سەبارەت بە خوێندنى فاتیحە زانایان ڕاجیاوازیان هەیە و چەند وتەیەكیان هەیە:

وتەى یەكەم: فاتیحە واجب نییە، نەلەسەر ئیمام، نەلەسەر مەئموم، نەلەسەر كەسێك كەبەتەنها نوێژبكات، نەلە نوێژى جەهریدا و نەلە نوێژى سڕیدا، بەڵكو واجب ئەوەیە كەهەرچى دەزانى و ئاسان بوو بۆى لە قورئان بیخوێنێت بەبەڵگەى ئایەتى: ( فَاقْرَأُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ) واتە: چەندتان پێكرا ئەوەندە قورئان بخوێنن. وە هەروەها پێغەمبەرى خوا ﷺ بە پیاوێكى فەرموو: :(أقرأ ما تيسر معك من القرآن)^(١).

.واتە: ئەوە بخوێنە لە قورئان كە ئاسانە و دەیزانیت.

وتەى دووەم: خوێندنى فاتیحە پایەیەكە لە نوێژ بۆ ئیمام و مەئموم و ئەو كەسەشی كەبەتەنها نوێژ دەكات، ئیتر نوێژى جەهرى بێ یان سیڕى، وەلەسەر ئەوەى كەدێت بۆ نوێژ و ئیمام لەركوعدایە ئەوەشى كە دێتە ناو نوێژى جەماعەتەوە.

وتەى سێ یەم: خوێندنى فاتیحە پایەیەكە لەنوێژ بۆ ئیمام و ئەو كەسەى كەبە تەنها نوێژ دەكات بەڵام واجب نییە بۆ مەئموم بەهیچ شێوەیەك نەلە نوێژى جەهریدا و نەلە نوێژى سڕیدا.

وتەى چـوارەم: خوێندنى فاتیحە پایەیەكە لەنوێژدا بۆ ئیمام و مەئموم و ئەو كەسەى بەتەنها نوێژ دەكات ئیتر نوێژى جەهرى بێ یان سیڕى، وە پایەیەكە بۆ مەئموم تەنها لە نوێژى سڕیدا نەوەك جەهرى.

جا ئەوەى بەلاى منەوە تەواو و دروستە ئەوەیە كە دەڵێت: خوێندنى فاتیحە پایەیەكە لەنوێژ بۆ ئیمام و مەئموم و ئەو كەسەى بەتەنها نوێژ دەكات ئیتر نوێژى جەهرى بێ یان سیڕى تەنها ئەو كەسە نەبێت كە كاتێك دێتە ژوورەوە ئیمام لە ركوعدایە ئەوا لەم حاڵەتەدا خوێندنى فاتیحەى لەسەر دەكەوێت، جا ئەم فەرموودانەش بەڵگەن لەسەر ئەوە: پێغەمبەرى خوا ﷺ دەفەرموێت: (( لا صلاة لمن يقرأ بفاتحة الكتاب))^(٢) واتە: نوێژ بەبێ خوێندنى فاتیحە نییە.

وە پێغەمبەرى خوا ﷺ بەو كەسەى كە نوێژى كردو تێیدا فاتیحەى نەخوێند فەرمووى: (( فهي خِداج)) (246) أخرجه مسلم كتاب الصلاة/ باب وجوب قراءة الفاتحة (395).

.- بمعني فاسدة – واتە: ئەو نوێژە ناتەواوە.

هەروەها بەڵگەیەكى تر فەرموودەكەى عوبادەى كوڕى صامتە كە پێغەمبەرى خوا ﷺ لە نوێژى بەیانى بوویەوە و بە هاوەڵانى فەرموو: ((لعلكم تقرؤون خلف الإمام؟ قالوا : نعم يا رسول الله ، قال لا تفعلوا إلا بأم القرآن، فإنه لا صلاة لمن لم يقرأ بها))^(٣)  واتە: پێدەچێت ئێوە لە دواى ئیمامەوە قورئان بـخوێنن؟ ووتیان: بەڵێ ئەى پێغەمبەرى خوا، ئەویش فەرمووى: نەخێر قورئان مەخوێنن جگە لە فاتیحە نەبێت، چونكە نوێژى كەسێك تەواو نییە كە فاتیحەى تێدا نەخوێنێت. وە ئەمەش دەقێكى ڕوون و ڕاشكاوە لەسەر نوێژى جەهری.

بەڵام نەوتنى فاتیحە لەسەر ئەو كەسەى كە دێتە ژورەوەو ئیمام لە ركوعە بەڵگەكەى بریتیە لە فەرموودەكەى ئەبی بەكرە رضي الله عنه  كە جارێكیان گەیشت بە پێغەمبەر لە نوێژدا و ئەویش لەركوعدا بوو، جا ئەمیش پەلەى كرد و هەر بەدەم رێگەوە ركوعى برد پێش ئەوەى بچێتە ناو ڕیـزەكەوە، پاش ئەوە چووە ناو ریزەوە، جا كە پێغەمبەرى خوا ﷺ نوێژەكەى تەواوكرد پرسی كە كێ ئەو كارەى كرد؟ ئەبو بەكرەش ووتى: من ئەى پێغەمبەرى خــوا، ئەویش فەرمووى: (( زادك الله حرصاً ولا تعد))^(٤) واتە: خواى گەورە سووربونت لەسەر خێر زیاتر بكات بەڵام مەگەڕێرەوە بۆى. جا پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمانى پێ نەكرد بەوەى كە ئەو ركاتە دووبارە بكاتەوە كەلە پێناویدا پەلەى كرد بۆ ئەوەى لەدەستى نەچێت، وە ئەگەر واجب بوایە لەسەرى ئەوا بێگومان پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمانى پێ دەكرد، وەكو چۆن فەرمانى بەو كەسە كرد كەبە بێ (طمأنينة) نوێژى كرد بەوەى نوێژەكەى دووبارە بكاتەوە، جا ئەمە لەڕووى بەڵگەى ئەسەریەوە.

بەڵام لە ڕووى بەڵگەى عەقڵیەوە دەڵێین:

ئەم كەسەى كە نەگەیشتووە بە روكنى بەپێوە وەستان كە كاتى خوێندنى فاتیحەیە، جا كە نەگەیشت بە شوێنەكە كە بەپێوە وەستانە ئەوا ئەوەشی تێدا كە واجبە لەسەرى دەكەوێت، بە بەڵگەى ئەوەى كە كەسێك یەك دەستى بڕاوە واجب نییە لەسەرى كە قۆڵى لەبرى دەست وباڵى بشۆرێت بەڵكو لەسەرى دەكەوێت لەبەر ئەوەى شوێنەكەى لەدەست چووە، بەهەمان شێوە خوێندنى فاتیحە دەكەوێت لەسەر كەسێك كە نەگات بە ركوعدا كە شوێنى خوێندنى فاتیحەیە، وە بەپێوە وەستانیشى لەسەردەكەوێت لەبەر شوێنكەوتنى ئیمامەكە.

جا ئەم وتە وبۆچونە بەلاى منەوە پەسەندە وتەواوە، وە ئەگەر فەرموودەكەى عوبادەى كوڕى صامت نەبوایە كە تۆزێك پێش ئێستا ئاماژەم بۆكرد ئەوا ئەو بۆچونە ڕاست و تەواو دەبوو كە دەیووت خوێندنى فاتیحە واجب نییە لەسەر مەئموم لە نوێژى جەهریدا، چونكە گوێگریش هەروەكو خوێنەر وایە لە دەستكەوتنى پاداشتدا، هەربۆیە خواى گەورە بە موساى فەرموو (قد اجيبت دعوتكما) واتە وەڵامى بانگەوازەكەى هەردووكتان درایەوە، ئەمە لەكاتێكدا كە تەنها موسا بانگەوازكار بوو وەكو دەفەرموێت: (وَقَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلأَهُ زِينَةً وَأَمْوَالاً فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا رَبَّنَا لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلا يُؤْمِنُوا حَتَّى يَرَوُا الْعَذَابَ الأَلِيمَ) (يونس:88). واتە: وە موسى فەرمووی : بەڕاستی تۆ ـ ئەی پەروەردگارى ئێمە ـ خۆشی و خۆشگوزەرانیت لە ژیانی دونیادا بە فیرعەون و دارودەستەكەی بەخشی ، بەڵام سوپاسگوزاری تۆ نەبوون ، بەڵكو بەكاریانهێنا و پشتیان پێبەست بۆ گومڕاكردن لە ڕێگای ڕاستی تۆ ، دەسا ئەی پەروەردگارى ئێمە ماڵ و سامان و داراییەكانیان لەناوبەرە بەشێوەیەك هیچ سوودی لێ نەبینن ، وە دڵیان مۆر بكە بۆ ئەوەی باوەڕ نەهێنن ، تاكو ئەو كاتەى تووشى سزای توند و بەئازار دەبن .

ئایا لەم ئایەتەدا خواى گەورە باسی ئەوەى بۆ كردووین كە هارون دوعاى كردووە؟ وەڵام: نەخێـر، لەگەڵ ئەوەشدا فەرمووى (قد اجيبت دعوتكما ) جا زانایان لەباسی ئەوەى كە خواى گەورە بە دووان باسی كردوە لەدواى ئەوەى كە تاك هاتووە دەڵێن: موسا دوعاى كردووە و هارونیش ئامینى كردووە.

بەڵام فەرموودەكەى ئەبو هورەیرە كە تێیدا هاتووە: ((من كان له إمام فقراءة الإمام له قراءة))^(٥) ئەوا صەحیح نییە، چونكە ( مورسەلە) وەكو ابن كەسیر لە پێشەكى تەفسیرەكەیدا دەیڵێت، پاشان ئەم فەرموودەیە بەو ڕەهاییەى ئەوانیش نایكەن بە بەڵگە، چونكە ئەوانەى دەیكەن بە بەڵگە هەندێكیان دەڵێن: ئیمام واجبە لەسەرى خوێندنى فاتیحە لەنوێژى سڕیدا بەڕەهایی نایڵێن.

ئەگەر وترا: ئەگەر ئیمام بێدەنگ نەبوو ئەى كەى مەئموم فاتیحە بخوێنێت؟

دەڵێین: لەگەڵ ئیمامدا دەیخوێنێت، چونكە دەفەرموێت: (( لا تفعلوا إلا بأم القرآن، فإنه لا صلاة لمن لم يقرأ بها ))^(٦)، واتە: مەیخوێنن مەگەر فاتیحە نەبێت، چونكە بەبێ فاتیحە نوێژ نییە.

 سەرچاوە : کتێبی فتاوى أرکان الإسلام: زاناى پایەبەرز : محمد بن صالح العثیمین - رحمه الله –