‌ی ئافره‌ت له‌سه‌ر پیاوه پیاوان نه‌فه‌قه‌ی ئافره‌تان ئه‌كه‌ن .
وە هۆکارەکانیشی دەگەڕێتەوە بۆ :
یەکەم : پیاوان بەتوانا ترن لەسەر تەحەمول کردنی ئەم بەرپرساریەتی یە ، هەر وەک چۆن ئافرەت بەتوانا ترە لەپیاو لەپەروەردەکردنی منداڵ و ڕێک خستنی کار و باری ماڵ ، هەریەکێک لەپیاوان و ئافرەتان گرنگی تایبەتی خۆیان هەیە و لەبوارێکدا بەتوانا و بەهێزن .
دووەم : لەئیسلام دا پیاو بەر پرسە لەپەیدا کردنی قوتی ڕۆژانە و مەسرەف کردنی ماڵ و منداڵ ، جا لەئیسلامدا پێویست نی یە لەسەر ئافرەت کار بکات و بەدوای ڕیزقدا بگەڕێت ، بەڵکو تەنانەت گەر ماڵیشی هەبوو و دەوڵەمەندیش بوو هەر پێویستە پیاو مەسرەفی بکات ئەوەندەی کەپێویستیەتی .
جا مادام پیاو بەرپرسیاریەتی مەسرەف کردنی لەسەرە هەر بۆیە بەڕێوەبردنی کار و باری ماڵ بۆ ئەوە .
هەر بۆیە بەچاوی خۆمان ئەو فەوزایە دەبینین لەو وڵاتانەی کەپێچەوانەی ئەمە دەکەن کەباسمان کرد ، لەو وڵاتانەدا پیاو بەر پرس نی یە لە مەسڕەف کردن ، و ئافرەت پابەند نی یە بە گوێڕایەڵی مێردەوە ، و لەماڵ دەردەچێت هەر کاتێک بیەوێت و ماڵ بەجێ دێڵێ و منداڵان تووشی جۆرەها شتی نەشیاو دەبن و سەر گەردان دەبن .
جا لەو وڵاتانەدا پێویستە لەسەر ئافرەت هەوڵ بدات و خۆی هیلاک بکات بۆ پەیدا کردنی قوتی ڕۆژانەی گەر لەسەر حیسابی ماڵ و منداڵەکانیشی بێت .
جا لێرەدا ئەو شتانەی کە پێویستە ڕەچاو بکرێت و لەبیر نەکرێت ئەمانەی لای خوارەوەن :
یەکەم : ئافرەت پاداشت دەدرێتەوە لەسەر گوێڕایەڵی مێردەکەی .
پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمویەتی: (المرأة إذا صلت خمسها، وصامت شهرها، وأحصنت فرجها، وأطاعت زوجها، فلتدخل من أي أبواب الجنة شاءت).
واتە: گەر ئافرەت پێنج نوێژە فەرزەكانی بەجێ هێنا و مانگی رەمەزان بە رۆژو بو، داوێنی خۆی لە خراپەكاری پاراست و فەرمانبەری مێردەكەی بكات لە چاكە، ئەوا با لە هەر دەرگایەكی بەهەشت دەچێتە ژوور كە خۆی ئارەزوی لێیەتی بچێت.
دووەم : ئەم گوێڕایەڵی کردنە لەشتێکدایە کە بێ فەرمانی خودای تێدا نەبێت ، هەروەک پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی: " لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق " .
واتە : گوێڕایەڵی هیچ کەسێک ناکرێت لەبێ فەرمانی خوادا .
سێ یەم : هەروەک چۆن پیاو مافی هەیە بەسەر ئافرەتەوە بەهەمان شێوە ئافرەتیش مافی خۆی هەیە بەسەر پیاوەوە و شەرع فەرمانی بە پیاوان کردووە بەجوانترین شێوە هەڵس و کەوت لەگەڵ ئافرەتاندا بکەن ، هەروەک خوای پەروەردگار فەرموویەتی : (وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوف ...) البقرة/228.
واتە : وه چۆن پیاوان مافیان له‌سه‌ر ئافره‌تان هه‌یه به‌هه‌مان شێوه ئافره‌تانیش مافیان له‌سه‌ر پیاوان هه‌یه
نابێ پیاو توند بێ لەگەڵ ئافرەتدا و ستەمی لێ بکات و فەرمانی دژواری پێ بکات ، بەڵکو پێویستە بەحیکمەتەوە سەرپەرشتی بکات و فەرمانی بەنەرم نیانی بەو شتانە پێ بکات کە قازانجی بۆ خۆی و خێزانەکەی و ماڵ و منداڵی هەیە و دەبێت .
پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی : " خيركم خيركم لأهله وأنا خيركم لأهلي ".
واتە : باشترینتان باشترینتانە بۆ خێزانەکەی ومن باسترینتانم بۆ خێزانەکەم .
ئەگەر پیاو سوێندى خوارد کە لەگەڵ خێزانەکەیدا کارى جوتبوون نەکات حوکمى چیە؟ئەو سیفەتانەى کە پیاوی موسڵمان پێی خۆشە لە خێزانەكەیدا هەبێتگەر پیاو داوای لە خێزانەکەی کرد سەماى بۆ بکات ئایا دروستە بۆى بکات؟حوکمى بێ بەش کردنى ئافرەتان لە میرات چیە؟هەڕەشە كردن لەو كەسانەی دەرهەق بە خێزانیان رەزیلن
