بەناوى خواى بەخشندەو میهرەبان

1 ـ دەستنیشانی ئەو هۆكارانە بكە كە تووڕەت دەكات چ لە خۆتدا بێت یان لە خێزانەكەتدا بێت، پاش دەستنیشان كردنیان ئەنجا بە پێی توانا خۆتانی لێبپارێزن.
2 ـ تاوەكو پێت دەكرێت تووڕە مەبە چونكە پێغەمبەری خوا (ﷺ) فەرموویەتی: ((لا تغضب)) [صحيح البخاري] ، واتە: تووڕە مەبە.
3 ـ وە ئەگەر تووڕە بوویت ئەوا ئەم كارانە ئەنجام بدە بۆ ئەوەی بەرەو هەڵە نەتبات:
ـ پێغەمبەری خوا (ﷺ) فەرموویەتی: ((إذا غضب الرجل فقال أعوذ بالله سكن غضبه)) [صحيح الـجامع الصغير رقم: (695)] .
واتە: ئەگەر پیاوێك لە كاتی تووڕەبووندا بڵێت: (أعوذ بالله) ئەوا تووڕەیەكەی دادەمركێتەوە.
چونكە تووڕەیی لە شەیتانەوەیە.
ـ پێغەمبەری خوا (ﷺ) فەرموویەتی: ((إذا غضب أحدكم وهو قائم فليجلس فإن ذهب عنه الغضب وإلاَّ فليضطجع)) [صحيح أبي داود رقم: (4782)] .
واتە: ئەگەر یەكێك لە ئێوە تووڕە بوو وە لەو كاتەدا لە سەر پێ ڕاوەستا بوو ئەوا با دابنیشێت، جا ئەگەر تووڕەیەكەی ڕۆیشت و نەما ئەوا باشە، ئەگینا بە هەڵابژێت و ڕاكشێت.
ـ پێغەمبەری خوا (ﷺ) فەرموویەتی: ((إذا غضب أحدكم فليسكت)) [صحيح الـجامع الصغير رقم: (693)] .
واتە: ئەگەر یەكێك لە ئێوە تووڕە بوو ئەوا با بێدەنگ ببێت.
4 ـ وە ئەگەر تووڕە بوویت لە هەندێك ڕەفتاری هاوسەرەكەت و هەندێك تەبیعەتیت بە دڵ نەبوو ئەوا ڕقی لێ هەڵمەگرە بەڵكو چاوپۆشی لێ بكە، چونكە پێغەمبەری خوا (ﷺ) فەرموویەتی: ((لا يفرك مؤمن مؤمنة إنْ كره منها خُلقاً رضي منها)) [صحيح مسلم] ، واتە: با پیاوی ئیماندار ڕق هەڵنەگرێت لە ئافرەتی ئیماندار ئەگەر ڕەوشتێكی ئەو ئافرەتەی پێ ناخۆش بوو وە لە هەمان كاتدا ڕازی بوو لە ڕەوشتێكی تری.
5 ـ وە با لە كاتی تووڕە بوونتدا هاوسەرەكەت هەوڵ بدات هێمنت كاتەوە و ڕازیت بكات، چونكە ئەمە سیفەتی ئافرەتە بەهشەتیەكانە، پێغەمبەری خوا (ﷺ) فەرموویەتی:((نساؤكم من أهل الـجنة الودود الولود العؤود على زوجها التي إذا غضب جاءت حتى تضع يدها في يد زوجها وتقول لا أذق غمضاً حتى ترضى)) [سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم: (287)] .
واتە: ئافرەتە بەهشەتیەكان لە ئێوە ئەوانەن كە: زۆر ڕووخۆش و ڕوومەت كراوەن و زۆر منداڵیان دەبێت و زۆر زوو دەگەڕێنەوە بۆ لای مێردەكانیان ئەوانە كەوا ئەگەر مێردەكەیان تووڕە ببێت دێت بۆ ئەوەی دەستی بخاتە ناو دەستی مێردەكەی و دەڵێت: چاوەكانم خەویان لێناكەوێت تاوەكو تۆ ڕازی نەبیت.
ئەمانەیە سیفاتی ئافرەتی چاك و صاڵح.
* وە بە نیسبەت گۆڕینی تەبیعەتی هاوسەرەكەتەوە دەڵێم:
دەبێت هاوسەرەكەت بە پێی توانا هەوڵ بدات بۆ ئەوەی مافە شەرعىیەكانی تۆ بدات و گۆڕانكاری بە سەر خۆیدا بێنێت بە مەبەست ڕازی كردنی تۆ، لە بەر ئەم فەرموودەیە:
عن حصين بن محصن رضي الله عنه أن عمة له أتت النبي (ﷺ) فقال لـها: ((أذات زوج أنتِ ؟ قالت: نعم، قال: فأين أنتِ منه ؟ قالت: ما آلوه إلاَّ ما عجزت عنه، قال: انظري أين أنتِ منه فإنه جنتك ونارك ؟)) [صحيح الترغيب والترهيب رقم: (1933) وسلسلة الأحاديث الصحيحة رقم: (2612)] .
واتە: ئافرەتێك هات بۆ لای پێغەمبەر (ﷺ) ئەویش پێی فەرموو: ئایا تۆ مێردت هەیە ؟ ئافرەتەكەش وتی: بەڵێ، پێغەمبەر (ﷺ) فەرمووی: ئایا تۆ چۆنیت لە گەڵیدا ؟ وتی: هیچ كەمتەرخەمیەك ناكەن ئیللا ئەوە نەبێت كە لە توانامدا نى یە، پێغەمبەر (ﷺ) فەرمووی: بڕوانە تۆ چۆنیت لە گەڵیدا چونكە مێردەكەت بەهەشت و دۆزەخی تۆیە.

* وە دەبێت تۆیش بە پێی توانا گۆڕانكاری بە سەر خۆتدا بهێنیت چونكە ئەویش مافی بە سەر تۆە هەیە هەر وەك چۆن تۆ مافت بە سەر ئەوەوە هەیە، وە ئیێڵاحیش بە هەردوو لا دەكرێت.
وە ئەم ئامۆژگاریە دەخەمە بەر دەستی هاوسەرەكەت بۆ ئەوەی سوودی لێوە وەربگرێت:
عەمری كوڕی حجر پاشای كیندە داخوازی (أم أياس بنت عوف بن مسلم الشيبانـي) كرد، كاتێ وەختی گواستنەوەی هات دایكی كچەكە بە تەنیا لە گەلڕ كەچەكەیدا دانیشت و چەند ئامۆژگارىیەكی كرد، ئامۆژگارىیەكان بنەماكانی بەختەوەری ژیانی ژن و مێردایەتی و چ پێویستە لە سەر ئافرەت بەرامبەر بە مێردەكەی بیكات بە دیار خست بۆی:
ئامۆژگارىیەكان بریتی بوون لـە:
یەكەم و دووەم: بە قەناعەت بە و بە باشی گوێڕایەڵ و فەرمانڕەوای بە.
سێیەم و چوارەم: نەكەی بهێڵـی شتێكی ناشیرینت پێوە ببینێت، یان بۆنی ناخۆشت لێوە بكات، بەڵكو با خۆشترین بۆنت هەڵمژێ.
پێنجەم و شەشەم: ئاگاداری كاتەكانی خواردن و نوستنی بە، چونكە برسێتی گـڕ لە پیاو بەردەدات، و تێر خەو نەبوونیش مایەی توڕە بوونە.
حەوتەم و هەشتەم: ماڵ و سامانی بپارێزە و چاودێری منداڵەكانی بكە.
نۆیەم و دەیەم: سەرپێچی فەرمانی مەكە، نهێنی ئاشكرا مەكە، چونكە ئەگەر سەرپێچی فەرمانی بكەیت یان دڵیت شكاند، و نهێنییت ئاشكرا كرد: ئەوا غەدر و توڕیی ئەو پارێزراو نابێ.
ئەگەر مێردەكەت غەمبار بوو نەكەی خۆت دڵخۆش و شادمان پیشان بدەیت، وە ئەگەر دڵخۆش بوو نەكەی خۆت بە غەمبار پیشان بدەیت.
لەلایەن مامۆستا (محمد عبد الرحمن) ەوە وەڵام دراوەتەوە