مەرجەكانی ئەو شتانەی كەڕۆژوو دەشكێنن
مه‌رجه ئه‌و شتانه‌ی كه‌ڕۆژوو ده‌شكێنن جگه سوڕی مانگانه وخوێنی منداڵ بوون سێ مه‌رجى تێدابێ ، جا ئه‌گه‌ر ئه‌و مه‌رجانه نه‌هاتنه جێ ئه‌وا ڕۆژوو ناشكێت شێخ محمد بن مفلح المقدسی رحمه الله دوای ئه‌وه‌ی چه‌ند شتێك باس ده‌كات له‌و شتانه‌ی كه‌ڕۆژوو ده‌شكێنن ده‌ڵێت : ((... وإنما يفطر بجميع ما سبق إذا فَعَلَهُ عامداً، ذاكراً لصومه، مختاراً)) (1) .
واته : هه‌موو ئه‌و شتانه ڕۆژوو ده‌شكێنن گه‌ر به‌ئه‌نقه‌ست بیكات ، له‌بیری نه‌چووبێت ، به‌ئاره‌زووی خۆی ئه‌و كاره‌ی ئه‌نجام دابێت ، واته : زۆری لێ نه‌كرابێت .
مەرجى یەکەم : كه‌سه‌كه عیلمی هه‌بێت و بزانێ ڕۆژوو به‌و شته ده‌شكێت ، جا ئیمامی الشوكانی رحمه الله له‌باره‌ی عیلمه‌وه ده‌لێت : ((العلم: هو صفة ينكشف بها المطلوب انكشافاً تاماً))
واته : سیفه‌تێكه به‌هۆیه‌وه ئه‌و شته‌ی كه‌مه‌بسته به‌جوانی ده‌زانرێت .
جا ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كه نه‌زان بوو ڕۆژووه‌كه‌ی به‌تاڵ نابێته‌وه ، به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه :[ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا] البقرة
واته : خودایه له‌شتێك لێمان مه‌گره كه‌له‌بیرمان چوو ، یاخود هه‌ڵه‌مان كرد .
خوای په‌روه‌ردگاریش فه‌رموویه‌تی : ((قد فعلت )) (2) ئه‌وا من ئه‌و كاره‌م كرد.
وه‌هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی : [ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَكِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا] سورة الأحزاب
واته : هیچ تاوانێكتان له‌سه‌ر نی یه له‌وشتانه‌دا كه‌به‌هه‌ڵه ئه‌نجام داوه ، به‌ڵام له‌و شتانه‌دا كه‌به‌ئه‌نقه‌ست ئه‌نجامی ده‌ده‌ن له‌سه‌رتان ده‌نوسرێت، وخودا لێبورده وبه‌به‌زییه .
مەرجى دووەم : ده‌بێ له‌بیری بێت وله‌بیری نه‌چوبێت ، جا ئه‌گه‌ر به‌له‌بیرچوونه‌وه شتێكی خوارد ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی سه‌حیحه وهیچ كێشه‌ی نی یه وقه‌زا كردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر نی یه ، ئه‌مانه‌ش به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌م ووته‌یه :
پێغه‌مبه‌رى خوا ـ ﷺ ـ ده‌فه‌رمووێ : " إِذَا نَسِيَ فَأَكَلَ أو شَرِبَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ فَإِنَّمَا أَطْعَمَهُ اللهُ وَسَقَاهُ " (3)واته : ئه‌گه‌ر ڕۆژووان له بیرى چوو كه به ڕۆژووه و خواردن و خواردنه‌وه‌ى خوارد ، با ڕۆژووه‌كه‌ى ته‌واو بكات ، ئه‌و كه‌سه خواى په‌روه‌ردگار خواردن و خواردنه‌وه‌ى پێ داوه .
جا لێره‌دا پێغه‌مبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ فه‌رمانی پێ كرد ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واو بكات وه‌حه‌تمه‌ن ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه و نه‌شكاوه ، و دانه‌پاڵی خواردن وخواردنه‌وه بۆلای كه‌سێك كه‌له‌بیری چووه وخواردووه‌یه‌تی به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی هیچ تاوانێكی له‌سه‌ر نی یه .
هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ر ـ ﷺ ـ ده‌فه‌رمووێ : " إِنَّ اللهَ وَضَعَ عَنْ أُمَّتي الخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا استُكْرِهُوا عَلَيْهِ " (4) . واته : خواى په‌روه‌ردگار قه‌ڵه‌مى تاوانى له‌سه‌ر ئومه‌ته‌كه‌م هه‌ڵگرتووه ، ئه‌گه‌ر هه‌ڵه بكه‌ن یان له بیریان بچێته‌وه یان كارێكیان به زۆر پێ بكرێت بێ ڕه‌زامه‌ندى خۆیان .
ئیمامی بوخاری رحمه الله ده‌ڵێت :((وقال عطاء:إن استنثر فدخل الماء في حلقه لا بأس به إن لم يملك،وقال الحسن:إن دخل حلقه الذباب فلا شيء عليه،وقال الحسن ومجاهد: إن جامع ناسياً فلا شيء عليه)) (5)
واته : عه‌تاء گوتوویه‌تی : گه‌ر ئاوی له‌لوتی وه‌رداو ئاوه‌كه له‌قوڕگییه‌وه چووه خواره‌وه ئه‌وا هیچی له‌سه‌ر نی یه گه‌ر به‌ئه‌نقه‌ست نه‌بوبێت ، وحه‌سه‌ن ده‌ڵێت : گه‌ر مێش چووه قوڕگیه‌وه ئه‌وا هیچی له‌سه‌ر نی یه ، وه‌هه‌روه‌ها حه‌سه‌ن وموجاهید ده‌ڵێن : گه‌ر جیماعی كرد به‌هۆی له‌بیر چوونه‌وه‌وه ئه‌وا هیچی له‌سه‌ر نی یه .
به‌ڵام هه‌ركات به‌بیری هاته‌وه یاخود بیری خرایه‌وه ئه‌وا واجبه له‌سه‌ری یه‌كسه‌ر ده‌س هه‌ڵگرێ ، وئه‌گه‌ر شتێك له‌ده‌میدا بوو فڕێی ده‌دات ؛ چونكه هیچ عوزرێكی نه‌ماوه .
وه پێویسته له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ده‌بینێت كه‌سێكی به‌ڕۆژوو شت ده‌خوات یاخود شت ده‌خواته‌وه بیری بخاته‌وه (6)، به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه : [ وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى] (سورة المائدة، الآية: 2).
واته : یارمه‌تی یه‌ك بده‌ن له‌سه‌ر كاری خێر وچاك .
مەرجى سێیەم : به‌كه‌یفی خۆی خواردنه‌وه‌كه بخواته‌وه وزۆری لێ نه‌كرابێت ، جا ئه‌گه‌ر به‌زۆر ئه‌و شته‌ی پێ كرا كه‌ڕۆژوو ده‌شكێنێت ، ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه وهیچ كه‌فاره‌تێكی له‌سه‌ر نی یه ؛ چونكه خودا ته‌نانه‌ت حوكمی كافر بوونیشی هه‌ڵگرتووه له‌سه‌ر كه‌سێك كه‌به‌زۆر كوفری پێی ده‌كرێت و دڵی پڕ بێت له‌ئیمان وبه‌دڵ ئه‌و كوفره نه‌كات ، خوای په‌روه‌ردگار فه‌رموویه‌تی: [ مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ] سورة النحل
واته : هه‌ر كه‌سێك بێباوه‌ڕ بوو دوای ئه‌وه‌ی باوه‌ڕی هێنا ته‌نها ئه‌وانه نه‌بێت كه‌زۆریان لێ ده‌كرێت ودڵیان پڕه له‌ئیمان ، به‌ڵام گه‌ر كه‌سانێك دڵیان كرده‌وه بۆ كوفر و كوفری به‌ئاره‌زووی خۆی هه‌ڵبژارد ئه‌وا غه‌زه‌بی خودایان له‌سه‌ره وسزایه‌كی گه‌وره‌یان له‌سه‌ره .
جا كه‌خودا حوكمی كافر بوونی هه‌ڵگرتبێت له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌به‌زۆر كوفری پێ ده‌كرێت ! ،ئه‌وا بۆ غه‌یری كوفر له‌پێش تره ، وه‌هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌م فه‌رموده‌یه كه پێغه‌مبه‌رى خوا ـ ﷺ ـ فه‌رمویه‌تى :
" إِنَّ اللهَ وَضَعَ عَنْ أُمَّتي الخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا استُكْرِهُوا عَلَيْهِ " (7) . واته : خواى په‌روه‌ردگار قه‌ڵه‌مى تاوانى له‌سه‌ر ئومه‌ته‌كه‌م هه‌ڵگرتووه ، ئه‌گه‌ر هه‌ڵه بكه‌ن یان له بیریان بچێته‌وه یان كارێكیان به زۆر پێ بكرێت بێ ڕه‌زامه‌ندى خۆیان .
هه‌ربۆیه هه‌ر كه‌سێك گه‌ر به‌زۆر ڕۆژوی پێ شكێندرا ، یاخود زۆر له‌پیاوێك كرا بچێته لای خێزانی وله‌گه‌ڵی جووت ببێ وخێزانه‌كه‌شی به‌ڕۆژوو بوو و به‌زۆر پیاوه‌كه چووه لای ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه وكه‌فاره‌تی له‌سه‌ر نی یه هه‌روه‌ك پێشتریش ئاماژه‌مان پێ دا .
وه‌ئه‌گه‌ر خۆڵ وتۆز چووه قوڕگییه‌وه ، یاخود هه‌رشتێك به‌بێ ویستی خۆی چووه ژووره‌وه ، یاخود ئاوی له‌ده‌م ولوتی وه‌رداو هه‌ندێ ئاو چوووه خواره‌وه ، ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه وكه‌فاره‌ت وقه‌زا كردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر نی یه (8) .
ویاخود له‌خه‌ودا توشی له‌ش گرانی ببێت ، ئه‌وا ڕۆژووه‌كه‌ی ته‌واوه وكه‌فاره‌ت وقه‌زا كردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر نی یه ؛ چونكه ئه‌و كاره‌ی به‌ویستی خۆی ئه‌نجام نه‌داوه.
============
(1) الفروع لابن مفلح،5/12،وانظر:المغني لابن قدامة،4/364،والشرح الكبير،7/423.
(2) مسلم، برقم 126، من حديث ابن عباس، ورواه مسلم من حديث أبي هريرة، برقم 125.
(3) أخرجه البخاري : ( 4 / 135 ) رقم : ( 1933 ) ، ومسلم رقم : ( 1155 ) .
(4) أخرجه الطحاوي في ( شرح معاني الآثار ) : ( 2 / 56 ) ، والحاكم : ( 2 / 198 ) ، و ابن حزم في ( الإحكام ) : ( 5 / 149 ) ، والدارقطني : ( 4 / 171 ) من طريقين عن الأوزاعي عن عطاء بن أبي رباح ، عن عبيد بن عمير ، عن ابن عباس ، وسنده صحيح .
(5) البخاري، كتاب الصوم، باب الصيام إذا أكل أو شرب، قبل الحديث رقم 1933.
(6) مجالس شهر رمضان، لابن عثيمين، ص172.
(7) أخرجه الطحاوي في ( شرح معاني الآثار ) : ( 2 / 56 ) ، والحاكم : ( 2 / 198 ) ، و ابن حزم في ( الإحكام ) : ( 5 / 149 ) ، والدارقطني : ( 4 / 171 ) من طريقين عن الأوزاعي عن عطاء بن أبي رباح ، عن عبيد بن عمير ، عن ابن عباس ، وسنده صحيح .
(8) مجالس شهر رمضان، لابن عثيمين ، ص172- 173.
حوکمی شایەتی دانی بەدرۆ بۆ کەسی ڕۆژووەوانبەتاڵ کەرەوەکانی ڕۆژووگەر ددانت پاککردەوە بە شتێک بەڵام کەوتە ناو دەمتەوە و قوتت دا ئایا ڕۆژوەکەى پێ دەشکێت؟سەفەر کردن لە ڕەمەزاندا بۆ ئەوەى ڕۆژوو نەگرێتحوکمی دەرزی دان لە ڕۆژانی ڕەمەزاندا چیە؟
