لەپێغەمبەرەوە ﷺ سابت بووە کە ڕێگری کردووە لەداخ کردن ودیاری کردنی دەم وچاوی حەیوان ، جابر رضي الله عنه دەڵێت : (نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ﷺ عَنِ الضَّرْبِ فِى الْوَجْهِ وَعَنِ الْوَسْمِ في الْوَجْهِ.) . رواه مسلم (2116) .

واتە : پێغەمبەر ﷺ ڕێگری کردووە لەدەم و چاو بدرێت و دەم وچاو داخ بکرێت .

بەڵکو پێغەمبەر ﷺ لەعنەتی کردووە لەو کەسەی ئەو کارە دەکات ، هەروەک بەلای گوێدرێژێکدا تێپەر بوو کەدەم وچاوی داخ کرا بوو فەرمووی
: (لَعَنَ اللَّهُ الَّذِي وَسَمَهُ) رواه مسلم ( 2117) .
واتە : لەعنەتی خوا لەو کەسەی داخی کردووە .

ئیمامی النووي رحمه الله دەڵێت :
داخ کردنی دەم وچاو ڕێگری لێکراوە بەکۆدەنگی زانایان لەبەر ئەو فەرموودەیە ...
وه کۆمەڵێک لەهاوەڵانی ئێمە وتویانە : مەکڕوهە وباش نی یە وئیمامی البغوي کەهاوەڵی ئێمەیە دەڵێت : دروست نی یە ، وئاماژەی بەحەڕامیەتی کردووە ، وە ئەوە بۆ چونێکی تەواو ترە ؛ چونکە پێغەمبەر ﷺ لەعنەتی لەو کەسە کردووە کە ئەو کارە دەکات، حەتمەن لەعنەتیش وا دەخوازێت حەڕام بێت" . انتهى من شرح النووي على مسلم (14/ 323 ) .

وە پرسیار کراوە لە الشيخ ابن باز رحمه الله لەبارەی عەشیرەتێکەوە کەعادەتیان وایە دەم وچاوی حەیوان داخ دەکەن ئایا ئەو کارە دروسته ؟
لەوەڵامدا گوتویەتی :
" داخ کردنی دەم وچاو دروست نی یە ، پێغەمبەر ﷺ ڕێگری کردووە لەو کارە ولەعنەتی لەو کەسە کردووە کەئەو کارە دەکات ، بۆیە دروست نی یە دەم وچاو داخ بکرێت جا دەم وچاوی وشتر بێت یاخود مانگا ویاخود مەڕ ویاخود مرۆڤ دروست نی یە هەرچەند عادەتیانیش وابێت ، پێویستە عادەتەکەیان بگۆڕن وشوێنی پێغەمبەر ﷺ بکەون وبەگوێی بکەن ، وبۆتان نی یە پێچەوانەی سوننەت بجوڵێنەوە بەبیانوی عادەتی باو وباپیران .. " انتهى من "فتاوى نور على الدرب" .

جا زانایانی زمانەوانی لەبارەی دەس نیشان کردنی دەم وچاوەوە دەڵێن : " والوَجْهُ مستقبَلُ كُلِّ شَيءٍ " انتهى من "المحيط في اللغة" (1 / 314) – و "كتاب العين" (4 / 66 ) .
واتە : دەم وچاو ڕووی هەموو شتێکە .

وەئیمامی القرطبي دەڵێت :
"الوجه في اللغة مأخوذ من المواجهة ، وهو عضو مشتمل على أعضاء وله طول وعرض ؛ فحده في الطول من مبتدأ سطح الجبهة إلى منتهى اللحيين ، ومن الأذن إلى الأذن في العرض" انتهى من "الجامع لأحكام القرآن" (6 / 83) .
واتە : دەم وچاو لەڕوی زمانەوانیەوە لە ڕووبەڕوو بونەوەوە وەرگیراوە ، وئەو ئەندامێکە لەلاشە کەدرێژی پانی هەیە ؛ جا درێژیەکەی لەبنی پێشەوەی سەر دەست پێدەکات تاوەکو کۆتایی بنی زنج ، وپانیەکەی لەگوێیەکەوە بۆگوێیەکەی ترە .
ئائەوا دەم وچاوی مرۆڤە .

بەڵام بەنیسبەت باقی دروست کراوەکانی ترەوە :
دەم وچاوی حەیوانێک ئەوەندەیە کەلەپێشەوەیە وچاو لوت وسەروی چاو تاوەکو دەگاتە سەر لەخۆ دەگرێت وەهەروەها نێوان هەردوو گوێیەکە .

هەربۆیە ئیمامی القرطبي دەڵێت : "والعرب لا تسمي وجها إلا ما وقعت به المواجهة" انتهى من "الجامع لأحكام القرآن" (6 / 84) .
واتە : عەرەب ناوی هیچ شتێک نانێن دەم وچاو تەنها ئەوەنە بێت کەڕوو بەڕوو بونەوەی پێ دروست دەبێت .

وەبەنیسبەت داخ کردنی غەیری دەم وچاو ؛ زانایان پێیان وایە دروستە گوێ وباقی لاشەی حەیوان داخ بکرێت ،
ئیمامی النووي رحمه الله دەڵێت : "وأما وسم غير الوجه من غير الآدمي فجائز بلا خلاف عندنا" .انتهى
واتە : داخ کردنی غەیری دەم وچاو جگە لەمرۆڤ لای ئێمە دروستە بەبێ جیاوازی .

بەڵگەکانى شوێنه‌كانی تری جگه‌ له‌ ده‌م چاو کە ڕێگه‌دراوه‌ بۆ دیاری كردن :

یەکەم : عَنْ أَنَسٍ (رضي الله عنه) قَالَ: لَمَّا وَلَدَتْ أُمُّ سُلَيْمٍ قَالَتْ لِي: يَا أَنَسُ، انْظُرْ هَذَا الْغُلَامَ فَلَا يُصِيبَنَّ شَيْئًا حَتَّى تَغْدُوَ بِهِ إِلَى النَّبِيِّ (صلی الله عليه وسلم) يُحَنِّكُهُ، قَالَ: فَغَدَوْتُ فَإِذَا هُوَ فِي الْحَائِطِ، وَعَلَيْهِ خَمِيصَةٌ حُرَيْتِيَّةٌ، وَهُوَ يَسِمُ الظَّهْرَ الَّذِي قَدِمَ عَلَيْهِ فِي الْفَتْحِ. [البخاري / اللباس/ ٥٤٨٦]

واته‌:(أنس) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: كاتێ كه‌ (أم سلیم) منداڵی بوو پێی وتم: وریای ئه‌و منداڵه‌ به‌ با هیچ نه‌خوات هه‌تا ده‌یبه‌یته‌ خزمه‌تی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم) تا ده‌می شیرین بكات. بردم و (پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم) له‌ناو باخه‌كه‌دا بوو، پۆشاكێكی خه‌تداری (بني حُريثي) له‌به‌ردابوو، خه‌ریكی نیشانه‌كردنی پشتی ئه‌و حوشتره‌ی بوو كه‌ له‌ ڕزگاركردنی (مه‌ككه‌) دا به‌دیاری بۆی هاتبوو .

دووەم : أنس رضي الله عنه دەڵێت : (دَخَلْنَا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ﷺ مِرْبَدًا وَهُوَ يَسِمُ غَنَمًا. قَالَ أَحْسِبُهُ قَالَ فِى آذَانِهَا.) رواه مسلم (2119 ) .
واتە : چووین بۆلای پێغەمبەر ﷺ لەپەچایەکدا وئەو خەریکی داخ کردنی مەڕ بوو ، دەڵێت : وادەزانم گوتی گوێی داخ دەکرد .

سێیەم : عَنْ نَاعِم أَبي عَبْدِ اللَّهِ مَوْلَى أُمِّ سَلَمَةَ: حَدَّثَهُ أَنَّهُ سَمِعَ ابْنَ عَبَّاسٍ (رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَ) يَقُولُ: وَرَأَى رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم) حِمَارًا مَوْسُومَ الْوَجْهِ، فَأَنْكَرَ ذَلِكَ. قَالَ: فَوَاللَّهِ لَا أَسِمُهُ إِلَّا [فِي] أَقْصَى شَيْءٍ مِنَ الْوَجْهِ. فَأَمَرَ بِحِمَارٍ لَهُ فَكُوِيَ فِي جَاعِرَتَيْهِ. فَهُوَ أَوَّلُ مَنْ كَوَى الْجَاعِرَتَيْنِ.

واته‌:له‌ (ناعم) كوڕی (أبو عبدالله) حزمه‌تگوزاری (أم سلمه‌)وه‌: كه‌ له‌(ابن عباس)ی (خوای لێ ڕازی بێت) بیستوه‌ ده‌یووت: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) گوێدرێژێكی بینی كه‌ ڕوخساری به‌داخكردن نیشانه‌ كرابوو، ئه‌و شته‌ی پێ ناخۆش بوو، وتی: به‌خوا من نیشانه‌ی ناكه‌م له‌ دوورترين شوێن له‌ ده‌مووچاویه‌وه‌ نه‌بێ، (ابن عباس) فه‌رمانیدا كه‌ گوێدرێژه‌كه‌ی له‌هه‌ردوو لاته‌ سمتیه‌وه‌ داخكرا، یه‌كه‌م كه‌سێ بوو كه‌ لاسمتی گوێدرێژ داخ بكات.

 جا پێویستە دوور کەونەوە لەداخ کردنی دەم وچاو ، وبۆتان هەیە جگە لەدەم وچاو هەر جێگایەکی تری حەیوان داخ بکەن بۆ دیارى کردن ئەگەر بە جگە لە داخ کردن ڕێگاى تر نەبوو بۆ دیارى کردن ، بەڵام دەبێ ئەو ڕەچاو بکرێت کەبەڕەحم بێت لەگەڵ حەیواندا وچاک بێت لەگەڵیان لەهەموو ڕوویەکەوە ..
والله ٲعلم .