ئیلحاد لە زماندا واتە لادان، وەكو ئایەتى:( لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ)(النحل:103) واتە: زمانی ئەو كەسەی كە ئەوان فێربوونی قورئانی پەیامبەری خوای  ﷺ  بۆ لا نیسبەت دەدەن غەیرە عەرەبیە، و ناتوانێت بەباشی بدوێت ، لەكاتێكدا كە قورئان بەزمانی عەرەبیە لەوپەڕی ڕوونى و ئاشكراییدایە.
 وە هەروەها لەحد لە گۆڕیشدا هەربەوە دەوترێت چونكە لایداوە بۆ لایەكى، وە ئیلحاد ناناسرێت و نازانرێت هەتا ماناى استقامە نەزانرێت و نەناسرێت، چونكە وەكو دەوترێت: بەڕوون كردنەوەى دژەكان شتەكان زیاتر ڕوون دەبنەوە، استقامەش لەبابەتى ناو و صیفاتەكانى خواى گەورە ئەوەیە وەكو حەقیقەتى خۆیان لەسەریان بڕۆین بەبێ گۆڕین و پەكخستن و چۆنێتى دیارى كردن و هاوشێوە بۆدانان، واتە بەوشێوەیەى كە ئەهلى سوننە وجەماعە لەسەرى رۆیشتوون لەم بابەتەدا وە دژ و پێچەوانەى استقامە بریتیە لە ئلیحاد.
وە ئەهلى عیلم دەڵێن : ئیلحاد لە ناوەكانى خواى گەورە چەند جۆرێكە و دەتوانرێت لەمەدا كۆبكرێتەوەو بووترێت: بریتیە لە لادان لەوەى كە دەبێت بیروباوەڕت پێى هەبێت. ئەوەش چەند جۆرێكە:
جۆرى یەكەم: نكۆڵى كردن لە شتێك لە ناوەكان یان ئەو مانایەى كە ناوەكان دەیخوازێت وبەڵگەیە لەسەرى، وەكو: ئینكارى كردن لەوەى كە ناوى ( الرحمن) ناوێكە لەناوەكانى خواى گەورە وەكو سەردەمى نەفامى پێیان وابوو، یاخود ئیسباتى ناوەكە دەكات بەڵام ئینكارى ناوەرۆك و ماناى ناوەكە دەكات وەكو هەندێك لە بیدعەچیەكان دەیڵێن: خواى گەورە بیسەرە بەبێ سیفەتى بیستن و رەحیمە بەبێ  سیفەتى ڕەحم.
جۆرى دووەم: ئەوەیە كە ناوێك بۆ خوا دابنێت كە خواى گەورە ئەو ناوەى بۆ خۆى بڕیار نەدابێت.
لەو ڕووەى كە ئیلحادە ئەوەیە كە ناوەكانى خواى گەورە تەوقیفین و بۆیە حەڵاڵ نیە بۆ هیچ كەسێك ناوى خوا ببات بەناوێك كە خۆى ئەو ناوەى بڕیار نەدابێت، چونكە ئەوە ووتنى شێتكە بەناوى خواوە بەبێ زانست و بەزاندنى حەقی خوایە – عزوجل – وەكو فەیلەسوفەكان دەیكەن و بە خوا دەڵێن: (العلة الفاعلة)، وە هەروەها گاورەكانیش ناوى خوا دەبەن بە (باوك) و هاوشێوەكانى.
جۆرى سێ یەم: پێى وابێت كە ئەم ناوانەى خواى گەورە ئاماژەن بۆ صیفاتى دروستكراوەكان و بەوهۆیەوە هاوشێوەى بۆ دادنێت.
ئەم بۆچوونەش ئیلحادە: بەوەى كە كەسێك پێى وابێت ناوەكانى خواى گەورە ئاماژەن بۆ لێكچوواندنى خواى گەورە بە دروستكراوەكانى، بۆیە لە مانا ڕاستەقینە و تەواوەكانى خۆیان لایان دەبات و دەریان دەكات، وە فەرمایشتى خواو پێغەمبەرەكەى  ﷺ  وا لێ دەكات كە بەڵگە بن بۆ كوفر، چونكە لێكچوواندنى خواى گەورە بە دروستكراوەكانى كوفرە لەبەر ئەوەى بەدرۆخستنەوەى ئایەتى قورئانە وەكو ئەم ئایەتە: (لَيسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ)(الشورى: من الآية11) واتە: وە هیچ شتێك لەخوا ناچێت و هیچ شتێك لێكچوو و هاوشێوەى ئەو نیە لەدروستكراوەكانى ، نە لە زات و خودى خۆیدا و نە لە ناو و سیفاتەكانیدا و نە لە كار و كردەوەكانیشیدا ، لەبەر ئەوەى هەموو ناوەكانى جوانن ، و سیفاتەكانیشى هەموو تەواو بێ كەموكوڕین ، وكردارەكانیشى كە دروستكراوەكانى كە پێ بەدیهێناون بێ هاوبەش وبێ هاوكاربوون ، وە هەر ئەویشە بیسەر و بیناى تەواوە ، كە هیچ كردار وگوفتارێكى دروستكراوەكانى لێ شاراوە ونادیار نیە ، وپاداشتیان لەسەر ئەوە دەداتەوە.
 هەروەها ئەم ئایەتە:  (هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيّاً)(مريم: من الآية65) هیچ شتێكیش وەكو ئەو نیە لە زاتى پیرۆزى و و ناو سیفەت و كردەوەكانیدا.
پێشەوا نوعەیمى كوڕى حەماد كە مامۆستاى بوخاریە – رحمهما الله – دەڵێت: (( ئەوەى خوا بشوبهێنێت بە دروستكراوەكانى ئەوا كوفرى كردووە، و ئەوەشى نكۆڵى هەر صیفەتێك بكات كە خوا خۆى پێ وەصف كردووە كوفرى كردووە، وە ئەوەى كە خواى وەصفى خۆى پێ كردووە ئەوا لێكچوواندن و شوبهاندن نییە)) .
جۆرى چوارەم: ئەوەیە كە لەناوەكانى خواى گەورە كۆمەڵە ناوێكى تر دەربهێنێت بۆ بتەكان وەكو (اللات) لە ووشەى (إلە)ەوە، وە (العز) لە ووشەى (العزیز)ەوە، وە (مناة) لە ووشەى(المنان)ەوە، وە ئەم جۆرەیش هەر ئیلحادە لەبەر ئەوەى ناوە جوانەكانى خواى گەورە تایبەتن بە خۆیەوە – سبحانە وتعالى- و دروست نیە ئەو مانایانەى كە ناوەكان هەیانە بگوازرێنەوە بۆ ناونانى دروستكراوەكان بۆ ئەوەى پشكێك لە پەرستشى پێ بدرێت و شایستەیی پێ بدرێت لەكاتێكدا تەنها خواى گەورە شایەن و شایستەى ئەو پەرستشەیە.
سەرچاوە : کتێبی فتاوى أرکان الإسلام: زاناى پایەبەرز : محمد بن صالح العثیمین - رحمه الله –