خواى گەورە كاتێك كە پەرستشەكان لەسەر مرۆڤ واجب دەكات كە ئامادەیی تێدا بێت و شیاوبێت بۆ ئەو كارە، بەوەى كە خاوەن عەقڵێك بێت كە شتەكانى پێ بناسێتەوە، بەڵام ئەوەى كە عەقڵى نییە ئەوا شەرع ئیلزامى ناكات بە پەرستشەكان، هەربۆیە شێت و منداڵێك كە شتەكان جیانەكاتەوە وە باڵغ نەبووبێت هیچیان لەسەر واجب نییە، ئەمەش لە ڕەحمەت وبەزەیی خواوەیە، بەهەمان شێوە ئەو كەسەى كە تێك چووە و عەقڵى بەركەوتووە بەشێوەیەك كە نەگەشتۆتە سنوورى شێت بوون، هەروەها ئەو پیرو بەساڵاچووەى كە زاكیرەى نەماوە نوێژ ورۆژویان لەسەر واجب نییە، چونكە ئیتر لەو حاڵەتەدا وەكو منداڵ وەهایە كە تواناى ناسینەوە و جیاكردنەوەى شتەكانى نییە و ئەركە شەرعیەكانى لەسەر نامێنێت.

بەڵام پەرستشە داراییەكانى لەسەر دەمێنێت با زاكیرەشی لەدەست دابێت.

بۆ نمونە زەكات واجبە لە ماڵەكەیدا و واجبە لەسەر ئەو كەسەى كە كاروبارى بەڕێوە دەبات و سەرپەرشتى دەكات زەكاتى ماڵەكەى بۆ دەربكات، چونكە واجبێتى زەكات پەیوەندى بە ماڵەوە هەیە وەكو دەفەرموێت: [خذ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ] (التوبة: من الآية103) واتە: ئەی پەیامبەری خوا ـ لەماڵ و سامانیان وەرگرە وەكو بەخشین و صەدەقەیەك بەهۆیەوە پاكیان بكەیتەوە لە خراپە و شوێنەواری تاوانەكانیان ، و بەرزیان بكەرەوە لە پلە وپایەی دووڕاوان بۆ پلە وپایەی موخلیصانەوە. جا ئەگەر سەرنج بدەیت لە ئایەتەكەدا نەیفەرموو لێیان وەربگرە بەڵكو فەرمووى لەماڵیان وەربگرە. وە پێغەمبەرى خوا ﷺ كاتێك موعازى نارد بۆ یەمەن پێى فەرموو: ((أعلمهم أن الله افترض عليهم صدقة في أموالهم تؤخذ عن أغنيائهم فترد على فقرائهم))^(١) واتە: پێیان ڕابگەیەنە وفێریان بكە كە خواى گەورە صەدەقەیەكى لە ماڵەكانیان فەرزكردووە كە لە دەوڵەمەندەكانیان وەردەگیرێت و دەدرێت بە هەژارەكانیان. بینا لەسەر ئەمەش ئەو پەرستشانەى كە پەیوەستن بە ماڵ وسامانەوە لاناچن لەسەر كەسێك كە زاكیرەى لەدەست دابێت، بەڵام ئەو پەرستشانەى كە پەیوەستن بە جەستەوە وەكو نوێژ و دەستنوێژ و رۆژو ئەوا لەسەرى نامێنێت.

هەروەها ئەو كەسەى كە عەقڵى نەماوە بەهۆى بوورانەوەى نەخۆشیەوە یان شتى ترەوە ئەوا دیسان نوێژى لەسەر نییە بەپێى ووتەى زۆرینەى ئەهلى عیلم، بۆیە ئەگەر نەخۆش بێئاگابوو وە بورایەوە بۆ ماوەى یەك یان دوو رۆژیش ئەوا قەزاى لەسەر نییە، چونكە لەو حاڵەتەدا عەقڵى نییە، و وەكو كەسی خەوتوو نییە كە پێغەمبەرى خوا ﷺ دەربارەى ئەوە فەرموویەتى: ((من نام عن صلاة أو نسيها فليصلها إذا ذكرها))^(٢).

 واتە: ئەوەى خەوى لێ كەوت بۆ نوێژ یان بیرى چوو ئەوا هەركات بیرى كەوتەوە با نوێژەكەى بكات. ئەوەش لەبەر ئەوەى كەسی خەوتوو ئیدراكى هەیە واتە دەتوانێت هەڵسێت ئەگەر یەكێك هەڵی بسێنێت و بە خەبەرى بهێنێتەوە، ئەمە ئەگەر بەبێ هۆ تووشى ئەو حاڵەتى بورانەوە و بێ هۆشیە بوو، بەڵام ئەگەر بەهۆى لێدانى مادەى سڕكەرەوە واتە بەنج بێ ئاگا و بێ هۆش بوو ئەوا ئەو نوێژانەى كەلەو ماوەی بێ هۆشیەدا نەیكردوون قەزاى دەكاتەوە. والله أعلم .

 سەرچاوە : کتێبی فتاوى أرکان الإسلام: زاناى پایەبەرز : محمد بن صالح العثیمین - رحمه الله –