زانایان له‌م پرسه‌دا ( المسألة ) دوو بۆچوونى ئاشكرایان هه‌یه :
یه‌كه‌میان : له یه‌كه‌م ده‌ست نوێژ شكاندنى دواى له‌پێكردن ده‌ست به‌سه‌ردا هێنراوه‌كه‌دا ده‌ست پێده‌كات .
وه ئه‌وى تریان : له یه‌كه‌م ده‌ست هێنان ( مسح ) ى دواى ده‌ست نوێژ شكاندن ده‌ست پێده‌كات .
( أبو حنيفة ) و ( الشافعي ) و ( أحمد ) و هاوه‌ڵه‌كانیان بۆ بۆچوونى یه‌كه‌م ڕۆیشتوون ، و هیچ به‌ڵگه‌یه‌كیان نازانین له‌م باره‌یه‌وه شایانى باس كردن بێت ، جگه له‌ڕاى خۆیان نه‌بێت ، هه‌ر بۆیه‌ش هه‌ندێك له هاوه‌ڵانیان پێچه‌وانه‌یان بوونه‌ته‌وه وه‌كو دواتر باسى ده‌كه‌ین ، وه هیچ پێشبینیه‌كیان نازانم له‌م باره‌یه‌وه له هـاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌ره‌وه ﷺ به‌پێچه‌وانـه‌ى بۆچـونى دووه‌م كه پێشه‌وایان فه‌رمووده ( صحیحه‌كان ) و فه‌تواكه‌ى پێشه‌وا ( عمر بن الخطاب ) ـه .
به‌ڵام سه‌باره‌ت به سوننه‌ت : ئه‌وا ئه‌و فه‌رمووده صحیحانه‌یه كه كۆمه‌ڵێك له هاوه‌ڵان ڕیوایه‌تیان كردووه له ( صحیح مسلم ) و چوارسوننه‌كه و موسنه‌ده‌كان و هى تریش ، كه تیایاندا هاتووه كه پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ فه‌رمانى كردووه به‌ده‌ستهێنان ، وه له هه‌ندێكیاندا ڕوخسه‌تى داوه به‌ده‌ستهێنان ، وه له‌كتێبى تردا : پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ ده‌ست هێنانى دیارى كردووه بۆ ( المقیم ) به شه‌و و ڕۆژێكه‌وه ، و بۆ ( المسافر ) یش به سێ شه‌و و سێ ڕۆژه‌وه ( واته : سێ ڕۆژ به‌شه‌وه‌كانیه‌وه ) .
وه ئه‌وه‌ى زۆر ئاشكرا و ڕوونه ئه‌وه‌یه كه ئه‌م فه‌رمووده‌یه وه‌كو ده‌قێك وایه له‌سه‌ر كاتى ده‌ست پێكردنى ده‌ستهێنان له یه‌كه‌م جارى ده‌ست سڕینه‌وه ، وه هه‌روه‌ها ئه‌م فه‌رمووده‌یه وه‌كو ده‌قێك وایه بۆ ڕه‌ت كردنه‌وه‌ى بۆچونى یه‌كه‌م ، چونكه واتاكه‌ى ئه‌وه پێویست ده‌كات ، هه‌روه‌كو له زۆرێك له فروعدا كراوه به‌به‌ڵگه كه ئه‌گه‌ر كه‌سێك نوێژى به‌یانى ئه‌نجامدا ، پاشان ده‌ستنوێژى له نوێژى به‌یانى ( الفجر ) ڕۆژى دووه‌مدا شكا ، ده‌ستنوێژ بگرێت و بۆ یه‌كه‌م جار ده‌ست بهێنێت به‌سه‌ر پێكانیدا له نوێژى به‌یانیدا ، بۆى نیه جارێكى تر ده‌ست بهێنێت به‌سه‌ریاندا !! به‌ڵام له‌سه‌ر بۆچوونى دووه‌م كه بۆچونى هه‌ڵبژارده‌یه بۆى هه‌یه ده‌ستى بهێنێت به‌سه‌ر پێكانیدا تاكو نزیك نوێژى به‌یانى له ڕۆژى سێیه‌مدا .
به‌ڵكو له‌مه سه‌یرتریشیان ووتووه :
كه ئه‌گه‌ر ده‌ست نوێژى شكا و ده‌ستى نه‌هێنا به‌سه‌ر پێكانیدا تاكو شه‌و و ڕۆژه‌كه یان سێ ڕۆژه‌كه تێپه‌ڕ بوو ، ئه‌گه‌ر هاتوو ( مسافر ) بوو ئه‌وا ئه‌و ماوه‌یه‌ى كه ده‌ست هێنانى تێدا دروسته و تێپه‌ڕیوه بۆیه بۆى نیه دواى ئه‌وه ده‌ست بهێنێت به‌سه‌ریاندا تاكو جارێكى تر پێكانى به‌ده‌ست نوێژه‌وه نه‌خاته ناو خوفه‌كانى یان گۆره‌ویه‌كانیه‌وه !! به‌وه‌ش بێ به‌شیان كردووه له‌سوود وه‌رگرتن له‌م ڕوخسه‌ته !! ئه‌وه‌ش به پشت به‌ستن به‌م ڕاو بۆچوونه‌ى كه پێچه‌وانه‌ى سوننه‌ته !!! له‌به‌ر ئه‌وه پێشه‌واى ( النووي ) هیچى پێ نه‌كرا جگه له‌وه نه‌بێت كه پێچه‌وانه‌ى ( مذهب ) ـه‌كه‌ى بوه‌ستێته‌وه ، سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى كه زۆرینه‌ى هه‌وڵى ئه‌وه‌یه كه پێچه‌وانه‌ى نه‌بێته‌وه تاكو بتوانێت ، به‌ڵام ـ به ڕه‌حمه‌ت بێت ـ له‌به‌ر به‌هێزى به‌ڵگه‌كه ـ پاش ئه‌وه‌ى كه بۆچوونى یه‌كه‌م ده‌گێڕێته‌وه و ئه‌وانه‌ى ئه‌و بۆچوونه‌یان هه‌یه ـ ( 1 / 478 ) ده‌فه‌رمووێت : (( وه ( الأوزاعي و أبو ثور ) ده‌ڵێن : ده‌ست پێكردنى ماوه‌ى ده‌ستهێنان له یه‌كه‌م ده‌ستهێنانى پاش ده‌ستنوێژ شكاندن ده‌ست پێده‌كات ، ئه‌مه‌ش ڕیوایه‌تێكه له ( أحمد و داود ) ه‌وه ، هه‌ر ئه‌مه‌ش بۆچوونى هه‌ڵبژێردراو ( المختار ) و په‌سه‌ندكراو ( الراجح ) ه به‌پێى به‌ڵگه ، و هه‌ڵبژارده‌ى ( ابن المنذر ) یشه ، وه هاوشێوه‌ى ئه‌مه‌ش له ( عمر ) ى كوڕى ( الخطاب ) ه‌وه ده‌گێڕنه‌وه ، وه ( الماوردى والشاشى ) له ( الحسن البصري ) یه‌وه ده‌گێڕنه‌وه ، كه سه‌ره‌تایى ده‌ستهێنان له له‌پێكردنه‌وه ده‌ست پێده‌كات ، وه به‌ڵگه‌ى ئه‌وانه‌ى ده‌ڵێن :
له یه‌كه‌م ده‌ست هێنانه‌وه ده‌ست پێده‌كات ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ى پێغه‌مبه‌ره ﷺ : " گوزه‌ركار و موسافر سێ ڕۆژ ده‌ست ده‌هینێت ... هتد " وه ئه‌مانه‌ش فه‌رمووده‌ى ( صحيح ) ن هه‌روه‌كو پێشتر ئاماژه‌ى پێدرا ، و ئه‌مه‌ش ده‌ربڕینێكى ڕاشكاوانه‌یه به‌وه‌ى كه ده‌ست هێنانه‌كه سێ ڕۆژه ، وه به‌م شێوه‌یه نـابێت ئه‌گه‌ر لـه یه‌كـه‌م ده‌ستهێنانـه‌وه نه‌بێت ، وه لـه‌بـه‌ر ئـه‌وه‌ى كـه ( الشافعی ) ده‌فه‌رموێت :
ئه‌گه‌ر له‌شاره‌كه‌ى خۆیدا بوو ده‌ستنوێژى شكا و له‌سه‌فه‌ردا ده‌ستیهێنا به‌سه‌ر پێكانیدا ئه‌وا ده‌ستهێنانى سه‌فه‌ره‌كه‌ى ته‌واو ده‌كات ، و لێره‌دا حوكمه‌كه‌ى په‌یوه‌ست كردووه به‌سه‌ره‌تایى ده‌ستهینانه‌كه‌وه . وه هاوه‌ڵانمان ئه‌و ڕیوایه‌ته ده كه‌ن به‌به‌ڵگه كه ( الحافظ القاسم ) ى كوڕى ( زكريا المطرزي ) ڕیوایه‌تى كردووه له فه‌رمووده‌كه‌ى ( صفوان ) دا كه ( له‌بێ ده‌ستنوێژیه‌وه بۆ بێ ده‌ستنوێژیى ، وه ئه‌مه‌ش زیاده‌یه‌كى نامۆیه ( غریب ) ـه ، و جێگیر نیه ، و هاوگونجاو نیه به قیاسى دروستیش .
ده‌ڵێم ( ئه‌لبانى ) :
ئه‌و قیاسه‌ى كه ئاماژه‌ى پێ دراوه ، ئه‌گه‌ر له‌خودى خۆیدا ڕاست و دروست بوایه ، ئه‌و كاته مه‌رجى وه‌رگرتن و كردنى به‌به‌ڵگه ئه‌وه بوو كه پێچه‌وانه‌ى سوننه‌ت نه‌بێت ، به‌ڵام كه پێچه‌وانه‌ى سوننه‌ته وه‌ك ده‌بینیت ئه‌وا دروست نیه ڕووبه‌لایدا بكرێت ، و له‌به‌ر ئه‌وه‌شه ووتراوه : ( ئه‌گه‌ر فه‌رمووده هات ئه‌وا تێڕامان و تێڕوانین پوچه‌ڵ ده‌بێته‌وه ، وه ئه‌گه‌ر ( جاء نهر الله بطل نهر معقل ) ، سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ش پێچه‌وانه‌ى گوفتارى خه‌لیفه‌ى ڕاشدی عومه‌رى كوڕى خه‌تابه ، وه گومانیشم به لاسایكاران ( المقلدة ) ئه‌وه‌یه كه واز له سوننه‌تى ( صحيح ) ى پێغـه‌مبه‌ر ﷺ بهێنن كـاتێك كـه پێچه‌وانـه‌ى گـوفتـارى ( عمـر ) ى كــوڕى ( الخطاب ) بێته‌وه ، هه‌روه‌كو چۆن له ته‌لاَقى سێ به‌سێدا كردوویانه ، ئه‌ى ده‌بێت چۆن گوفتاره‌كه‌ى وه‌رناگرن كاتێك له‌گه‌ڵ سوننه‌ته‌دا هاوده‌نگ بێت ؟!
ئه‌وه‌تا ( عبد الرزاق ) له ( المصنف :1 / 209 / 807 ) دا له ( أبو عثمان النهدي ) ده‌گێڕێتـه‌وه كــه ده‌فـه‌رمـوێت : ( سعد ) و ( ابن عمر ) هاتن بـۆ لاى ( عمر ) منیش ئاماده‌ى هاتنه‌كه‌یان بووم ، و مشت ومڕیان بوو له‌سه‌ر ده‌ستهێنان به‌سه‌ر خوففه‌كاندا ، ( عمر ) یش فه‌رمووى : (( يمسح عليهما إلى مثل ساعته من يومه وليلته )) ، واته : ده‌ست ده‌هێنرێت به‌سه‌ریاندا تاكو هه‌مان ئه‌و كاته‌ى كه ده‌ستى هێناوه به‌سه‌ریاندا له‌و شه‌و و ڕۆژه‌یدا )) .
ده‌ڵێم ( ئه‌لبانى ) : (( وإسناده صحيح على شرط الشيخين )) ، وه ئه‌مه‌ش زۆر ڕوون وئاشكرایه كه سه‌ره‌تایى ده‌ستهێنان له‌سه‌ر خوف له‌و كاته‌وه ده‌ست پێده‌كات كه ده‌ستى به‌سه‌ردا ده‌هێنرێت تاكو هه‌مان كات له‌و شه‌و وڕۆژه‌دا .
وه ئه‌مه‌ش ڕووكه‌ش و ئاشكراى هه‌موو ئه‌و ( آثار ) ـانه‌یه كه له هاوه‌ڵانه‌وه گێڕراونـه‌تـه‌وه لــه‌سه‌ر مـاوه‌ى ده‌ستهێنان بـه‌پێى زانیـارى ئێمه ، لـه‌وه‌ى كـه ( عبدالرزاق ) و ( ابن أبى شيبة ) له ( المصنف ) ـه‌كه‌یاندا گێڕاویانه‌ته‌وه ، ئه‌وه‌ش كه وه‌كو نموونه‌یه‌ك لێره‌دا باس بكرێت ئه‌وه‌یه كه ( ابن أبى شيبة : 1 / 180 ) له ( عمرو ) ى كوڕى ( الحارث ) ـه‌وه گێڕاویه‌تیه‌وه و ده‌فـه‌رمووێ : (( له‌گه‌ڵ ( عبدالله ) چووم بۆ مه‌دائین و سێ ڕۆژ ده‌ستى ده‌هێنا به‌سه‌ر خوففه‌كانیدا و داى نه‌ده‌كه‌ندن )) ( وإسناده صحيح على شرط الشيخين ) .
به‌مه‌ش ده‌رده‌كه‌وێت كه ( آثار ) ى پێشینان ، هاوپێك و جووتن له‌گه‌ڵ سوننه‌تى ( محمد ) ﷺ وه‌ك باسمان لێوه كرد ، بۆیه ده‌ستى پێوه بگره هیدایه‌ت دراوى به‌پشتیوانى خواى په‌روه‌ردگار .
بۆ ئەم وەڵامە سود وەرگیراوە لە کتێبی : ته‌واوى ئامۆژگارى سه‌باره‌ت به ئه‌حكامه‌كانى مه‌سح كردن له‌سه‌ر نه‌عل و گۆره‌وى لە نوسینى : شێخ محمد ناصر الدین الألبانی رحمه الله
زۆر جار خەڵكی پرسیار دەكەن دەربارەی چۆنێتی مەسحكردنی دروست و شوێنی مەسحكردنەكەش ؟ئەو مەودایە یان ئەو سەفەرە چەندە كە دروستە سێ شەو و سێ ڕۆژ تیایدا دەست بەسەر خوففەكاندا بهێنرێت ؟حوکم و ئادابەکانی مەسح کردن لەسەر (خوف) و (گۆرەوی) چۆنە؟كەسێك گومانی هەیە لەسەرەتا و كاتی دەست هێنانی بەسەر خوفەكانیدا ، لەم حاڵەتەدا چی بكات ؟ئەو مەرجە دروستانە چین بۆ دەستهێنان بەسەر خوففەكاندا لەگەڵ بەڵگە لەسەریان ؟
