مەرجەكانی ئەو شتانەی كەڕۆژوو دەشكێنن
مه‌رجه ئه‌و شتانه‌ی كه‌ڕۆژوو ده‌شكێنن جگه سوڕی مانگانه وخوێنی منداڵ بوون سێ مه‌رجى تێدابێ ، جا ئه‌گه‌ر ئه‌و مه‌رجانه نه‌هاتنه جێ ئه‌وا ڕۆژوو ناشكێت شێخ محمد بن مفلح المقدسی رحمه الله دوای ئه‌وه‌ی چه‌ند شتێك باس ده‌كات له‌و شتانه‌ی كه‌ڕۆژوو ده‌شكێنن ده‌ڵێت : ((... وإنما يفطر بجميع ما سبق إذا فَعَلَهُ عامداً، ذاكراً لصومه، مختاراً)) (1) .
واته : هه‌موو ئه‌و شتانه ڕۆژوو ده‌شكێنن گه‌ر به‌ئه‌نقه‌ست بیكات ، له‌بیری نه‌چووبێت ، به‌ئاره‌زووی خۆی ئه‌و كاره‌ی ئه‌نجام دابێت ، واته : زۆری لێ نه‌كرابێت .
مەرجى یەکەم : كه‌سه‌كه عیلمی هه‌بێت و بزانێ ڕۆژوو به‌و شته ده‌شكێت ، جا ئیمامی الشوكانی رحمه الله له‌باره‌ی عیلمه‌وه ده‌لێت : ((العلم: هو صفة ينكشف بها المطلوب انكشافاً تاماً))
واته : سیفه‌تێكه به‌هۆیه‌وه ئه‌و شته‌ی كه‌مه‌بسته به‌جوانی ده‌زانرێت .
جا ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كه نه‌زان بوو ڕۆژووه‌كه‌ی به‌تاڵ نابێته‌وه ، به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه :[ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا] البقرة
واته : خودایه له‌شتێك لێمان مه‌گره كه‌له‌بیرمان چوو ، یاخود هه‌ڵه‌مان كرد .
خوای په‌روه‌ردگاریش فه‌رموویه‌تی : ((قد فعلت )) (2) ئه‌وا من ئه‌و كاره‌م كرد.
وه‌هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی : [ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَكِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا] سورة الأحزاب
واته : هیچ تاوانێكتان له‌سه‌ر نی یه له‌وشتانه‌دا كه‌به‌هه‌ڵه ئه‌نجام داوه ، به‌ڵام له‌و شتانه‌دا كه‌به‌ئه‌نقه‌ست ئه‌نجامی ده‌ده‌ن له‌سه‌رتان ده‌نوسرێت، وخودا لێبورده وبه‌به‌زییه .
مەرجى دووەم : ده‌بێ له‌بیری بێت وله‌بیری نه‌چوبێت ، جا ئه‌گه‌ر به‌له‌بیرچوونه‌وه شتێكی خوارد ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی سه‌حیحه وهیچ كێشه‌ی نی یه وقه‌زا كردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر نی یه ، ئه‌مانه‌ش به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌م ووته‌یه :
پێغه‌مبه‌رى خوا ـ ﷺ ـ ده‌فه‌رمووێ : " إِذَا نَسِيَ فَأَكَلَ أو شَرِبَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ فَإِنَّمَا أَطْعَمَهُ اللهُ وَسَقَاهُ " (3)واته : ئه‌گه‌ر ڕۆژووان له بیرى چوو كه به ڕۆژووه و خواردن و خواردنه‌وه‌ى خوارد ، با ڕۆژووه‌كه‌ى ته‌واو بكات ، ئه‌و كه‌سه خواى په‌روه‌ردگار خواردن و خواردنه‌وه‌ى پێ داوه .
جا لێره‌دا پێغه‌مبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ فه‌رمانی پێ كرد ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واو بكات وه‌حه‌تمه‌ن ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه و نه‌شكاوه ، و دانه‌پاڵی خواردن وخواردنه‌وه بۆلای كه‌سێك كه‌له‌بیری چووه وخواردووه‌یه‌تی به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی هیچ تاوانێكی له‌سه‌ر نی یه .
هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ر ـ ﷺ ـ ده‌فه‌رمووێ : " إِنَّ اللهَ وَضَعَ عَنْ أُمَّتي الخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا استُكْرِهُوا عَلَيْهِ " (4) . واته : خواى په‌روه‌ردگار قه‌ڵه‌مى تاوانى له‌سه‌ر ئومه‌ته‌كه‌م هه‌ڵگرتووه ، ئه‌گه‌ر هه‌ڵه بكه‌ن یان له بیریان بچێته‌وه یان كارێكیان به زۆر پێ بكرێت بێ ڕه‌زامه‌ندى خۆیان .
ئیمامی بوخاری رحمه الله ده‌ڵێت :((وقال عطاء:إن استنثر فدخل الماء في حلقه لا بأس به إن لم يملك،وقال الحسن:إن دخل حلقه الذباب فلا شيء عليه،وقال الحسن ومجاهد: إن جامع ناسياً فلا شيء عليه)) (5)
واته : عه‌تاء گوتوویه‌تی : گه‌ر ئاوی له‌لوتی وه‌رداو ئاوه‌كه له‌قوڕگییه‌وه چووه خواره‌وه ئه‌وا هیچی له‌سه‌ر نی یه گه‌ر به‌ئه‌نقه‌ست نه‌بوبێت ، وحه‌سه‌ن ده‌ڵێت : گه‌ر مێش چووه قوڕگیه‌وه ئه‌وا هیچی له‌سه‌ر نی یه ، وه‌هه‌روه‌ها حه‌سه‌ن وموجاهید ده‌ڵێن : گه‌ر جیماعی كرد به‌هۆی له‌بیر چوونه‌وه‌وه ئه‌وا هیچی له‌سه‌ر نی یه .
به‌ڵام هه‌ركات به‌بیری هاته‌وه یاخود بیری خرایه‌وه ئه‌وا واجبه له‌سه‌ری یه‌كسه‌ر ده‌س هه‌ڵگرێ ، وئه‌گه‌ر شتێك له‌ده‌میدا بوو فڕێی ده‌دات ؛ چونكه هیچ عوزرێكی نه‌ماوه .
وه پێویسته له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ده‌بینێت كه‌سێكی به‌ڕۆژوو شت ده‌خوات یاخود شت ده‌خواته‌وه بیری بخاته‌وه (6)، به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه : [ وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى] (سورة المائدة، الآية: 2).
واته : یارمه‌تی یه‌ك بده‌ن له‌سه‌ر كاری خێر وچاك .
مەرجى سێیەم : به‌كه‌یفی خۆی خواردنه‌وه‌كه بخواته‌وه وزۆری لێ نه‌كرابێت ، جا ئه‌گه‌ر به‌زۆر ئه‌و شته‌ی پێ كرا كه‌ڕۆژوو ده‌شكێنێت ، ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه وهیچ كه‌فاره‌تێكی له‌سه‌ر نی یه ؛ چونكه خودا ته‌نانه‌ت حوكمی كافر بوونیشی هه‌ڵگرتووه له‌سه‌ر كه‌سێك كه‌به‌زۆر كوفری پێی ده‌كرێت و دڵی پڕ بێت له‌ئیمان وبه‌دڵ ئه‌و كوفره نه‌كات ، خوای په‌روه‌ردگار فه‌رموویه‌تی: [ مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ] سورة النحل
واته : هه‌ر كه‌سێك بێباوه‌ڕ بوو دوای ئه‌وه‌ی باوه‌ڕی هێنا ته‌نها ئه‌وانه نه‌بێت كه‌زۆریان لێ ده‌كرێت ودڵیان پڕه له‌ئیمان ، به‌ڵام گه‌ر كه‌سانێك دڵیان كرده‌وه بۆ كوفر و كوفری به‌ئاره‌زووی خۆی هه‌ڵبژارد ئه‌وا غه‌زه‌بی خودایان له‌سه‌ره وسزایه‌كی گه‌وره‌یان له‌سه‌ره .
جا كه‌خودا حوكمی كافر بوونی هه‌ڵگرتبێت له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌به‌زۆر كوفری پێ ده‌كرێت ! ،ئه‌وا بۆ غه‌یری كوفر له‌پێش تره ، وه‌هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌م فه‌رموده‌یه كه پێغه‌مبه‌رى خوا ـ ﷺ ـ فه‌رمویه‌تى :
" إِنَّ اللهَ وَضَعَ عَنْ أُمَّتي الخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا استُكْرِهُوا عَلَيْهِ " (7) . واته : خواى په‌روه‌ردگار قه‌ڵه‌مى تاوانى له‌سه‌ر ئومه‌ته‌كه‌م هه‌ڵگرتووه ، ئه‌گه‌ر هه‌ڵه بكه‌ن یان له بیریان بچێته‌وه یان كارێكیان به زۆر پێ بكرێت بێ ڕه‌زامه‌ندى خۆیان .
هه‌ربۆیه هه‌ر كه‌سێك گه‌ر به‌زۆر ڕۆژوی پێ شكێندرا ، یاخود زۆر له‌پیاوێك كرا بچێته لای خێزانی وله‌گه‌ڵی جووت ببێ وخێزانه‌كه‌شی به‌ڕۆژوو بوو و به‌زۆر پیاوه‌كه چووه لای ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه وكه‌فاره‌تی له‌سه‌ر نی یه هه‌روه‌ك پێشتریش ئاماژه‌مان پێ دا .
وه‌ئه‌گه‌ر خۆڵ وتۆز چووه قوڕگییه‌وه ، یاخود هه‌رشتێك به‌بێ ویستی خۆی چووه ژووره‌وه ، یاخود ئاوی له‌ده‌م ولوتی وه‌رداو هه‌ندێ ئاو چوووه خواره‌وه ، ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه وكه‌فاره‌ت وقه‌زا كردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر نی یه (8) .
ویاخود له‌خه‌ودا توشی له‌ش گرانی ببێت ، ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه وكه‌فاره‌ت وقه‌زا كردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر نی یه ؛ چونكه ئه‌و كاره‌ی به‌ویستی خۆی ئه‌نجام نه‌داوه.
============
(1) الفروع لابن مفلح،5/12،وانظر:المغني لابن قدامة،4/364،والشرح الكبير،7/423.
(2) مسلم، برقم 126، من حديث ابن عباس، ورواه مسلم من حديث أبي هريرة، برقم 125.
(3) أخرجه البخاري : ( 4 / 135 ) رقم : ( 1933 ) ، ومسلم رقم : ( 1155 ) .
(4) أخرجه الطحاوي في ( شرح معاني الآثار ) : ( 2 / 56 ) ، والحاكم : ( 2 / 198 ) ، و ابن حزم في ( الإحكام ) : ( 5 / 149 ) ، والدارقطني : ( 4 / 171 ) من طريقين عن الأوزاعي عن عطاء بن أبي رباح ، عن عبيد بن عمير ، عن ابن عباس ، وسنده صحيح .
(5) البخاري، كتاب الصوم، باب الصيام إذا أكل أو شرب، قبل الحديث رقم 1933.
(6) مجالس شهر رمضان، لابن عثيمين، ص172.
(7) أخرجه الطحاوي في ( شرح معاني الآثار ) : ( 2 / 56 ) ، والحاكم : ( 2 / 198 ) ، و ابن حزم في ( الإحكام ) : ( 5 / 149 ) ، والدارقطني : ( 4 / 171 ) من طريقين عن الأوزاعي عن عطاء بن أبي رباح ، عن عبيد بن عمير ، عن ابن عباس ، وسنده صحيح .
(8) مجالس شهر رمضان، لابن عثيمين ، ص172- 173.
حوکمی دەرچوونی خوێن لە گۆشتى بن ددانى مرۆڤەوەئایا جگەرەكێشان لەو شتانەیە کە ڕۆژوو دەشکێنێت؟ لەگەڵ ئەوەی نە خواردن و نەخواردنەوەیە و نە دەگاتە هەناویش؟ گەر ددانت پاککردەوە بە شتێک بەڵام کەوتە ناو دەمتەوە و قوتت دا ئایا ڕۆژوەکەى پێ دەشکێت؟ئایا حوكمی تەداوی چیە لە رۆژی رەمەزاندا ئیتر بۆ خۆراك پێدان بێت یان بۆ تەداوی؟ حوکمی ڕۆژوی ئەو کەسە چی یە کە هەندێ کارى لەگەڵ ئافرەتێکدا کردوە جگە لە زینا ؟
