لەئیسلامدا ڕۆژێک هەیە خوای گەورە چەند تایبەتمەندیەکی بۆ داناوە کە لەڕۆژەکانی تردا بوونی نی یە ، جا ئەو ڕۆژە ڕۆژی هەینی یە کەجەژنی هەفتانەی موسوڵمانانە وچەند تایبەت مەندیەکی هەیە ،و ئاماژە بەچەند دانەیەکی دەکەین  :

1-پێغەمبەر ﷺ ئەم ڕۆژەی زۆر بەگەورە دەزانی وتایبەتی دەکرد بەچەند عیبادەتێک کەلەڕۆژەکانی تردا نەیدەکرد ، و لەنوێژی بەیانی ڕۆژی هەینی دا سوڕەتی  ( السجدة ) و ( الإنسان ) دەخوێند  .

 شيخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله دەڵێت :
پێغەمبەر ﷺ بۆیە ئەم دوو سوڕەتەی دەخوێند لەبەیانی ڕۆژی هەینی دا چونکە ئەوەی لەڕابردوودا ڕووی داوە وئەوەش لەداهاتوودا ڕوودەدات لەم  دوو سووڕەتەدا هەیە ، باسی دروست بوونی ئادەمی تێدایە ، وەهەروەها باسی ڕۆژی دوای وساحەی مەحشەری تێدایە ئەم دووەش لەڕۆژی هەینی دا ڕوو دەدەن جا خوێندنی ئەم دوو سوڕەتە لەم ڕۆژەدا وەک یاد خستنەوەی قیامەت وایە بۆ ئومەتەکەی  .

2-  سوننەتە لەشەو و ڕۆژەکەیدا زۆر سەڵاوات بدرێت لەسەر پێغەمبەر ﷺ  ، لەبەر ئەم فەرموودەیە : " أكثروا من الصلاة عليَّ يوم الجمعة وليلة الجمعة " أخرجه البيهقي ( 3 / 249 ) ، وحسَّنه الأرنؤوط .
واتە : لەشەو وڕۆژی هەینیدا زۆر سەڵاواتم لەسەر بدەن .

3- لەم ڕۆژەدا نوێژی هەینی ئەنجام دەدرێت بێگومان نوێژی هەینی یەکێکە لەگرنگترین فەرزەکانی ئیسلام ، و لەهەموو ڕۆژەکانی تر جگە لە ڕۆژی عەرەفە ، بۆیە هەر کەسێک بەتەمبەڵی وازی لێ بێنێت خودا مۆر دەدات لە دڵی .

4- فەرمان کراوە لەم ڕۆژەدا مرۆڤ خۆی بشوات  .

5- خۆ بۆن خۆش کردن لەم ڕۆژەدا کارێکی زۆر باش وپەسەندترە بەراورد بەڕۆژەکانی تر  .

6- سیواک کردن تیایدا کارێکی زۆر باش وپەسەند ترە بەراورد بەڕۆژەکانی 

7- سوننەتە زوو بچیت بۆ ئەم نوێژە .

8- باش وایە مرۆڤ خۆی سەرقاڵ بکات بەنوێژ وقورئان خوێندنەوە تاوەکو ئیمام دەچێتە سەر میمبەر . 

9- پێویستە بێدەنگ بێت ، چونکە گەر دەنگە دەنگ بکات خێری نوێژەکەی دەس ناکەوێت ، وتەنانەت بۆت نییە بەوەی کە لەتەنیشتەوە دانیشتووە بڵێی بێدەنگ بە ، هەروەک لەفەرموودەدا هاتووە  : " والذي يقول لصاحبه أنصت فلا جمعة له " أخرجه أحمد (2034) وحسنه الأرناؤوط ( انظر حاشية " زاد المعاد " ( 1 / 377 ) ) ، وأخرجه البخاري ( 934 ) ومسلم ( 851 ) بلفظ : " إذا قلت لصاحبك أنصت يوم الجمعة والإمام يخطب فقد لغوت "  .
واتە : گەر بەهاوەڵەکەت گوت بێدەنگ بە ئەوا خێری نوێژی هەینیت بۆ نییە .
وەلەڕیوایەتێکی تردا هاتووە :
گەر بەهاوەڵەکەت گوت بێدەنگ بە لەکاتێکدا ئیمام وتاری دەدا ئەوا بێگومان قسەی بێسوود ودەنگە دەنگت کردووە .

10- خوێندنی ( سورة الكهف )لەم ڕۆژەدا ، لەپێغەمبەرەوە ﷺ گێڕداوەتەوە فەرموویەتیم: ( " من قرأ سورة الكهف يوم الجمعة سطع له نور من تحت قدمه إلى عنان السماء يضيء به يوم القيامة وغفر له ما بين الجمعتين " أخرجه الحاكم ( 2 / 368 ) وصححه الأرنؤوط .
واتە : هەرکەسێک ( سورة الكهف )لە ڕۆژی هەینیدا بخوێنێت ، نورێکی لەبنی پێیەوە دەدرێتێ بۆ ئاسمان کەلەڕۆژی دوایدا و دەبێتە ڕوناکی بۆی ، ولەتاوانی نێوان دوو هەینی دەبوردرێت .

11- جەژنێکی دووبارەیە لەهەموو هەفتەیەکدا ، ئیمامی ابن ماجة لە سوننەکەیدا لە (أبي لبابة بن عبد المنذر) گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەر ﷺ فەرمووی : "( إن يوم الجمعة سيد الأيام وأعظمها عند الله وهو أعظم عند الله من يوم الأضحى ويوم الفطر ، فيه خمس خلال : خلق الله فيه آدم ، وأهبط فيه آدم إلى الأرض ، وفيه توفى الله آدم ، وفيه ساعة لا يسأل الله العبد فيها شيئاً إلا أعطاه ما لم يسأل حراما ، وفيه تقوم الساعة ما من ملك مقرب ولا سماء ولا أرض ولا رياح ولا جبال ولا شجر إلا وهن يشفقن من يوم الجمعة " أخرجه ابن ماجه ( 1084 ) قال البوصيري : إسناده حسن ، وحسنه الألباني في صحيح أبي داود ( 888 ) .
واتە : بەڕاستى ڕۆژى جومعە سەروەری هەموو ڕۆژەکانە ، و لەلای خودا گەروەترە لەڕۆژی جەژنی قوربان وڕەمەزان ، پێنج تایبەت مەندی تێدایە :
خودا تیایدا ئادەمی دروست کرد ، وەهەر لەو ڕۆژەدا دایبەزاندە سەر ئەرز ، وەهەر لەوڕۆژەدا وەفاتی کرد ، ولەو ڕۆژەدا سەعاتێک هەیە بەندە داوا هیچ شتێک ناکات ئیلا خودا پێی دەبەخشێت بەمەرجێک داوای شتى حەڕام نەکات  ، وەهەر لەو ڕۆژەدا قیامەت هەڵدەستێت ، بۆیە هیچ مەلائیکەت ، و هیچ ئاسمان و زەوی و با و چیا ودار درەختێک نییە ئیللا لەو ڕۆژەدا توشی ترس ودڵە ڕاوکێ دەبن نەوەک قیامەت هەڵسێ .

12- سوننەتە لەم ڕۆژەدا جوانترین جل لەبەر بکرێت ، ئەبو ئەیوب دەڵێت : گوێم لەپێغەمبەری خودا ﷺ دەیفەرموو : "( من اغتسل يوم الجمعة ومس من طيبٍ إن كان له ، ولبس من أحسن ثيابه ثم خرج وعليه السكينة حتى يأتي المسجد ثم يركع إن بدا له ولم يؤذ أحداً ، ثم أنصت إذا خرج إمامه حتى يصلي كانت كفارة لما بينهما )" رواه أحمد في المسند ( 23059 ) وحسنه الأرنؤوط.
واتە :  هه‌ركه‌سێك خۆی بشوات له‌ رۆژی جومعه‌دا ، وه‌ جوانترین پۆشاكی له‌به‌ر بكات ، وه‌ بۆنێكی خۆش له‌ خۆی بدات ئه‌گه‌ر هه‌یبوو ، پاشان به‌ڕێكه‌وت بۆ مزگه‌وت ،كاتێك گه‌ییشته ناو مزگه‌وت به‌سه‌ر شان و ملی خه‌ڵكی باز نه‌ده‌دا ، پاشان ده‌ستی كرد به‌ نوێژ كردن ئه‌وه‌نده‌ی خوای گەوره‌ له‌سه‌ری نوسیبوو ، پاشان بێده‌نگ بوو ، كاتێك ئیمام چووه‌ سه‌ر میمبه‌ر بۆ ووتار خوێندنه‌وه‌ هه‌تاوه‌كو له‌ نوێژ و ووتاره‌كه‌ی ته‌واو ده‌بێت ، ئه‌م كه‌سه‌ ئه‌گه‌ر به‌م شێوه‌یه‌ ئاداب و عیباده‌ته‌كانی ڕۆژی جومعه‌ی جێبه‌جێ بكات ، خوای گه‌وره‌ ئه‌م عیباده‌تانه‌ی بۆ ده‌كاته‌ كه‌فاره‌تی گشت ئه‌و تاوانه‌ بچوكانه‌ی كه‌ له‌ نێوان ڕۆژه‌كانی ئه‌م جومعه‌یه‌و جومعه‌ی ڕابوردوودا ئه‌نجامی داوه‌ .
وەهەروەها لە( سنن أبي داود )دا ، هاتووە ، عبد الله ى کوڕى سلام گوێی لەپێغەمبەری خودا ﷺ بووە لەسەر میمبەر ولەڕۆژی هەینی دا فەرموویەتی : " ما على أحدكم لو اشترى ثوبين ليوم الجمعة سوى ثوبي مهنته " رواه أبو داود ( 1078 ) ، وصححه الألباني في " صحيح أبي داود " ( 953 ) .
واتە : چی تێ دەچێت گەر یەکێک لەئێوە دوو جل بکڕێت ودانەیەکی بۆ ڕۆژی هەینی تایبەت کات جگە لەجلی ئیش وکار .

13- سوننەتە لەم ڕۆژەدا مزگەوت بۆن خۆش بکرێت ،  سعيد ابن منصور لە نعيم بن عبد الله گێڕاویەتیەوە کە عومەری کوڕی خەتاب فەرمانی پێ کرد هەموو هەینییەک مزگەوتی مەدینه بۆن خۆش بکات  .

14- ئەم ڕۆژە ڕۆژی سڕینەوەی تاوانە ،پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی : " لا يغتسل رجل يوم الجمعة ويتطهر ما استطاع من طهر ، ويدهن من دهنه أو يمس من طيب بيته ثم يخرج فلا يفرق بين اثنين ثم يصلي ما كتب له ثم ينصت إذا تكلم الإمام إلا غفر له ما بينه وبين الجمعة الأخرى "رواه البخاري ( 843 ) .
واتە :هیچ پیاوێک خۆی ناشوات لەڕۆژی هەینی دا و بەگوێری توانا خۆی پاک ناکاتەوە ، وڕۆن لەسەر وڕیشی نادات ولەو بۆنەی کەلەماڵدا هەیەتی لەخۆی نادات پاشان دەرچێت بۆ مزگەوت و لەنێوان دوو کەسدا تێپەڕ نەبێت وپاشان نوێژ بکات بەگوێرەی توانا وپاشان کاتێ  ئیمام دەستی کرد بەوتار بێ دەنگ ببێت ئیلا خودا لەتاوانی نێوان ئەو هەینیە وهەینیەکەی تری خۆش دەبێت  .

15- لەم ڕۆژەدا سەعاتێک هەیە دوعا تێدا قەبوڵە ومرۆڤ داوای هەر شتێک بکات پێی دەبەخشرێت ، پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی : " إنَّ في الجمعة لساعة لا يوافقها عبدٌ مسلمٌ وهو قائم يصلي يسأل شيئاً إلا أعطاه إياه ، وقال بيده يقللها " رواه البخاري ( 883 ) ومسلم ( 1406 ) .
واتە : لەڕۆژی هەینی دا سەعاتێک هەیە ، بەندەی موسوڵمان تیایدا ناپاڕێتەوە ئیللا خودا ئەوەی پێ دەبەخشێت کەداوای دەکات ، و بەدەستی ئاماژەی کرد بەوەی کاتی کەمی ڕۆژ ، واتە : سەعاتەکانی کۆتایی .

16- وتارێکی تێدایە کەمەبەست لێی بەگەورە دانانی خودا وحەمد وسوپاس کردنیەتی  ، وشایەتی دانە بەتاک تەنهای خودا وبەپێغەمبەرایەتی پێغەمبەرەکەی ، وبیر خستنەوەی باوەڕدارانە بەوەی لەڕۆژی دوایدا ڕوو دەدات ، وفەرمان کردنە بەو شتانەی دەبێتە هۆکاری چوونە بەهەشت وڕێگری کردنە لەو شتانەی کەدەبنە هۆکاری چوونە دۆزەخ . 

17- ئەمە ڕۆژێکە کەسوننەتە تیایدا مرۆڤ خۆی یەکلایی بکاتەوە بۆ عیبادەت وبەراورد بەڕۆژەکان وەک مانگی ڕەمەزان وایە لەگەورەی خێر وچاکە کردن تیایدا بە بەراورد  بەمانگەکانی تردا ، و خوای پەروەردگار بۆهەر ئومەتێک ڕۆژێکی تایبەتی بۆ داناون بۆ عیبادەت کردن و خۆ یەکلایی کردنەوە بۆی جا ڕۆژی هەینی بەنیسبەت موسوڵمانانەوە ئەو ڕۆژەیە کەعیبادەت تیایدا زۆر گەورەیە وخێری زیاترە لەڕۆژەکانی تر  . 

18- ئەم ڕۆژە ئەو ڕۆژەیە کەخودا ئومەتی ئیسلامی ڕێنوێنی کردووە بۆی ، وئەهلی کتابی بێئاگا کردووە لێی پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی : " ما طلعت الشمس ولا غربت على يوم خيرٍ من يوم الجمعة ، هدانا الله له وضل الناس عنه ، فالناس لنا فيه تبع هو لنا ولليهود يوم السبت وللنصارى يوم الأحد " رواه أحمد ( 10305 ) ، وصححه ابن خزيمة ( 3 / 114 ) .
واتە : خۆر لەهیچ ڕۆژێکدا دەرنەکەوتووە وئاوا نەبووە باشتر بێ لەڕۆژی هەینی ، وخەڵک تیایدا شوێنی ئێمه دەکەون وئێمە لەپێشیانەوەین ، وجولەکە ڕۆژی شەمەیان هەیە ، ومەسحیەکانیش ڕۆژی یەک شەمیان هەیە .

19- هەروەک چۆن مانگی ڕەمەزان لەهەموو مانگەکان تر باشترە ، ڕۆژی هەینیش لەهەموو ڕۆژەکان باشترە ، وشەوەکەشی بەهەمان شێوە لەشەوەکانی تر باشترە ، هەروەک چۆن شەوی قەدر لەشەوی هەموو مانگەکانی تر باشترە " .

بڕوانە " زاد المعاد " ( 1 / 375 ) .

وە بەنیسبەت پرسیاری دووەمەوە :
ئەوە تایبەتە بەبۆنەکانی موسوڵمانان کەچەند دانەیەکە ، لەوانە  :

1- مانگی پیرۆزی ڕەمەزان .

2- جەژنی ڕەمەزان ، کەدەکاتە یەکەم ڕۆژی مانگی شەوال ، لەم ڕۆژەدا موسوڵمانان خۆشی دەردەبڕن بەبۆنەی گرتن و تەواو کردنى ڕۆژووی مانگی ڕەمەزانەوە  .

3- ڕۆژی عەرەفە ، کەدەکاتە نۆی مانگی ( ذي الحجة ) ، کەپێی دەوترێت ڕۆژی حەجی گەورە ، ویەکێکە لەڕوکنە گەورەکانی حەج .

4- ڕۆژی جەژنی قوربان ، پێغەمبەر ﷺ : لەبارەی ئەم ڕۆژەوە فەرموویەتی ( أعظم الأيام عند الله  يوم النحر )  أخرجه أبو داود(1765)  وصححه الألباني كما في صحيح سنن أبي داود (1/133)
واتە : گەورەترین ڕۆژ بەلای خوداوە ڕۆژی جەژنی قوربانە .

ئەمەش دەکات ڕۆژی دەی( ذي الحجة ) .
وەهەروەها پێغەمبەر ﷺ  لەبارەی ئەم ڕۆژەوە فەرموویەتی (يَوْمُ عَرَفَةَ وَيَوْمُ النَّحْرِ وَأَيَّامُ التَّشْرِيقِ عِيدُنَا أَهْلَ الإِسْلامِ وَهِيَ أَيَّامُ أَكْلٍ وَشُرْبٍ )" رواه الترمذي ( 704 ) وصححه الألباني في صحيح الترمذي ( 620 ) .
واتە : ڕۆژی عەرەفە و ڕۆژی جەژنی قوربان وسێ ڕۆژەکەی تری جەژنی قوربان لەلای ئێمەی ئەهلی ئیسلام جەژنە و ڕۆژی خواردن وخواردنەوەیە .