بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.

ئەو كردەوانەی كە سوننەتن لەم دە ڕۆژەدا ئەنجام بدرێن :
1 ـ زۆر ئەنجام دانی كردەوە چاكەكان بە گشتی : وەكو : قورئان خوێندن و زیكر كردن و فەرمان كردن بە چاكە و قەدەغە كردنی خراپە و جگە لەمانەش ،بەڵگەش لەسەر ئەوە :
(سعید بن جبیر) دەگێڕێتەوە لە (ابن عباس)ـەوە كەوا پێغەمبەری خوا (ﷺ ) فەرموویەتی : ((مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهِنَّ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنْ هَذِهِ الأَيَّامِ الْعَشْرِ ، فَقَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ وَلاَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ﷺ ): وَلاَ الْجـِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ إِلاَّ رَجُلٌ خَرَجَ بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ فَلَمْ يَرْجِعْ مِنْ ذَلِكَ بِشَيْءٍ))(1).
واتە : هیچ ڕۆژانـێـك نییە كردەوەی چاكە تێیدا خۆشەویست تر بێت لە لای خوا وەكو ئەم دە ڕۆژەی مانگی حاجیان ، وتیان : تەنانەت جیهادیش لە پێناوی خوادا ؟ فەرمووی : تەنانەت جیهادیش لە پێناوی خوادا ، تەنها مەگەر پیاوێك نەبێت كە بە خۆی و ماڵ و سامانییەوە دەربچێت بۆ جیهاد لە پێناوی خوادا و هیچیش لەوانە نەگەڕێتەوە.
لە بەر ئەمە (سعید بن جبیر) ئەگەر ئەم دە ڕۆژە بهاتبایە ئەوەندە هەوڵی دەدا و تێدەكۆشا بۆ خواپەرستی بە ئەندازەیەك كە نزیك بوو لە توانادا نەبێت .
أ / قورئان خوێندن : قورئان خوێندن لە هەموو كاتێكدا سوننەتە و خێر و پاداشتی زۆر و گەورەیە :

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ (رضي الله عنه) قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ﷺ ): ((مَنْ قَرَأَ حَرْفَاً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ ، وَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا ، لَا أَقُولُ : [الم] حَرْفٌ ، وَلَكِنْ أَلِفٌ حَرْفٌ وَلاَمٌ حَرْفٌ وَمِيمٌ حَرْفٌ))(2).
واتە : هەركەسێك پیتێك لە قورئان بخوێنێتەوە ئەوا بە خوێندنەوەی تەنها ئەو پێتە چاكەیەكی بۆ هەیە ، وە چاكەش یەك بە دەیە ، ناڵێم : [الم] پیتێكە ، بەڵكو (أَلِفْ) پیتێكە و (لام)یش پیتێكە و (مِیم)یش پیتێكە .
بەڵام ئەم خێر و پاداشتەی قورئان خوێندن ـ لەو دە ڕۆژەدا ـ زۆرتر و گەورەترە لە ڕۆژەكانی تری ساڵ ، كەواتە باشتر وایە موسڵمان لەم دە ڕۆژەدا زیاتر لە ڕۆژەكانی تر قورئان بخوێنێت .

ب / زیكركردن : بە هەمان شێوە زیكری خوایش لە هەموو كاتێكدا سوننەتە و خێر و پاداشتی زۆر و گەورەیە :

عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ (رضي الله عنه) قَالَ : قَالَ النَّبِيُّ (ﷺ) : ((أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرِ أَعْمَالِكُمْ ، وَأَزْكَاهَا عِنْدَ مَلِيكِكُمْ ، وَأَرْفَعِهَا فِي دَرَجَاتِكُمْ ، وَخَيْرٌ لَكُمْ مِنْ إِنْفَاقِ الذَّهَبِ وَالْوَرِقِ ، وَخَيْرٌ لَكُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّكُمْ فَتَضْرِبُوا أَعْنَاقَهُمْ وَيَضْرِبُوا أَعْنَاقَكُمْ ؟ قَالُوا : بَلَى ، قَالَ : ذِكْرُ اللَّهِ تَعَالَى)) ، فَقَالَ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ (رضى الله عنه) : مَا شَيْءٌ أَنْجَى مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ(3).
واتە : ئایا هەواڵتان پێبدەم بە باشترین و پاكترین كردەوەتان لای خاوەنەكەتان و لە هەمووی زیاتر پلەوپایەتان بەرز بكاتەوە و چاكتر بێت بۆتان لە بەخشینەوەی زێڕ و زیو ، وە باشتر بێت بۆتان لەوەی كە بگەن بە دووژمنەكەتان و بدەن لە گەردنیان و ئەوانیش بدەن لە گەردنتان ؟ وتیان : بەڵێ ، فەرمووی : زیكری خوای گەورە .
ئەنجا معاذ بن جبل فەرمووی : هیچ شتێك ڕزگارت ناكات لە سزای خوا وەكو زیكری خوا .

2 ـ نوێژ كردن : بەوەی كە زوو بچیت بۆ نوێژە جەماعەتەكان و پەلە و پێشبڕكێ بكەیت بۆ ڕیزی یەكەم ، هەروەها ئەنجامدانی نوێژە سوننەتەكانی پێش و پاشی نوێژە فەرزەكان و شەونوێژ و زوحا و سوننەتی دەستنوێژ ، هەروەها دەشتوانیت نوێژی (سوننەتی ڕەها / التطوع الـمطلق) زۆر بكەیت ، وە پێغەمبەری خوا (ﷺ ) فەرموویەتی :
((عَلَيْكَ بِكَثْرَةِ السُّجُودِ لِلَّهِ ، فَإِنَّكَ لاَ تَسْجُدُ لِلَّهِ سَـجْدَةً إِلاَّ رَفَعَـكَ اللَّهُ بِهَا دَرَجَةً ، وَحَطَّ عَنْكَ بِهَا خَطِيئَةً))(4).
واتە : زۆر سوجدە ببە بۆ خوا ، چونكە تۆ یەك سوجدە نابەیت بۆ خوا ئیللا خوای گەورە بە هۆی ئەو سوجدەیەوە پلەیەك بەرزت دەكـاتەوە و تاوانێـكـیشت لەسەر لا دەبات .
3 ـ خێر و صەدەقە كردن :
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الشِّخِّيرِ (رضي الله عنه ) قَالَ : أَتَيْتُ النَّبِيَّ (ﷺ) وَهُوَ يَقْرَأُ : [أَلْهَاكُمْ التَّكَاثُرُ]قَالَ : ((يَقُولُ ابْـنُ آدَمَ : مَالِـي مَالِـي ، وَهَلْ لَكَ يَا ابْنَ آدَمَ مِنْ مَالِكَ إِلاَّ مَا أَكَلْتَ فَأَفْنَيْتَ أَوْ لَبِسْتَ فَأَبْلَيْتَ أَوْ تَصَدَّقْتَ فَأَمْضَيْتَ))(5).
واتە : هاتم بۆ لای پێغەمبەر(ﷺ) لە كاتێكدا كە ئەمەی دەخوێندەوە [زۆر كردنی ماڵا و منداڵا سەرقاڵی كردوون] فەرمووی : ئادەمیزاد دەڵێت : ماڵەكەم ماڵەكەم ، هیچ پارە و ماڵێك هی تۆ نییە تەنها ئەوە نەبێت كە : خواردووتە و تیاچووە یان لەبـەرت كردووە و ڕزیــوە و نەماوە یان ئەوەیە كە كردووتە بە صەدەقە و پێـشت خستووە بۆ دوای مردنت .

4 ـ ڕۆژووگرتن :
هەندێك لە خێزانەكانی پێغەمبەر(ﷺ ) فەرموویانە : ((كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ﷺ ) يَصُومُ تِسْعَ ذِي الْحِجَّةِ))(6).
واتە : پێغەمبەری خوا (ﷺ) نۆ ڕۆژەكەی مانگی حاجیان بە ڕۆژوو دەبوو .
وە پرسیار كراوە لە (الشیخ عبد العزیز بن باز رحمه الله) سەبارەت بە كەسێك كە بۆچوونی وایە بە ڕۆژوو بوون لە دە ڕۆژی مانگی حاجیاندا بیدعەیە؟
ئەویش فەرموی :(هَذَا جَاهِلٌ يُعَلَّم ، فَالرَّسُولُ (ﷺ) حَضَّ على العمل الصالـح فيها ، وَالصَّيامُ من العمل الصالـح)(7)
.واتە : ئەو كەسە كە بۆچوونی وایە كەسێكی نەزان و جاهیلە و پێویستە فێر بكرێت ، چونكە پێغەمبەر (ﷺ ) موسڵمانانی هانداوە بۆ ئەنجامدانی كرداری چاكە لەو دە ڕۆژەدا ، وە ڕۆژوویش لە كردارە چاكەكانە .

5 ـ ڕۆژووی ڕۆژی عەرەفە بە تایبەت :
سوننەت وایە بۆ ئەو كەسانەی كە نەڕۆیشتوون بۆ حەج و لە عەرەفەدا نین و لە ماڵدان كەوا بە تایبەت لە ڕۆژی عەرەفەدا (9 / ذو الـحجە) بە ڕۆژوو بن ، چونكە پێغەمبەر (ﷺ ) فەرموویەتی : ((صِيَامُ يَوْمِ عَرَفَةَ أَحْتَسِبُ عَلَى اللَّهِ أَنْ يُكَفِّرَ السَّنَةَ الَّتِي قَبْلَهُ وَالسَّنَةَ الَّتِي بَعْدَهُ))(8).
واتە : ڕۆژووی ڕۆژی عەرەفە چاوەڕوانم كە خوا بیكاتە مایەی كەفارەت و سڕینەوە و لێخۆشبوونی تاوانی ساڵێك لە پێشییهوە و ساڵێكیش لە پاشییەوە (واتە : ببێتە كەفارەتی تاوانی دوو ساڵ) .

6 ـ عومرە و حەج كردن :
چونكە حەج كردن لە ڕۆژی هەشتەمی مانگی حاجیانەوە (8 / ذو الـحجە) دەست پێدەكات بۆ ئەو كەسانەی كە بە (حەجی ئیسراحەتی دوای عومرە / حج التمتع) ئیحرام دەبەستن ، بۆیە پێویستە لە پێشدا عومرەكەت ئەنجام بدەیت ئەنجا لە ڕۆژی هەشتەمی مانگی حاجیانەوە ئیحرام بكەیت بۆ حەج .
خوای گەورە فەرموویەتی :. [وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ][البقرة] .واتە : حەج و عومرە تەواوبكەن بۆ خوا .

7 ـ زیكر كردن بە ووتی : (الله أكبر ...) لەم دە ڕۆژەدا هەموو كاتێك :
خوای گەورە فەرموویەتی : [وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ][الـحج]
قال ابن عباس (رضي الله عنه) : (أيام العشر) .
واتە : زیكری خوا بكەن لە ڕۆژە زانراوەكاندا كە بریتین لە دە ڕۆژی یەكــەمی مانگی جاجیان .
قال الإمام البخاري في صحيحه : (كَانَ ابْنُ عُمَرَ وَأَبُو هُرَيْرَةَ (رضى الله عنه ) يَخْرُجَانِ إِلَى السُّوقِ فِي أَيَّامِ الْعَشْرِ يُكَبِّرَانِ ، وَيُكَبِّرُ النَّاسُ بِتَكْبِيرِهِمَا)(13).
واتە : ابن عمر وأبو هریرە لە دە ڕۆژی مانگی حاجیاندا دەردەچوون بۆ بازاڕ و دەیانووت : (الله أكبر ...) و خەڵكیش بە دوایاندا دەیانووت : (الله أكبر ..) .
وجاء فـي فتوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء : (يُشرعُ التكبير الـمطلق فـي جميع الأوقات من أول دخول شهر ذي الـحجة إلى آخر أيام التشريق ...)(9).
وقالوا أيضاً : (التكبير مشروع فـي عشر ذي الـحجة مطلقاً)(10).

ئەم سوننەتە پشت لێهڵكراوەش پێویستی بە زیندوو كردنەوە هەیە ، جا ڕەحمەتی خوا لەو كەسە بێت هەوڵی زیندوو كردنەوەی سوننەتەكانی پێغەمبەر(ﷺ ) دەدات .
وە وتی : (الله أكبر ...) بەم شێوازە دەبێت : (الله أكبر الله أكبر ، لا إلـهَ إلاَّ الله ، والله أكبر الله أكبر ، وللهِ الـحمد)(11)

8 ـ خۆ ئامادە كردن بۆ قوربانی ئەنجامدان :
ئەگەر كەسێك ویستی وا بوو قوربانی بكات ئەوا حەرامە لە تووكی هەموو لاشەی و نینۆكەكانی لابەرێت یان لـێی بقرتێنێت و كەمی كاتەوە ، لە سەرەتای مانگی حاجییانەوە (ذو الحجە) تاوەكو قوربانییەكەی سەردەبڕێت .
عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ (رضي الله عنها ) أَنَّ النَّبِيَّ (ﷺ ) قَالَ : ((إذَا دَخَلَتْ الْعَشْرُ وَأَرَادَ أَحَدُكُمْ أَنْ يُضَحِّيَ فَلا يَـمَسُّ مِنْ شَعْرِهِ وَبَشَرِهِ شَيْئًا))(12).
واتە: ئەگەر دە ڕۆژی یەكەمی مانگی جاجیان (ذو الحجە) هات ، وە كەسێك لە ئێوە ویستی هەبوو قوربانی بكات ، ئەوا با هیچ لە تووك و پێستی نەكاتەوە .
وفـي رواية : ((فَلاَ يَأْخُذَنَّ شَعْرَاً وَلاَ يَقْلِمَنَّ ظُفُرَاً)) ..
واتە : با نە لە تووكی لا بەرێت و نە نینۆكی بقرتێنێت .
وقد استدل بعض الفقهاء بـهذا الـحديث على أنَّ مَنَ (دَخَلَتْ عَلَيْهِ عَشْر ذِي الْحِجَّة وَأَرَادَ أَنْ يُضَحِّيَ إِنَّهُ يَحْرُم عَلَيْهِ أَخْذ شَـيْء مِنْ شَعْره وَأَظْفَاره حَـتَّى يُضَحِّي فِي وَقْت الْأُضْحِيَّة)(13).
واتە : هەندێك لە زانایان ئەم فەرموودەیە دەكەنە بەڵگە لەسەر ئەوەی هەركەسێك ویستی هەبوو قوربانی بكات ئەوا حەرامە لەسەری هیچ لە تووك و نینۆكی لابەرێت هەتا قوربانی دەكات لە كاتی سەربڕینی قوربانیدا دوای ئەنجام دانی نوێژی جەژن .

9 ـ قوربانی كردن لە ڕۆژی جەژندا :
خوای گەورە فەرموویەتی : [وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ][الـحج].
واتە : وە زیكری خوا بكەن لە ڕۆژە زانراوەكانی (دەیەمی یەكەمی مانگی حاجیان) لەسەر ئەو ووڵاخ و ئاژەڵانەی كە خوا كردوویەتی بە رزقیان بۆ قوربانی كردن ، جا لـێی بخۆن و لێشی بدەن بە دەرخواردی هەژارانی بێنەوادا .
عَنْ مِـخْنَفِ بْنِ سُلَيْمٍ (رضي الله عنه ) قَالَ : كُنَّا وُقُوفَاً مَعَ النَّبِيِّ (ﷺ ) بِعَرَفَةَ فَقَالَ : ((يَا أَيُّهَا النَّاسُ إنَّ عَلَى كُلِّ أَهْلِ بَيْتٍ فِي كُلِّ عَامٍ أُضْحِيَّةً ...))(14).
واتە: ئەی خەڵكینە پێویستە لەسەر هەموو خێزانێك هەموو ساڵێك قوربانی بكات.
وَعَنْ جُنْدَبِ بْنِ سُفْيَانَ الْبَجَلِيِّ (رضى الله عنه) قَالَ : شَهِدْتُ النَّبيَّ (ﷺ ) يَوْمَ النَّحْرِ فَقَالَ : ((مَنْ ذَبَحَ قَبْلَ أَنْ يُصَلِّيَ فَلْيُعِدْ مَكَانَهَا أُخْرَى ، وَمَنْ لَمْ يَذْبَحْ فَلْيَذْبَحْ))(15).
واتە : ئامادەی لای پێغەمبەر (ﷺ ) بووم لە ڕۆژی جەژنی قورباندا
و فەرمـووی : هەركەسێك قوربانی كردووە پێش ئەوەی نوێژی جەژن بكات با لە جیاتی ئەو قوربانییە قوربانییەكی تر بكاتەوە و ئەوەش نەیكردووە با بیكات .

لەلایەن مامۆستا (محمد عبدالرحمن) ەوە وەڵام دراوەتەوە

تەماشاى ئەمەش بکە :

فەزڵ و گەورەیی دە ڕۆژی یەكەمی مانگی حاجیان چیە؟

------------------------

(1) صحيح البخاري رقم : (969) وصحيح سنن الترمذي رقم : (757) واللفظ لـهُ .

(2) صحيح سنن الترمذي رقم : (2910) .
(3) صحيح سنن الترمذي رقم : (3377) .
(4) صحيح مسلم رقم : (1093) .
(5) صحيح مسلم رقم : (7346) .
(6) صحيح سنن أبـي داود رقم : (2437) .
(7) نقلاً عن كتاب: (فضل عشر ذي الحجة وأحكام الأضحية) لسالـم العجمي ص : (2).
(8) صحيح مسلم رقم : (1162) .
(9) فتح الباري شرح صحيح البخاري : (2 / 589) .
(10) فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء ، الفتوى رقم : (10777) .
(11) فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء ، الفتوى رقم : (9887) .
(12) انظر : أحكام العيدين فـي السنة الـمطهرة ص : (30) .
(13) صحيح مسلم رقم : (1977) .
(14) شرح صحيح مسلم للإمام النووي : (13 /116) .
(15) صحيح سنن أبـي داود رقم : (2788) .
(16) صحيح البخاري رقم : (5562) وصحيح مسلم رقم : (1960) .