ده‌روازه‌ى دوه‌م : له باره‌ى پایه واجبه‌كانی حه‌جه‌وه
دو پرسی له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: پایه‌كانی حه‌ج:
پرسى دوه‌م: واجبه‌كانی حه‌ج:
ده‌روازه‌ى دوه‌م : له باره‌ى پایه واجبه‌كانی حه‌جه‌وه
دو پرسی له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: پایه‌كانی حه‌ج:
پایه‌كانی حه‌ج چواره، كه بریتیه له:
1- ئیحرامكردن: واته نیه‌ت ومه‌به‌ستی حه‌ج، چونكه حه‌ج په‌رستنێكی په‌تیه به بێ نیه‌ت دروست نابێت به كۆ ده‌نگی موسڵمانان، به‌ڵگه‌ی ئه‌مه‌ش فه‌رمایشته‌كه‌ى [پێشوتری] په‌یامبه‌ره ـ ﷺ ـ : «كرده‌وه‌كان به نیه‌ته». نیه‌تیش شوێنه‌كه‌ى دڵه، به‌ڵام بۆ حه‌ج باشتره به ده‌م بوترێت، وئه‌و عیباده‌ت (نسُك)ه دیاری بكات مه‌به‌ستیه‌تی، چونكه ئه‌مه له كرده‌وه‌ى په‌یامبه‌ره‌وه ـ ﷺ ـ چه‌سپاوه.
2- مانه‌وه له عه‌ره‌فه «الوقوف بعرفة»: ئه‌مه‌ش پایه‌یه‌كه به كۆ ده‌نگ، به‌ڵگه‌كه‌شی فه‌رمایشته‌كه‌ى په‌یامبه‌ره ـ ﷺ ـ : «الحَجُّ عَرَفَةُ» «حه‌ج بریتیه له عه‌ره‌فه»(1)، كاتی مانه‌وه‌ش: له دوای لادانی خۆره‌وه له نێو جه‌رگه‌ى ئاسمان ده‌ست پێده‌كات تا ده‌رچونی سپێده له ڕۆژی جه‌ژنی قوربان.
3- ته‌وافی سه‌ردان «طواف الزيارة»: پێشی ده‌وترێ ته‌وافی «الإفاضة» چونكه دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی فراوانی به قه‌ره‌بارغ دێت له عه‌ره‌فه‌وه، پێشی ده‌وترێت ته‌وافی فه‌رز، ئه‌مه‌ش ڕوكنه به ئیجماع، له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا: ﴿ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ﴾ [الحج: 29] «پاشان با حاجیان ئه‌وه‌ی ماوه له نوسوكه‌كان ته‌واوی بكه‌ن وله ئیحرام ته‌واو ببن، ئه‌مه‌ش به لادانی چڵكى لاشه‌یان وگرتنی نینۆكیان وتاشینی موه‌كانیان، وبا ئه‌وه جێ به‌جێ بكه‌ن كه له سه‌ر خۆیان پێویستیان كردوه له حه‌ج وعومره وهه‌دی «قوربانی» وبا بشسوڕێنه‌وه به ده‌وری ماڵه كۆنه ئازادكراوه‌كه‌دا، كه خوا ئازادی كردوه له ده‌ست زۆرداره‌كان كه ئه‌ویش كه‌عبه‌یه».
4- ڕۆیشتن وهاتن له نێوان سه‌فا ومه‌ڕوا دا: ئه‌مه‌ش پایه‌یه‌كه، له‌به‌ر وته‌كه‌ى عائیشه رضي الله عنها: «مَا أَتَمَّ اللهُ حَجَّ امْرِئٍ، وَلَا عُمْرَتَهُ لَمْ يَطُفْ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ» «خوا، نه حه‌ج ونه عومره‌ى كه‌سێكی وه‌رنه‌گرتوه نه‌سوڕێته‌وه له نێوان سه‌فا ومه‌روه»(2)، هه‌روه‌ها فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ره ـ ﷺ ـ كه ئه‌فه‌رموێ: «اسْعَوْا فَإِنَّ اللهَ كَتَبَ عَلَيْكُمُ السَّعْيَ» «سه‌عی وكۆشش بكه‌ن له نێوان صه‌فا ومه‌ڕوادا، چونكه خوا سه‌عی كردنی له سه‌ر نوسیون»(3).
جا به بێ ئه‌م پایانه حه‌ج ته‌واو نابێت، هه‌ر كه‌سیش پایه‌یه‌كی نه‌كات حه‌جه‌كه‌ى ته‌واو نابێت تا ئه‌نجامی ده‌دات.
پرسى دوه‌م: واجبه‌كانی حه‌ج:
1- ئیحرامكردن له‌و میقاته‌وه كه شه‌رع حسابی بۆ كردوه.
2- مانه‌وه له عه‌ره‌فه تا شه‌و بۆ كه‌سێك به ڕۆژ هاتبێت، چونكه په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ تا خۆر ئاوابون مایه‌وه -وه‌ك له چۆنێتی حه‌جه‌كه‌یدا دێت- وفه‌رموی: «خُذُوا عَنِّي مَنَاسِكَكُمْ» «په‌رستنه‌كانی حه‌ج له منه‌وه وه‌ربگرن» [أخرجه مسلم (1297)، واللفظ للبيهقي].
3- مانه‌وه له موزده‌لیفه له شه‌وی جه‌ژنی قورباندا تا نیوه شه‌و، با پێشتریش هاتبێت، چونكه په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ وای كردوه.
4- مانه‌وه له مینا له شه‌وانی ته‌شریقدا.
5- شه‌یتان ڕه‌جم كردن به شوێن یه‌كتردا.
6- سه‌ر تاشین یا كورت كردنه‌وه، له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا : ﴿مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ﴾ [الفتح: 27] «ئه‌ڕۆنه به‌یته‌وه به سه‌ر تاشراوی یا كورت كراویه‌وه». هه‌روه‌ها په‌یامبه‌ریش ـ ﷺ ـ وای كردوه وفه‌رمانیشی پێكردوه.
7- ته‌وافی ماڵ ئاوایی، مه‌گه‌ر ئافره‌تێك له سوڕی مانگانه یا له زه‌یستانیدا بێت، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عه‌بباس رضي الله عنه: «أُمِرَ النَّاسُ أَنْ يَكُونَ آخِرُ عَهْدِهِمْ بِالْبَيْتِ، إِلَّا أَنَّهُ خُفِّفَ عَنِ الْمَرْأَةِ الْحَائِضِ» «فه‌رمانكرا به خه‌ڵك كه كۆتا كار وحاڵیان له‌گه‌ڵ به‌یت بێت، ئه‌وه‌نده نه‌بێت سوك كرا له سه‌ر ئافره‌ت كه له سوڕی مانگانه‌دا بێت»(4).
جا هه‌ر كه‌س واز له واجبێك بهێنێت به ئه‌نقه‌ست بێت یان به بیرچونه‌وه ئه‌وا ئه‌بێت ئاژه‌ڵێك سه‌ر ببڕێت وحه‌جه‌كه‌ى دروست ئه‌بێت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى له عه‌بدوڵای كوڕی عه‌بباسه‌وه چه‌سپاوه رضي الله عنه وتویه‌تی: «مَنْ نَسِيَ مِنْ نُسُكِهِ شَيْئًا أَوْ تَرَكَهُ فَلْيُهْرِقْ دَمًا» «هه‌ر كه‌س په‌رستنێك له‌وانه‌ى حه‌جی له بیر چو یان نه‌یكرد ئه‌وا با ئاژه‌ڵ سه‌ر ببڕێت»(5). جگه له‌م كارانه‌ى باس كرا، سوننه‌ته.
گرنگترین ئه‌و سوننه‌تانه‌ی حه‌جیش:
1- خۆشۆردن بۆ ئیحرامكردن وبۆن له خۆدان وپۆشینی دو پۆشاكی سپی.
2- نینۆك گرتن ولابردنی موی به‌ر وبن بالأ، وشوارب كورت كردنه‌وه وئه‌وه‌ى ئه‌بێت لا ببرێت.
3- ته‌واف كردنی هاتن «القدوم» بۆ كه‌سێك نیه‌تی حه‌جی ته‌نهای هه‌بێ «المُفْرِد» یا نیه‌تی حه‌ج وعومره‌ى پێكه‌وه هه‌بێت به بێ خۆكردنه‌وه له ئیحرام «القَارِن».
4- ڕاكردنی له سه‌ر خۆ «الرَّمَل» تا سێیه‌م سوڕانه‌وه له ته‌وافی هاتن.
5- «الاِضْطِبَاع» كردن له ته‌وافی هاتن، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌یه: ناوه‌ڕاستی ده‌ست ماڵه‌كه‌ى بخاته ژێر شانی ڕاستی وهه‌ردو دیوه‌كه‌شی بخاته سه‌ر شانی چه‌پی.
6- مانه‌وه له مینا له شه‌وی عه‌ره‌فه‌دا.
7- وتنی «لبيك اللهم لبيك...»: هه‌ر له ئیحرامكردنه‌وه تا شه‌یتان ڕه‌جمی عه‌قه‌به.
8- كۆكردنه‌وه‌ى نێوان نوێژی ئێواره وعیشا له موزده‌لیفه به پێشخستن.
9- مانه‌وه له موزده‌لیفه له ناوچه‌ى مه‌شعه‌ری حه‌رام هه‌ر له سپێده‌وه تا خۆر هه‌ڵاتن ئه‌گه‌ر كرا، ئه‌گه‌رنا موزده‌لیفه هه‌ر هه‌موی دروسته بۆ مانه‌وه.
===============
(1) أخرجه الترمذي (889)، وأبو داود (1949)، والنسائي (5/256)، والحاكم في المستدرك (2/278) وصححه، والألباني في «صحيح النسائي» (2822).
(2) أخرجه مسلم (1277).
(3) أخرجه أحمد (6/421)، وابن خزيمة (2764)، والبيهقي (5/98)، وصححه الألباني.
(4) أخرجه البخاري (١٧٥٥).
(5) أخرجه الدارقطني (2/191) (2512)، والبيهقي (5/152) وغيرهما [كمالك والأولى نسبته إليه لأنه أقدم بل البيهقي رواه عنه ونسب الشك إليه، مع أن الشك عند مالك من أيوب بن أبي تميمة]، وهو ثابت عن ابن عباس من قوله، كما قال ابن عبد البر «الاستذكار» (12/184) والألباني «الإرواء» (4/299).
ده‌روازه‌ى شهشهم : له باره‌ى قوربانی كردنه‌وه «الأُضْحِيَّة»ده‌روازه‌ى چوارهم : له باره‌ى چۆنیهتی حه‌ج وعومره كردنهوهدهروازهى یه‌كه‌م له باره‌ى پێشه‌كیه‌كانی حهجهوهدهروازهى سێیه‌م : له باره‌ى قه‌ده‌غه كراوه‌كان وفیدیه دان وقوربانی یه‌وه ده‌روازه‌ى پێنجهم : له باره‌ى ئه‌و شوێنانهى شاری مهدینه كه شهرعیه سه‌ردان بكرێت
