حوكمى نوێژى جه‌ماعه‌ت چیه؟
خواى گه‌وره له‌قورئاندا زۆر باسی گه‌وره‌یی پله‌وپایه‌و به‌رزى پێگه‌ى نوێژى كردووه، وه‌فه‌رمانى كردووه به‌پاراستنى نوێژه‌كان و ئه‌نجامدانى به‌جه‌ماعه‌ت، وه‌هه‌واڵى ئه‌وه‌شى داوه كه كه‌مته‌رخه‌مى و ته‌مبه‌ڵى نواندن به‌رانبه‌ر به‌نوێژه‌كان له‌نیشانه‌ى دوڕووه‌كانه، هه‌روه‌كو چۆن پێغه‌مبه‌رى خوایش - ﷺ - فه‌رمانى به‌هه‌مان شت كردووه‌به‌وه‌ى كه‌نوێژ له‌مزگه‌وته‌كاندا به‌كۆمه‌ڵ ئه‌نجام بده‌ن، خواى گه‌وره‌ده‌فه‌رموێــت: [ حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ (238) ] واته: ئه‌ى موسڵمانان پارێزگارى بكه‌ن له پێنج نوێژه فه‌رزه‌كه به‌به‌رده‌وام بوون له جێبه‌جێ كردنیان له‌كاته‌كانى خۆیاندا به‌مه‌رج و ڕوكن و واجبه‌كانیانه‌وه، وه پارێزگارى بكه‌ن له‌سه‌ر نوێژى ناوه‌ندى نێو نوێژه‌كان كه‌نوێژى عه‌سره، وه‌له‌نوێژه‌كانتان بوه‌ستن به‌گوێڕایه‌ڵى بۆ خواى په‌روه‌ردگار و ملكه‌چ و زه‌لیلیش بن بۆى .
له‌ئایه‌تێكى تردا ده‌فه‌رموێت: [ وَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ (43) ] واته: نوێژه‌كان به شێوه‌یه‌كى ته‌واو ئه‌نجام بده‌ن، و به‌و شێوه‌یه‌ى كه په‌یامبه‌رى خوا موحوممه‌د - ﷺ - هێناویه‌تى، و زه‌كاتى فه‌رزكراویش ده‌ربكه‌ن به‌و شێوه‌یه‌ى كه‌له‌شه‌رعدا هاتووه، وه‌له‌گه‌ڵ كوڕنوشبه‌رانى ئومه‌تى موحه‌ممه‌ددا بن - ﷺ - .
خواى گه‌وره واجبی كردووه كه نوێژ به‌جه‌ماعه‌ت ئه‌نجام بدرێت ته‌نانه‌ت له‌كاتى شه‌ڕ و ڕووبه‌ڕوبونه‌وه‌شدا، چ جاى له‌حاڵه‌تى سه‌لامه‌تى و ئاشتیدا! خواى گه‌وره‌ده‌فه‌رموێت: [ وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ ...(102) ] واته: وه‌ئه‌گه‌ر له‌گۆڕه‌پانى جه‌نگ بویت ـ ئه‌ى په‌یامبه‌رى خوا - ﷺ - ـ و ویستت پێش نوێژیان پێبكه‌ى، با كۆمه‌ڵێكیان له‌گه‌ڵتا هه‌ستن بۆ نوێژكردن، و با چه‌كه‌كانیان به‌ده‌ستیانه‌وه بێت، جا كاتێك ئه‌مانه چوونه سوژده‌وه با ئه‌و كۆمه‌ڵه‌یه‌ى له پاشتانه‌وه‌ن ڕوبه‌ڕوى دوژمن بوه‌ستنه‌وه، وكۆمه‌ڵه‌ى یه‌كه‌م ڕكاتى دووه‌میان ته‌واو ده‌كه‌ن و سه‌لام ئه‌ده‌نه‌وه، پاشان كۆمه‌ڵه‌كه‌ى تر ـ كه‌نوێژیان ده‌ست پێنه‌كردوه‌ـ دێن، و ئیقتیدا به‌نوێژه‌كه‌ى تۆوه بكه‌ن له‌ڕكاتى یه‌كه‌میان، پاشان خۆیان ڕكاتى دووه‌م بۆ خۆیان ته‌واو بكه‌ن، و با وریاى دوژمنه‌كانیان بن و چه‌كه‌كانیان به‌ده‌ستیانه‌وه‌بێت.
وه‌له‌صه‌حیحه‌یندا هاتووه له ئه‌بوهوره‌یره‌وه - رضي الله عنه - كه پێغه‌مبه‌رى خوا - ﷺ - فه‌رموویه‌تى: " إِنَّ أَثْقَلَ صَلَاةٍ عَلَى الْمُنَافِقِينَ صَلَاةُ الْعِشَاءِ وَصَلَاةُ الْفَجْرِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِيهِمَا لَأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا، وَلَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ بِالصَّلَاةِ فَتُقَامَ، ثُمَّ آمُرَ رَجُلًا فَيُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، ثُمَّ أَنْطَلِقَ مَعِي بِرِجَالٍ -مَعَهُمْ حُزَمٌ مِنْ حَطَبٍ- إِلَى قَوْمٍ لَا يَشْهَدُونَ الصَّلَاةَ فَأُحَرِّقَ عَلَيْهِمْ بُيُوتَهُمْ بِالنَّارِ ". متفق عليه.
واته: قورسترین نوێژ له‌سه‌ر مونافیق نوێژى خه‌وتنان و به‌یانیه، ئه‌گه‌ر بیانزانیایه چ پاداشتێكیان تێدایه ئه‌گه‌ر به‌گاگۆڵكێش بوایه ده‌هاتن، نیازم وابوو فه‌رمان بكه‌م كه‌قامه‌ت بكه‌ن بۆ نوێژو فه‌رمان بكه‌م به‌پیاوێك نوێژه‌كه‌یان بۆ بكات، ئینجا خۆم له‌گه‌ڵ چه‌ند پیاوێكدا ده‌رچم ـ چه‌ند باوه‌شێ داریان پێ بێت ــ بۆ سه‌ر ئه‌وانه‌ى نایه‌ن بۆ نوێژ، خانوه‌كانیان به‌سه‌ردا بسووتێنم.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ (- رضي الله عنه -) قَالَ: أَتَى النَّبِيَّ - ﷺ - رَجُلٌ أَعْمَى فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّهُ لَيْسَ لِي قَائِدٌ يَقُودُنِي إِلَى الْمَسْجِدِ، فَسَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ - ﷺ - أَنْ يُرَخِّصَ لَهُ فَيُصَلِّيَ فِي بَيْتِهِ، فَرَخَّصَ لَهُ، فَلَمَّا وَلَّى دَعَاهُ فَقَالَ: ((هَلْ تَسْمَعُ النِّدَاءَ بِالصَّلَاةِ)). قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: ((فَأَجِبْ)). رواه مسلم.
واته: أبوهریره - رضي الله عنه - ده‌ڵێ: پیاوێكى نابینا هاته خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ر- ﷺ - وتى: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا - ﷺ - كه‌سم نییه‌ده‌ستم بگرێت بۆ مزگه‌وت، داواى كرد له پێغه‌مبه‌ر- ﷺ - كه‌مۆڵه‌تى بدات له‌ماڵه‌وه نوێژ بكات، مۆڵه‌تى دا، كاتێ پیاوه‌كه رۆیشت، بانگى كرده‌وه فه‌رمووى: ( ئایا گوێت له‌بانگه؟) وتى: به‌ڵێ. فه‌رمووى: (ده وه‌ڵامى بده‌ره‌وه) [واته: وه‌ره‌بۆ مزگه‌وت بۆ نوێژ].
وەرگیراوە لە کتێبی : (إعانة الخطباء والأئمة بفقه إمامة الأمة)
لە نوسینى شێخ : محمد بن زيد بن محمد المدخلي
ئایا ژن دەتوانێت ئیمامی جەماعەتی پیاوان بكات مەحرەم و نامەحرەم ؟ چۆنێتى وەستان پیاوان و ئافرەتان له نوێژى جه‌ماعه‌ت کاتێک لەماڵەوە بکرێ بۆچی لە نوێژى نیوەرۆ و عەسر ئیمام بە دەنگی نزم قورئان دەخوێنێت و له نوێژى عیشا و مەغریب و بەیانی بەدەنگی بەرز دەخوێنرێت؟گەر چومە مزگەوتە و ئیمام لە سوجدەدا بوو ئایا منیش بچمە سوجدە یان چاوەڕێ بکەم تا هەڵدەسێتەوە؟ئەگەر چوومە نێو نوێژی جەنازەوەو ئیمام چەند تەكبیرەیەكی كردبوو، چی بكەم؟
