سوننه‌ته‌كانى نوێژ کامانەن؟
سوننه‌ته‌كانى نوێژ
سوننه‌ت: ئه‌وه‌یه كه جێگربووه له‌كردار وگوفتارى پێغه‌مبه‌ره‌وه - ﷺ - به‌ڵام واجب نیه له‌سه‌ر نوێژخوێن ئه‌نجامى بدات یان بیڵێت، به‌ڵكو سوننه‌ته، جا ئه‌گه‌ر یه‌كێك به‌ئه‌نقه‌ست نه‌یكرد یاخود به‌سه‌هو ئه‌وا هیچی له‌سه‌ر نیه، له‌وانه:
1- دوعاى ئیستفتاح: ئه‌م دوعایه‌ش شێوازى زۆر هاتووه له‌وانه: " سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ وَتَبَارَكَ اسْمُكَ وَتَعَالَى جَدُّكَ وَلَا إِلَهَ غَيْرُكَ " . رَوَاهُ أَبُو دَاوُد.
2- دانانى ده‌ستى ڕاست له‌سه‌ر ده‌ستى چه‌پ له‌سه‌ر سنگ له‌كاتى وه‌ستاندا: له‌به‌ر ئه‌م فه‌رمووده‌یه: "كان النبي - ﷺ - وَضَعَ يَدَهُ الْيُمْنَى عَلَى الْيُسْرَى " رواه مسلم.
3- هه‌ردوو ده‌ست به‌رزكردنه‌وه به‌شێوى درێژكردنه‌وه‌ى په‌نجه‌كان و پێكه‌وه‌نوسانیان و ده‌ست نه‌قوچاندن: له‌به‌ر فه‌رمووده‌ى: " كان يرفعهما ممدودة الأصابع" [لا يفرج بينها، ولا يضمها] " رواه أبوداود وابن خزيمة (1/62/2و64/1) والحاكم وصححه, ووافقه الذهبي.(انظر صفة صلاة النبي - ﷺ - من التكبير الى التسليم كأنك تراها للشيخ محمد ناصرالدين الألباني).
4- ده‌ست به‌رزكردنه‌وه هه‌تا ئاستى هه‌ردووشان یان هه‌ردوو گوێیه‌كان له‌م كاتانه‌دا: یه‌كه‌م الله أكبر و له‌كاتى چوون بۆ ركوع و هه‌ستانه‌وه لێى و له‌كاتى هه‌ستانیش له‌یه‌كه‌م ته‌حیات بۆ ركعاتى سێیه‌م: له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى ابن عمر كه‌ده‌ڵێت: " رأيت النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ افتتح التكبير في الصلاة، فرفع يديه حين يكبر حتى يجعلهما حذو منكبيه، وإذا كبَّر للركوع, فعل مثله، وإذا قال: سمع الله لمن حمده؛ فعل مثله، وقال: ربنا! ولك الحمد، ولا يفعل ذلك حين يرفع رأسه من السجود " أخرجه البخاري في " صحيحه " (2/176). واته: پێغه‌مبه‌رى خوام بینی - ﷺ - ده‌ستى به‌نوێژ كرد به‌ووتنى الله أكبر و هه‌ردوو ده‌ستى به‌رزكرده‌وه له‌و كاته‌دا هه‌تا گه‌یاندیه ئاستى هه‌ردوو شانى، وه‌كاتێكیش الله أكبری ده‌كرد بۆ رۆیشتن بۆ ركوع هه‌مان كارى ئه‌نجام ده‌دایه‌وه، وه‌كاتێك ده‌یووت: سمع الله لمن حمده، ده‌یووت: ربنا ولك الحمد، وه‌ئه‌و كاره‌ى نه‌ده‌كرد كاتێك سه‌رى به‌رزده‌كرده‌وه‌له‌سوجده.
وَعَنْ نَافِعٍ: أَنَّ ابْنَ عُمَرَ كَانَ إِذَا دَخَلَ فِي الصَّلَاةِ كَبَّرَ وَرَفَعَ يَدَيْهِ وَإِذَا رَكَعَ رَفَعَ يَدَيْهِ وَإِذَا قَالَ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ رَفَعَ يَدَيْهِ وَإِذَا قَامَ مِنَ الرَّكْعَتَيْنِ رَفَعَ يَدَيْهِ وَرَفَعَ ذَلِكَ ابْنُ عُمَرَ إِلَى نَبِيِّ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ. قال: (( وكان لايفعل ذلك في السجود, ولا إذا قام من السجود)).
واته: له‌نافعه‌وه‌كه ابن عومه‌ر ئه‌گه‌ر بچوایه‌ته ناو نوێژه‌وه الله أكبرى ده‌كرد و ده‌سته‌كانى به‌رزده‌كرده‌وه‌و ئه‌گه‌ریش بچوایه بۆ ركوع ده‌سته‌كانى به‌رزده‌كرده‌وه وه‌ئه‌گه‌ریش بیوتایه: سمع الله لمن حمده‌ده‌سته‌كانى به‌رزده‌كرده‌وه وه‌ئه‌گه‌ریش هه‌ستایه‌وه له‌دوو ركعاته‌كه ده‌سته‌كانى به‌رزده‌كرده‌وه و ابن عومه‌ر ئه‌م كاره‌ى ده‌دایه پاڵ پێغه‌مبه‌رى خوا - ﷺ - . ده‌ڵێت: (( ئه‌و له‌كاتى سوجده‌و هه‌ستان له‌سوجده‌ده‌سته‌كانى به‌رز نه‌ده‌كرده‌وه)).
5- زیاتر له‌یه‌ك جار ووتنى زیكرى سجود و ركوع هاوكات له‌گه‌ڵ دامه‌زراوى و دڵئارامیدا: له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى حوزه‌یفه - رضي الله عنه - كه‌بیستوویه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا - ﷺ - كاتێك چووه بۆ ركوع وتوویه‌تى: " سبحان ربـيَ العظيم " رواه أبوداود.
6- زیاتر له‌یه‌ك جار ووتنى دوعاى لێخۆشبوون له‌نێوان هه‌ردوو سوجده‌كه‌دا هاوكات له‌گه‌ڵ دامه‌زراوى و دڵئارامیدا: له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى حوزه‌یفه - رضي الله عنه - كه پێغه‌مبه‌رى خوا - ﷺ - له‌نێوان هه‌ردوو سوجده‌كه‌دا وتوویه‌تى: " ربِّ اغفـر لـِي " رواه ابن ماجه.
7- له‌كاتى ركوعدا سه‌ر و پشت هاوتاى یه‌ك بن، له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى عائیشه رضي الله عنها كه‌ده‌ڵێت: " وكان- أي النبي - ﷺ - - إذا ركع لم يشخص رأسه ولم يصوبه ولكن بين ذلك " رواه مسلم. واته: پێغه‌مبه‌رى خوا- ﷺ - ، هه‌ركاتێ ركوعى ده‌برد سه‌رى نه زۆر دائه‌نه‌واندو نه‌زۆریش به‌رزى ده‌كرده‌وه له‌و به‌ینه‌دا ڕایده‌گرت.
8- دوورخستنه‌وه‌ى هه‌ردووباسك له‌هه‌ردوو كه‌له‌كه(الجنبین) و وورگیش له‌هه‌ردوو ڕان له‌كاتى سوجده‌دا: ئه‌وه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ى له‌شێواز و چۆنێتى نوێژى پێغه‌مبه‌رى خوادا - ﷺ - هاتووه‌كه قاچه‌كانى بڵاونه‌ده‌كرده‌وه، هه‌روه‌كو له‌فه‌رمووده‌كه‌ى أبی حمیدى الساعدیه‌وه هاتووه.
9- شێوازى دانیشتنى ( التورك ) له‌ته‌حیاتى كۆتاییدا: له‌به‌ر ئه‌وه‌ى أبی حمیدى الساعدی ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێت: " كه‌داده‌نیشت بۆ ته‌حیاتى كۆتایی قاچى چه‌پی ڕاده‌خات و ئه‌وه‌كه‌ى ترى داده‌نێت و له‌سه‌ر پاشی داده‌نیشێت".
10- خوێندنى سوره‌تێك له‌پاش فاتیـحه: پێشه‌وا ابن قدامه - رحمه الله - ده‌ڵێـت: خوێندنى سوره‌تێك له‌دواى فاتیحه‌وه سوننه‌ته بۆ هه‌موو دوو ركعاتێكى گشت نوێژه‌كان و له‌مه‌دا ڕاجیاوازیه‌ك نازانین هه‌بێت.
وەرگیراوە لە کتێبی : (إعانة الخطباء والأئمة بفقه إمامة الأمة)
لە نوسینى شێخ : محمد بن زيد بن محمد المدخلي
ماناى نوێژ و حوکم و گرنگى لە ئیسلامداپارێزگارى کردن لە ئەنجامدانى نوێژەکان لە کاتى خۆیداحوکمی پاش ماوەی خواردن چی یە کە لەکاتی نوێژ کردندا لە ناو دەم دا ماوه ؟ ئەگەر قوتى بدا ئایا نوێژەکەی بەتاڵ دەبێتەوە ؟ئایا هەرکەسێ لە کاتى سوجدەدا لوتى یان سنگى پێى لە زەوى نەدا نوێژەکەى دروستە؟موسافیر چۆن نوێژ بکات کاتێ نەیزانی قیبلە کەوتۆتە کوێوە ؟
