بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.
یەكەم:
گرنگێتی بیت المقدس: ڕەحمەتی خوات لێ بێت چاك بزانە كە فەزڵەكانی ئەم شوێنە زۆرن لەوانە:

1- خوای گەورە لە قورئاندا بە موبارەك وپیرۆز ناوی بردووە, وەكو دەفەرموێت: [سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ ] { الاسراء : 1 }واتە: پاكی و بێگەردی وستایش بۆ ئەو زاتەی كە شەوڕەوی كرد لەبەشێكی كەمی شەودا بەبەندەی خوی محمد ﷺ لە مزگەوتی حرام ،كەعبەی پیرۆزەوە بۆ مزگەوتی ئەقصی لە بیت المقدس كە دەوروبەریمان پیرۆز وپڕبەرەكەت كردووە.
وە بێگومان دەوروبەری مزگەوتەكەش كە پڕبەرەكەت وپیرۆز كراوە پێك دێت لە قودس ، بۆیە پیرۆزە.
2- خوای گەورە وەصفی دەكات بەوەی موقەدەسە لەسەر زمانی پێغەمبەر موساوە عليه الصلاة والسلام وەكو دەفەرموێت: [يَاقَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِي كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ]{ المائدة:21 } واتە: ئەی قەوم و عەشرەتم بچنە ناو ئەو زەویە پیرۆزەی القدس, كە خوا پێویستی كرد لەبەر سوودی خۆتان بچنە ناوی.
3- مزگەوتی ئەقصای تێدایە كە نوێژكردن تێیدا بەرانبەرە بە دووسەدو پەنجا نوێژ.
عن أبي ذر رضي الله عنه قال: تذاكرنا ونحن عند رسول الله ﷺ: أيهما أفضل: مسجد رسول الله ﷺ أم مسجد بيت المقدس؟
فقال: رسول الله ﷺ:
(صلاة في مسجدي أفضل من أربع صلوات فيه ولنعم المصلى هو, وليوشكن أن يكون للرجل مثل شطن فرسه من الأرض حيث يرى منه بيت المقدس خير له من الدنيا جميعا . (1)
واتە: لە ئەبی زەرەوە دەڵێت: ئێمە لای پێغەمبەری خوا ﷺ بووین وباسی ئەوەمان دەكرد كە كامیان فەزڵی زیاترە: مزگەوتی پێغەمبەری خوا ﷺ یان مزگەوتی بیت المقدس؟ بۆیە ئەویش فەرمووی: نوێژێك لەم مزگەوتەی مندا باشترە لە چوار نوێژ كە لە بیت المقدسدا بكرێت لەكاتێكدا ئەوێیش نوێژگەیەكی باش وچاكە, وە نزیكە ( سەردەمێك بێت ) كە پیاو بەئەندازەی پەتی وڵاخەكەی زەوی هەبێت و لێیەوە بیت المقدس ببینێت باشترە بۆی لە هەموو دونیا.
4- دەجالی كوێر ناچێتە ئەم مزگەوتەوە لەبەر ئەم فەرموودەیە:
" وَإِنَّهُ سَيَظْهَرُ عَلَى الْأَرْضِ كُلِّهَا إلا الحَرَمِ وَبَيْتِ الْمَقْدِسِ" (2) واتە: بەسەر زەویدا دەگەڕێ‌ ودەچێتە هەموو شوێنێكی زەوی جگە لە حەرەم و بیت المقدس.
5- دەجال لە شوێنێكی نزیك لە بیت المقدس دەكوژرێت لەسەر دەستی عیسای مەسیح عليه السلام : وەكو لەم فەرموودەیەدا هاتووە: " يَقتُلُ ابنُ مَرْيَمَ الدَّجَّالَ بِبِابِ لُدٍّ " (3) واتە: عیسای كوڕی مەریەم لەلای دەرگای لود دەجال دەكوژێ.
وە ئاشكرایشە كە دەرگای لود بریتیە لە شوێنێكی نزیك لە بیت المقدسەوە.
6- پێغەمبەری خوا ﷺ لە مزگەوتی حرامەوە شەوڕەوی پێكرا بەرەو ئەم مزگەوتە ، خوای گەورە دەفەرموێت: [سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى]
7- بیت المقدس یەكەم ڕووگە وقیبلەی موسڵمانانە, وەكو لەم فەرموودەیەدا هاتووە:
عَنِ الْبَرَاءِ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْمَدِينَةَ صَلَّى نَحْوَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ سِتَّةَ عَشَرَ شَهْرًا أَوْ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْرًا...(4) واتە: بەرائی كوری عازب دەڵێت: كە پێغەمبەری خوا ﷺ هات بۆ مەدینە بەرەو بیت المقدس نوێژی كرد بۆ ماوەی شازدە یان حەڤدە مانگ.
8- بیت المقدس شوێنی دابەزینی وەحیە و نیشتیمانی پێغەمبەرانە.
9- مزگەوتی ئەقصی یەكێكە لەو سێ مزگەوتەی كە دروستە سەفەری بۆلا بكرێت, لەبەر ئەم فەرموودەیە:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
" لاَ تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَّا إِلَى ثَلاَثَةِ مَسَاجِدَ: المَسْجِدِ الحَرَامِ، وَمَسْجِدِ الرَّسُولِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَمَسْجِدِ الأَقْصَى " (5)
واتە: گەشت وسەفەر ناكرێت بۆ هیچ شوێنێك بەمەبەستی عیبادەت و نوێژكردن و تێدا مانەوە مەگەر بۆ سێ مزگەوت نەبێت كە ئەوانیش بریتین لە: مزگەوتی حەرام ، مزگەوتی پێغەمبەر صَلَّی اللهُ عَڵیْهِ ۆسَلَّمَ و مزگەوتی ئەقصی.
10- پێغەمبەرى خوا ﷺ پێشنوێژی بۆ هەموو پێغەمبەران كرد تێیدا كە ئەوەش دووپات كردنەوەی یەك پەیامێتی و وەحی خواییە .

دووەم:
دروستكردن و بیناكردنی قودس لەلایەن یەعقوبەوە مانای ئەوە ناگەیەنێت كە جولەكە شایستەترن لە موسڵمانان بە بیت المقدس ئەوەش لەبەر ئەوەی یەعقوب یەكخواپەرست بووە و جولەكە ئێستا موشریكن و ئەوەش ناگەیەنێ كە باوكیان یەعقوب ئەگەر ئەو ماڵەی دروست كردبێت ئەوە بۆ ئەوانە ،بەڵكو یەعقوب دروستی كردووە بۆ ئەوەی یەكخواپەرستەكان نوێژی تێدابكەن ئەگەر نەوەو رۆڵەی خۆیشی نەبن ، و ڕێگری لە هاوبەش پەیداكەران بكرێت ئەگەرچی ڕۆڵە و نەوەی خۆیشی بن ، چونكە پێغەمبەران پەیام و بانگەوازیان نەتەوەیی و ڕەگەزپەرستی نەبووە بەڵكو وەستاوە لەسەر تەقوا و لەخواترسان.
سێ یەم:
كە ووتت پێغەمبەری خوا ﷺ پێشنوێژی بۆ هەموو پێغەمبەران كردووە تێیدا و ئەوەش بەڵگەیە لەسەر یەك پەیامێتی پێغەمبەران و وەحی خوایی ، ئەمە قسەیەكی ڕاست و تەواوە لەڕووی بنچینەی دین وبیروباوەڕی پێغەمبەرانەوە ، چونكە تەواوی پێغەمبەران لەیەك سەرچاوەوە شەرعیان بۆ هاتووە ئەویش وەحیە و بیروباوەڕیان یەكێكە ئەویش یەكخواپەرستیە, هەرچەندە لەڕووی شەریعەت و فیقهەوە جیاوازن بەپێی وردەكاریەكان ، پێغەمبەری خوایش ﷺ بەفەرمایشتێكی خۆی ئەم ڕاستیە زیاتر دەسەلمێنێت و دەفەرموێت: " أَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، وَالْأَنْبِيَاءُ إِخْوَةٌ لِعَلَّاتٍ، أُمَّهَاتُهُمْ شَتَّى وَدِينُهُمْ وَاحِدٌ " (6) واتە: من لە پێشترین كەسم بە عیسای كوڕی مەریەم لە دونیا و دوارۆژیشدا ، پێغەمبەران برای باوكین ، دایكانیان جیاوازە و دینەكەیان یەكێكە.
وە لێرەوە پێویستە ئاگاداریەك بدرێت لەسەر ئەوەی كە دەوترێت ئێستا جولەكە و گاور و موسڵمانان لەسەر یەك سەرچاوەن ، ئەمەش وەها نیە لەبەر ئەوەی جولەكە دینی پێغەمبەرەكەیان گۆڕیوە بەڵكو لە دینی پێغەمبەرەكەیاندا هاتووە كە دەبێت شوێنی پێغەمبەر محمد بكەون و باوەڕی پێ بهێنن, كەچی ئێستا بێباوەڕن بە پێغەمبەرێتی محمد ﷺ و هاوكات شیركیش بۆ خوا دادەنێن.
چــوارەم:
جولەكە هیچ بەش وپشكێكی نیە لە قودسدا ، لەبەر ئەوەی ئەو خاك و زەویەی كە هەرچەند پێشووتریش لەسەری ژیاون بەڵام ئێستا هی موسڵمانانە ئەوەش لەدوو ڕووەوە:
1- جولەكە بێباوەڕبوون و نەگەڕانەوە سەر دینی باوەڕدارەكانی بەنی ئیسرائیل ئەوانەی شوێنی موسا و عیسا كەوتن و سەریانیان خست.
2- ئێمەی موسڵمان شایستەترین بە بیت المقدس نەوەك ئەوان ، لەبەر ئەوەی زەوی بۆ ئەو كەسە نیە كە سەرەتا ئاوەدانی دەكاتەوە ودروستی دەكات, بەڵكو بۆ ئەو كەسانەیە كە حوكمی خوای تێدا جێ بەجێ دەكەن ، چونكە خوای گەورە زەوی و خەڵكی دروستكردووە بۆ ئەوەی بیپەرستن لەسەری و دین و شەرعەكەی بەرپا ببێت, وەكو دەفەرموێت: [إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ (128) ]{ الاعراف } واتە: بەڕاستی زەوی موڵكی خوایە و دەیسپێرێت بەهەركەس كە بیەوێت لەبەندەكانی, و سەرئەنجامی چاكیش هەربۆ پارێزكارانە.
هەربۆیە ئەگەر گەلێك لەعەرەب كە لەسەر دینی ئیسلام نەبوون هاتن و حوكمیان بە ئیسلام نەكرد بەڵكو بەكوفر وستەم بەڕێوەیان دەبرد ئەوا شەڕیان لەگەڵ دەكرێ هەتا ملكەچ دەبن بۆ ئیسلام ، جا بۆیە بابەتەكە پرس و دۆزی گەلان و نەتەوە وڕەگەزپەرستێتی نیە بەڵكو بابەتەكە باسی یەكخواپەرستی و ئیسلامە.

هەربۆ سوود وەرگرتن قسەی چەند توێژەرێك دەگێڕینەوە:
" مێژوو سەلماندوویەتی كە یەكەم خەڵكانێك كە نیشتەجێی فەلەستین بوونە بریتی بوونە لە كەنعانیەكان پێش شەش هەزار ساڵ ، كە ئەوانیش هۆزێكی عەرەبی ڕەسەن بوونە هاتوون بۆ فەڵەستین لە دوورگەی عەرەبیەوە و دوای هاتنیان بۆ ئەو شوێنە ناونراوە فەڵەستین." ( الصهيونية, نشأتها, تنظيماتها, أنشطتها: أحمد العوضي, ص: 7 )
" بەڵام جولەكە بۆ یەكەم جار هاتن بۆ فەڵەستین پاش چوونی پێغەمبەر ئیبراهیم عليه السلام بۆ ئەوێ‌ بەنزیكەی شەش سەد ساڵ ، واتە ئەوان لە پێش زاین چوون بۆ ئەوێ‌ بەنزیكەی هەزار و چوارسەد ساڵ ، ئەمەش واتە كاتێك جولەكە چوونەتە ئەوێ‌ ، كەنعانیەكان لەوێ‌ بوونەو ئاوەدانیان كردۆتەوەو تێیدا نیشتەجێ بوونە پێش جولەكەكان بە نزیكەی چوارهەزار و پێنج سەد ساڵ. ( هەمان سەرچاوەی پێشوو )
لەمەوە ئەوە دەردەكەوێت كە جولەكە هیچ مافێكیان نیە لەسەر زەوی فەڵەستین نە شەرعی دینی و نە مێژووییش ونە لەڕووی خاوەندارێتیەوە ، بۆیە ئەوان ستەمكار و خۆسەپێن وداگیركەرن ، داواكارین لەخوای بەدەسەڵات كە قودس ڕزگار بكات لەدەستیان بەم نزیكانە و چونكە هەرخۆی بیسەری دواعا و پاڕانەوەكانە والحمدلله رب العالمین.

ستافى وەڵامەکان

==============
1- صححه الألباني في السلسلة الصحيحة في آخر الكلام على حديث رقم 2909.
2- رواه احمد 19665, وصححه ابن خزيمة 2/327, وابن حبان 7/102.
3- رواه مسلم 2937.
4- صححه الألباني في صفة الصلاة.
5- رواه البخاري 1132 و مسلم827.
6- رواه البخاري3259 و مسلم 2365.