بەناوى خواى گەورە و میهرەبان

مه‌سه‌له‌ی یه‌كه‌م: پێناسه‌ی نه‌زر، وشه‌رعی بونی، وحوكمه‌كه‌ى:
1- پێناسه‌ی «النَّذْر»: له‌ زماندا پێویستكردنه‌، ئه‌ڵێی: ئه‌وه‌م نه‌زر كردوه‌، ئه‌گه‌ر واجبت كرد له‌ سه‌ر خۆت. له‌ شه‌رعیشدا: پێویستكردنی شتێكه‌ له‌ سه‌ر خۆ له‌به‌ر خوا ، له‌ لایه‌ن ته‌كلیف لێكراوێكی سه‌ر پشكه‌وه‌.

2- شه‌رعی بونی نه‌زر وحوكمه‌كه‌ى: نه‌زر شه‌رعیه‌ به‌ قورئان وسوننه‌ت وكۆ ده‌نگی زانایان، وه‌ك دواجار به‌ڵگه‌كان له‌و باره‌وه‌ باس ده‌كرێت. سه‌باره‌ت به‌ حوكمی نه‌زر كردن هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌، كه‌ڕاهه‌تی هه‌یه‌ وسوننه‌ت نیه‌، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عومه‌ر ڕەزاى خواى لێ بێ، كه‌ په‌یامبه‌ری خوا  ـ ﷺ ـ  فه‌رمویه‌تی: «إِنَّهُ لَا يَرُدُّ شَيْئًا، إِنَّمَا يُسْتَخْرَجُ بِهِ مِنَ الشَّحِيحِ» «نه‌زر هیچ ڕه‌د ناكاته‌وه‌، به‌ڵكو ته‌نها به‌ هۆیه‌وه‌ له‌ ڕه‌زیل وچروكه‌وه‌ شتێك ده‌ر ده‌هێنرێت»(1 ).

هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى نه‌زر كه‌ر خۆی پابه‌ند ده‌كات به‌ شتێكه‌وه‌ له‌ بنچینه‌دا له‌ شه‌رعدا واجب نیه‌، جا خۆی توشی ته‌نگی وئیحراجی وقورسی ده‌كات، وله‌به‌ر ئه‌وه‌ى موسڵمان داوای لێ كراوه‌ خێر بكات به‌ بێ نه‌زر كردن. به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ هه‌یه‌ ئه‌گه‌ر نه‌زری كردنی كارێكی چاكى كرد ئه‌وا پێویسته‌ له‌ سه‌ری وه‌فای پێوه‌ بكات، له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا : ﴿وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ﴾ [البقرة:270] «وهه‌ر ماڵێك یان جگه‌ له‌وه‌ش ببه‌خشنه‌وه‌ زۆر بێت یان كه‌م، ده‌یكه‌نه‌ خێر به‌ مه‌به‌ستی به‌ ده‌ستهێنانی ڕه‌زامه‌ندی خوا، یان نه‌زرێك ده‌كه‌ن وشتێك له‌ سه‌ر خۆتان پێویست ده‌كه‌ن، ئه‌وا خوا هه‌موی ده‌زانێت وئاگای لێیه‌تی، ونیه‌تتان ده‌زانێت وله‌ سه‌ریشی پاداشتان ده‌داته‌وه‌».

 هه‌روه‌ها ئه‌فه‌رموێ: ﴿يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا﴾ [الإنسان:7] «ئه‌و به‌ندانه‌ى خوا له‌ دونیادا وه‌فایان ده‌كرد به‌ نه‌زره‌وه‌، وله‌ سزای خوا له‌ ڕۆژی دواییدا ده‌ترسان كه‌ زیانی زۆر ومه‌ترسیناكه‌»، وله‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى عائیشه‌ ڕەزاى خواى لێ بێ، كه‌ په‌یامبه‌ری خوا  ـ ﷺ ـ  فه‌رموی: «مَنْ نَذَرَ أَنْ يُطِيعَ اللهَ فَلْيُطِعْهُ، وَمَنْ نَذَرَ أَنْ يَعْصِيَهُ فَلَا يَعْصِهِ» «كێ نه‌زری كرد گوێ ڕایه‌ڵی خوا بكات، با گوێڕایه‌ڵی بكات، كێش نه‌زری كرد سه‌رپێچی بكات با سه‌رپێچی نه‌كات»(2). هه‌روه‌ها خوا  ـ ﷺ ـ  مه‌دح وستایشی ئه‌وانه‌ى كردوه‌ كه‌ وه‌فا ده‌كه‌ن به‌ نه‌زره‌كانیانه‌وه‌، په‌یامبه‌ریش  ـ ﷺ ـ  هه‌روه‌ها فه‌رمانی به‌ بردنه‌ سه‌ری كردوه‌، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌ له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ى نه‌هی پێشتری په‌یامبه‌ر  ـ ﷺ ـ  بۆ كه‌ڕاهه‌ت بوه‌ نه‌ك بۆ حه‌رامێتی، وحه‌رامه‌كه‌ى ومه‌كڕوهه‌كه‌ى ئه‌و كاته‌یه‌ له‌ سه‌ره‌تا وده‌ست پێكردن بێت، به‌ڵام بردنه‌ سه‌ری وبه‌ جێ گه‌یاندنی بۆ كه‌سێك كه‌وتۆته‌ سه‌ری واجبه‌ وگوێڕایه‌ڵی خوایه‌. نه‌زریش جۆرێكه‌ له‌ جۆره‌كانی په‌رستن دروست نیه‌ بۆ جگه‌ له‌ خوا بكرێت، جا هه‌ر كه‌س نه‌زری كرد بۆ گۆڕ یان وه‌لی وهاوشێوه‌كانی، ئه‌وه‌ هاوبه‌شی گه‌وره‌ی داناوه‌ بۆ خوا  په‌نا به‌خوا.

پرسى دوه‌م: مه‌رج وله‌فزه‌كانی نه‌زر:
1- مه‌رجه‌كانی نه‌زر: نه‌زر دروست نابێت مه‌گه‌ر له‌ كه‌سێكی باڵغی عاقڵی سه‌ر پشكه‌وه‌، جا نه‌زری منداڵ وشێت وتێك چو وزۆر لێكراو دروست نابێت، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ری خوا  ـ ﷺ ـ : «قه‌ڵه‌م هه‌ڵگیراوه‌ له‌ سه‌ر سیان:...». هه‌روه‌ها له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ری خوا  ـ ﷺ ـ : «خوا  له‌ هه‌ڵه‌ و...ی ئوممه‌ته‌كه‌م خۆشبوه‌»، پێشتریش چه‌ندین جار باس كرا.
2- له‌فزه‌كانی نه‌زر: (صِيْغَة) وله‌فزه‌كانی نه‌زر ئه‌وه‌یه‌ بڵێت: له‌ سه‌رم بێت ئه‌بێت ئه‌وه‌ بۆ خوا بكه‌م، یان: ئه‌وه‌ نه‌زر بێت له‌ سه‌رم، وهاو شێوه‌ى ئه‌م له‌فزانه‌ى كه‌ به‌ ڕاشكاوانه‌ باسی نه‌زر ده‌كات.

پرسى سێیه‌م: به‌شه‌كانی نه‌زر:
1- نه‌زری دروست بو، ونه‌زری نادروست بو:
نه‌زر به‌ گوێره‌ى دروست بونی ودروست نه‌بونی دابه‌ش ئه‌بێت بۆ: صه‌حیح وناصه‌حیح، یان: دروست ونادروست، یان: دامه‌زراو دانه‌مه‌زراو.
جا نه‌زر صه‌حیح ودامه‌زراو ئه‌بێت وبردنه‌ سه‌ری واجب ده‌بێت: ئه‌گه‌ر نه‌زری گوێ ڕایه‌ڵی ونزیك بونه‌وه‌ بو، نه‌زر كه‌ره‌كه‌ پێی نزیك ده‌بوه‌ له‌ خوا.
ونا صه‌حیح ودانه‌مه‌زراو ئه‌بێت وبردنه‌ سه‌ری واجب نابێت: ئه‌گه‌ر نه‌زری سه‌رپێچی بێت، وه‌ك نه‌زركردن بۆ گۆڕ وه‌لیه‌كان یان په‌یامبه‌ران، یان نه‌زر بكات كه‌سێك بكوژێت، یان مه‌ى بخواته‌وه‌، وهاوشێوه‌ى ئه‌م تاوانانه‌، ئه‌وا ئه‌و نه‌زره‌ دانامه‌زرێت وحه‌رامه‌ ببرێته‌ سه‌ر.
2- نه‌زری ڕه‌ها وپه‌یوه‌ست كراو.
أ‌- نه‌زری ڕه‌ها: ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كه‌سه‌كه‌ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ له‌ سه‌ر خۆی پێویستی ده‌كات، بێ ئه‌وه‌ى بیبه‌ستێته‌وه‌ به‌ مه‌رجێكه‌وه‌، ئه‌شكرێ وه‌كو شوكرانه‌بژێری بكرێت له‌ سه‌ر نیعمه‌تێك یان به‌ بێ هۆكار، وه‌ك ئه‌وه‌ى بڵێت: له‌ سه‌رم بێت ئه‌بێت ئه‌وه‌نده‌ نوێژ بكه‌م یان ئه‌وه‌نده‌ ڕۆژو بگرم بۆ خوا، ئه‌وه‌ پێویسته‌ ببرێته‌ سه‌ر.
ب‌- نه‌زری په‌یوه‌ست: ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ په‌یوه‌ست ده‌كرێت به‌ مه‌رجێك یان ڕودانی شتێكه‌وه‌، وه‌ك ئه‌وه‌ى بڵێ: ئه‌گه‌ر خوا نه‌خۆشیه‌كه‌م چاك بكاته‌وه‌، یان فلان كه‌سی غائیب ونائاماده‌ هاته‌وه‌، ئه‌وا ئه‌وه‌م له‌ سه‌ر بێت، ئه‌مه‌ش پێویسته‌ ببرێته‌ سه‌ر ئه‌گه‌ر مه‌رجه‌كه‌ى هاته‌ دی، ومه‌به‌سته‌كه‌ى فه‌راهه‌م بو.

پرسى چواره‌م: جۆره‌كانی نه‌زر وحوكمه‌كانی:
نه‌زر -به‌ گوێره‌ى ئه‌و حوكمانه‌ى لێی ده‌بێته‌وه‌، وپێویستی بردنه‌ سه‌ری ونه‌بردنه‌ سه‌ری- دابه‌ش ئه‌بێت بۆ پێنج جۆر:
1- نه‌زری ڕه‌ها: بۆ نمونه‌ بڵێت: نه‌زرێكم بۆ خوا له‌ سه‌ر بێت، وهیچ دیاری ناكات، ئه‌وا كه‌فاره‌تی سوێندی له‌ سه‌ره‌، ئیتر ڕه‌ها بێت یان په‌یوه‌ست، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى عوقبه‌ى كوڕی عامر  ـ رضي الله عنه ـ ، په‌یامبه‌ری خوا  ـ ﷺ ـ  فه‌رموی: «كَفَّارَةُ النَّذْرِ إِذَا لَمْ يُسَمَّ كَفَّارَةُ يَمِينٍ» «كه‌فاره‌تی نه‌زری دیاری نه‌كراو [وه‌ك ئه‌وه‌ى بڵێ: نه‌زرێكم له‌ سه‌ر بێت، ئیتر دیاری ناكات ڕۆژوه‌ یان چی؟]، كه‌فاره‌تی سوێنده‌»(3).
2- نه‌زری ده‌مه‌قاڵێ وتوڕه‌بون: ئه‌مه‌ش به‌ستنه‌وه‌ى نه‌زره‌كه‌یه‌ به‌ مه‌رجێكه‌وه‌ مه‌به‌ستی پێی ڕێگری كردنه‌ له‌ كردنی شتێك یان هاندانه‌ بۆ كردنی كارێك، یان به‌ڕاست خستنه‌وه‌ یان به‌ درۆ خستنه‌وه‌، وه‌ك ئه‌وه‌ى بڵێت: ئه‌گه‌ر قسه‌م له‌گه‌ڵ كردی، یان: ئه‌گه‌ر باسی تۆم بۆ نه‌كرا بێت، یان: ئه‌گه‌ر ئه‌و هه‌واڵه‌ ڕاست نه‌بێت، یان: ئه‌گه‌ر درۆ بێت؛ ئه‌وا حه‌جێك یان ئازادكردنی كۆیله‌یه‌كم له‌ سه‌ره‌...، ئه‌م نه‌زره‌ وه‌ك سوێند وتراوه‌ بۆ هاندان له‌ سه‌ر كردنی كارێك یان ڕێگری لێكردنی، ومه‌به‌ستی نه‌زر ونزیك بونه‌وه‌ نه‌بوه‌، له‌م كاته‌دا سه‌ر پشك ده‌كرێت له‌ نێوان بردنه‌ سه‌ری نه‌زره‌كه‌ى یان كه‌فاره‌تی سوێنددان، له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى په‌یامبه‌ر  ـ ﷺ ـ : «كَفَّارَةُ النَّذْرِ، كَفَّارَةُ الْيَمِينِ» «كه‌فاره‌تی نه‌زر، كه‌فاره‌تی سوێنده‌»(4).
3- نه‌زری حه‌ڵاڵ: ئه‌وه‌یه‌ نه‌زر بكات بۆ كردنی شتێكی حه‌ڵاڵ، بۆ نمونه‌: نه‌زر بكات به‌رگێك بپۆشێت، یان سه‌ر بكه‌وێته‌ سه‌ر ئاژه‌ڵێك... وهاوشێوه‌كانی، شێخ [ئه‌حمه‌د عه‌بدولحه‌لیم] ئه‌وه‌ هه‌ڵ ده‌بژێرێت كه‌ هیچی له‌ سه‌ر نیه‌، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عه‌بباس ڕەزاى خواى لێ بێ، ئه‌ڵێ: له‌و كاته‌ى په‌یامبه‌ری خوا  ـ ﷺ ـ  وتاری ده‌فه‌رمو، ته‌ماشا ده‌كات پێاوێك به‌ پێوه‌ وه‌ستاوه‌، پرسیاری له‌ باره‌وه‌ كرد، وتیان: ئه‌وه‌ ئه‌بو ئیسڕائیله‌ نه‌زری كردوه‌ له‌ به‌رده‌م خۆر ڕابوه‌ستێت ونه‌چێته‌ به‌ر سێبه‌ر وقسه‌ش نه‌كات وهه‌ر به‌ ڕۆژوش بێت، فه‌رموی: «مُرْهُ فَلْيَتَكَلَّمْ وَلْيَسْتَظِلَّ وَلْيَقْعُدْ، وَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ» «پێی بڵێ با قسه‌ بكات وبڕواته‌ به‌ر سێبه‌ر ودابنیشێت، به‌ڵام با ڕۆژوه‌كه‌ى ته‌واو بكات»(5).
4- نه‌زری سه‌رپێچی: ئه‌وه‌یه‌ نه‌زر بكات سه‌رپێچی بكات، وه‌ك نه‌زركردن بۆ مه‌ی خواردنه‌وه‌، ونه‌زركردن بۆ گۆڕ، یان بۆ مردوی ناو گۆڕه‌كان، وگرتنی ڕۆژو له‌ ڕۆژانی سوڕی مانگانه‌دا، وڕۆژی جه‌ژندا، جا ئه‌م نه‌زره‌ دانامه‌زرێت واجبیش نیه‌ ببرێته‌ سه‌ر، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى [پێشتری] عائیشه‌ ، كه‌ په‌یامبه‌ری خوا  ـ ﷺ ـ  فه‌رموی: «هه‌ر كه‌س نه‌زری كرد سه‌رپێچی خوا بكات با نه‌یكات» چونكه‌ سه‌رپێچی خوا له‌ هیچ حاڵێكدا حه‌ڵاڵ نابێت، وكه‌فاره‌تیشی به‌ هۆوه‌ نایه‌ته‌ سه‌ر.
5- نه‌زری چاكه‌ وخێر: ئه‌مه‌ش نه‌زری گوێڕایه‌ڵیه‌، بۆ نمونه‌: نه‌زر بكات بۆ كردنی نوێژ وڕۆژو وحه‌ج، ئیتر ڕه‌ها بێت یان په‌یوه‌ست بێت به‌ به‌دیهاتنی شتێكه‌وه‌؛ ئه‌وا پێویسته‌ ببرێته‌ سه‌ر ئه‌گه‌ر ڕه‌ها بێت، ئه‌گه‌ریش په‌یوه‌ست بێت، كه‌ى مه‌رجه‌كه‌ به‌ دی هات ده‌یباته‌ سه‌ر، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى [پێشتری] عائیشه‌ ڕەزاى خواى لێ بێ، كه‌ په‌یامبه‌ری خوا  ـ ﷺ ـ  فه‌رموی: «كێ نه‌زری كرد گوێڕایه‌ڵی خوا بكات با گوێڕایه‌ڵی بكات».

پرسى پێنجه‌م: نمونه‌ى چه‌ند نه‌زرێك كه‌ دروست نیه‌ ببرێته‌ سه‌ر:
ئه‌و نه‌زره‌ى كه‌ دروست نیه‌ ببرێته‌ سه‌ر بریتیه‌ له‌ نه‌زری سه‌رپێچی، ئه‌مه‌ش له‌ چه‌ند نمونه‌یه‌ك به‌دی دێت:
1- نه‌زركردنی مه‌ی خواردنه‌وه‌ یان گرتنی ڕۆژو له‌ ڕۆژانی عاده‌دا، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى [پێشوی] عائیشه‌ ڕەزاى خواى لێ بێ، كه‌ په‌یامبه‌ری خوا  ـ ﷺ ـ  فه‌رموی: «هه‌ر كه‌س نه‌زری كرد سه‌رپێچی خوا بكات با نه‌یكات».
2- ئه‌و نه‌زره‌ی بۆ مردوان ده‌كرێت، بۆ نمونه‌ بڵێت: ئه‌ى گه‌وره‌م فلآن كه‌س! ئه‌گه‌ر كه‌سه‌ غائیبه‌كه‌م بگه‌ڕێته‌وه‌، یان نه‌خۆشیه‌كه‌م چاك ببێته‌وه‌، یان پێویستیه‌كه‌م پڕ بكه‌یته‌وه‌، ئه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ پاره‌ یان خواردن یان مۆم، یان زه‌یت، ئاوها وئاوها ده‌كه‌م، ئه‌مه‌ش پوچ وباتڵه‌، وشیركی گه‌وره‌یه‌ په‌نا به‌خوا، چونكه‌ نه‌زركردنه‌ بۆ دروستكراو، ئه‌وه‌ش دروست نیه‌، چونكه‌ نه‌زر په‌رستنه‌، په‌رستنیش بۆ خوا نه‌بێت بۆ كه‌س ناكرێت.
3- ئه‌گه‌ر نه‌زر بكات گۆڕێك یان دارێك ڕوناك بكاته‌وه‌، ئه‌وه‌ دروست نیه‌ ببرێته‌ سه‌ر، نرخه‌كه‌ش بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان خه‌ج ده‌كرێت، چونكه‌ سه‌رپێچیه‌، ونه‌زریش نیه‌ له‌ سه‌رپێچی خوا، له‌به‌ر فه‌رموده‌ى پێشتر.  

(1 ) أخرجه البخاري (6692)، ومسلم (1639)، واللفظ له.
( 2) أخرجه البخاري (6696).
(3 ) أخرجه الترمذي (1528)، وقال: «حسن صحيح غريب»، وضعفه غيره، لكن يؤيده ما أخرجه أبو داود (3322) بنحوه من حديث ابن عباس، ورجح الأئمة وقفه عليه انظر: «سبل السلام» (8/42).
( 4) أخرجه مسلم (1645).
(5 ) أخرجه البخاري (6704).

وەرگیراوە لە کتێبی فیقهی ئاسان : نوسینى دەستەیەک لە زانایان ، وەرگێرانی مامۆستا على خان