بەناوى خواى بەخشندەى میهرەبان
دوای ئەوەی ئافرەت لە بێ نوێژی پاك بووەوە‌و لە خوێن بڕا، دروست نییە كاری سەرجێی جووتبوون ئەنجام بدات ‌و بۆ مێردیش دروست نییە بەو مەبەستە نزیكی خێزانی بكەوێ، هەتاوەكو خۆی نەشوات.

كەوابوو دوو ڕێگر هەیە لەبەردەم جووتبوون دا:
یەكەم: بێ نوێژی كە بوونی خوێنەكەیە.
دووەم: خۆشۆردن كە غوسڵەكەیە.
جا هەركات ئافرەت پاك بووەوە‌و خۆی شۆرد ئەوجا بۆیان دروستە لەیەك نزیك ببنەوە بەمەبەستی جووتبوون. بەڵام پاك بوونەوە بەتەنها ڕێگەی جوتبوونیان بۆ حەڵاڵ ناكات.
بەڵگەش بۆ ئەوە:
{ وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ } .البقرة: ٢٢٢
واته : وه‌ ئه‌ی محمد ﷺ پرسیارت لێ ئه‌كه‌ن ده‌رباره‌ی حه‌یزو خوێنی بێنوێژی و سووڕی مانگانه‌ی ئافره‌تان تۆ پێیان بڵێ: ئه‌و كاته‌ ئافره‌ت تووشی ئازار ئه‌بێ وه‌ ئه‌و خوێنه‌ پیسه‌ [فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ] بۆیه‌ له‌ كاتی سووڕی مانگانه‌دا دووركه‌ونه‌وه‌ له‌ ئافره‌ت و جیماع و سه‌رجێییان له‌گه‌ڵدا نه‌كه‌ن، نه‌ك دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌ دانیشتن و ڕاكشان و خواردن به‌ڵكو ته‌نها له‌ جیماعدا، كه‌ جوله‌كه‌ ئافره‌تیان بكه‌وتایه‌ته‌ حه‌یزه‌وه‌ لێیان دوور ده‌كه‌وتنه‌وه‌، هاوه‌ڵن پرسیاریان له‌ پێغه‌مبه‌ر ﷺ كرد خوای گه‌وره‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ی دابه‌زاند [وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ] وه‌ لێیان نزیك مه‌بنه‌وه‌ به‌ جیماع كردن تا سووڕی مانگانه‌ و خوێنه‌كه‌یان كۆتایی پێ دێت و پاك ئه‌بنه‌وه‌ [فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ] ئه‌گه‌ر غوسلیان ده‌ركردو خۆیان شووشت ئه‌وكاته‌ بچنه‌ لایان به‌و شێوازه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ فه‌رمانی پێتان كردووه‌ واته‌: له‌ شوێنی منداڵ بوونه‌وه‌ [إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ] به‌ڕاستی خوای گه‌وره‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی خۆش ئه‌وێ كه‌ ته‌وبه‌كارن و له‌ تاوان ئه‌گه‌ڕێنه‌وه‌ [وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ (222)] وه‌ ئه‌و كه‌سانه‌یشی خۆش ده‌وێت كه‌ خۆیان پاك ئه‌كه‌نه‌وه‌ له‌ تاوان، یان غوسل ده‌رئه‌كه‌ن.

ئەوەی لە ئایەتەكەوە وەردەگیرێ ئەوەیە:
خوای زانا و كارلەجێ دوو مەرجی داناوە بۆ كەسێك كە بیەوێ بەمەبەستی جووتبوون لە خێزانی نزیك بكەوێتەوە كە لە بێ نوێژی دا بوو بێ:
یەكەم: پاكبوونەوە‌و لە خوێن بڕان(وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ) واتە نزیكیان مەكەون هەتا پاكدەبنەوە‌و لە خوێن دەبڕێن.
دووەم: خۆشۆردن‌و غوسڵ كردن لە دوای پاك بوونەوە (فَإِذَا تَطَهَّرْنَ ) واتە كاتێك كە خۆیان شۆرد لەدوای پاك بوونەوە.
جا هەركات پاكبوونەوە‌و خۆیان شۆرد ئەوجا دروستە لەگەڵیان جووت بن. (وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ).
بەڵام ئەگەر پاك بوەوە، بەڵام خۆی نەشۆردبوو، ئەوا مەرجێكی ناتەواوەو دروست نی یە جوتبوون ئەنجام بدرێ.
ئەوەش كە وترا لێكدانەوە‌و تەفسیری زانایان‌و توێژەرەوانی قورئانە:
ئیمامی « مجاهد » دەفەرموێ:
(وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ) « قال: انقطاع الدم.».
واتە: نەمانی خوێنەكە. (فَإِذَا تَطَهَّرْنَ ) «فإذا اغتسلن» واتە:كاتێ خۆیان دەشۆن.( الطبري 4/374)
ئیمامی « عكرمە » دەفەرموێ:
(وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ) « قال: حتی ینقطع الدم » واتە: تا ئەو كاتەی خوێنەكە دەبڕێ (فَإِذَا تَطَهَّرْنَ ) «فإذا اغتسلن» واتە:كاتێ خۆیان دەشۆن.(الطبري 4/374))
ئیمامی « ابن عباس » دەفەرموێ:
(فَإِذَا تَطَهَّرْنَ ) « فإذا طهُرت من الدم وتطهَّرت بالماء».
واتە: كاتێك پاكبوونەوە لە خوێن، وە خۆیان شۆرد بە ئاو. (الطبري 4/374))
ئیمامی « الطبری » دەفەرموێ:
(وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ) «فإذا اغتسلن فتطهَّرن بالماء فجامعوهن ».
واتە: كاتێك خۆیان شۆردو خۆیان پاكردەوە بەئاو ئەوجا دروستە بچنەلایان بە مەبەستی جوتبوون. (الطبري 4/374))
ئیمامی « القرطبي » دەفەرموێ :
« أن الله سبحانه علق الحكم فيها على شرطين: أحدهما: انقطاع الدم، وهو قوله تعالى: (حَتَّى يَطْهُرْنَ) والثاني: الاغتسال بالماء، وهو قوله تعالى: (فَإِذَا تَطَهَّرْنَ ) أي يفعلن الغسل بالماء». (الجامع لأحكام القرآن 3/89.)
واتە: « خودا حوكمی جوتبوونی بەستۆتەوە بە دوو مەرجەوە: یەكەمیان نەمانی خوێنەكەیە (حَتَّى يَطْهُرْنَ) دووەمیان خۆشۆردنەكەیە بە ئاو (فَإِذَا تَطَهَّرْنَ ) واتە: كاتێك خۆیان شۆرد بە ئاو »
ئیمامی « إبن كثير » دەفەرموێ :
« وقد اتفق جمهور العلماء على أن المرأة إذا انقطع حيضُها لا تحل حتى تغتسل بالماء أو تتيمم، إن تعذر ذلك عليها بشرطه ». (تفسير إبن كثير1/ 588)
واتە: « زۆربەی زانایان یەكدەنگن لەسەر ئەوەی دروست نییە جووتبوون لەگەڵ ئافرەت دا كاتێك پاك دەبێتەوە، هەتاوەكو خۆی دەشوات بە ئاو، یان تەیەموم بكات ، ئەگەر بیانوی شەرعی تەیەمومی هەبوو»
ئیمامی « إبن تيمية » دەفەرموێ:
« أَمَّا الْمَرْأَةُ الْحَائِضُ إذَا انْقَطَعَ دَمُهَا، فَلَا يَطَؤُهَا زَوْجُهَا حَتَّى تَغْتَسِلَ إنْ كَانَتْ قَادِرَةً عَلَى الِاغْتِسَالِ، وَإِلَّا تَيَمَّمَتْ، كَمَا هُوَ مَذْهَبُ جُمْهُورِ الْعُلَمَاءِ كَمَالِكٍ وَالشَّافِعِيِّ، وَأَحْمَدَ... ». (الفتاوى الكبرى1/306)
واتە: « ئافرەت كە لە بێ نوێژی پاك دەبێتەوە‌و خوێنی نامێنێ، نا بێ كاری جووتبوونی لەگەڵ ئەنجام بدرێ هەتا خۆی دەشوات، ئەگەر توانای خۆشۆردنی هەبوو، ئەگەر نا تەیەموم دەكات، ئەمەش بۆچونی زۆربەی زانایانە وەكو مَالِكٍ وَالشَّافِعِيِّ، وَأَحْمَدَ...»
كەوابوو دوای ئەوەی كە پاك بوەوە پێویستە خۆی بشوات بۆ ئەوەی بتوانێ كاری سەرجێی جووتبوون ئەنجام بدات، بەبێ خۆشۆردن بۆیان حەلاڵ نی یە نزیكی یەكتر بكەون بەو مەبەستە.

وە هەروەها زانایی پایەبەرز شێخ محمد بن ناصر الدین الألبانی رحمه الله لەسەر ئەو بۆچونە بوو  کە پێى وابوو دروستە پێش خۆشۆردن جیماعى لەگەڵ بکرێت بەڵام دواتر لەسەر ئەو بۆچوونە نەما و دەفەرموێ دروست نیە جیماعى لەگەڵ بکرێت تاوەکو خۆى نەشوات .
بڕوانە کتێبی (الموسوعة الفقهية الميسرة) للشيخ حسين العوايشة بەرگى یەکەم ، لاپەڕە (281) کە شیخ حسن دەڵێ :
(( ... وأنا أعلم من شيخنا-الألباني- أنه يرى جواز إتيان المرأة قبل الاغتسال بعد الطهر من الحيض أو النفاس ، كما في الطبعة الأولى من الطبعة الجديدة من " آداب الزفاف " سنة1409 هـ . ثم سألته : " هل رأيتم غير ذلك؟" ، فقال : " نعم ، يطْهرن غير يطّهرن ، فلابد من الاغتسال")