قه‌رزدانه‌وه به چاكه (حُسُنُ القضاء):
سوننه‌ت وایه به چاكی قه‌رز بدرێته‌وه به‌وه‌ی كه زیاتر بێت له ئه‌ندازه‌ی قه‌رزه‌كه یان به‌وه‌ی كه جۆرێكی چاكتر بداته‌وه به خاوه‌ن قه‌رزه‌كه ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌مه به مه‌رج گیرابێت له پێشه‌وه ئه‌وا ده‌بێت به ڕیبا :
عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ (رضي الله عنهما) قَالَ : ((كَانَ لِي عَلَى النَّبِيِّ (ﷺ) دَيْنٌ فَقَضَانِي وَزَادَنِي)) صحيح البخاري رقم : (2394) وصحيح مسلم رقم : (615)
واته : قه‌رزم به لای پێغه‌مبه‌ره‌وه بوو (ﷺ) جا قه‌رزه‌كه‌ی دامه‌وه و زیاتریشی پێدام .
وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ (رضي الله عنه) قَالَ : ((كَانَ لِرَجُلٍ عَلَى النَّبِيِّ (ﷺ) سِنٌّ مِنَ الإِبِلِ فَجَاءَهُ يَتَقَاضَاهُ فَقَالَ : أَعْطُوهُ ، فَطَلَـبُوا سِنَّهُ فَلَمْ يَجِدُوا لَهُ إِلاَّ سِنَّـاً فَوْقَهَا ، فَقَالَ : أَعْطُوهُ ، فَقَالَ : أَوْفَيْتَنِي أَوْفَى اللَّهُ بِكَ ، قَالَ النَّبِيُّ (ﷺ) : إِنَّ خِيَارَكُمْ أَحْسَنُكُمْ قَضَاءً)) صحيح البخاري رقم : (2393) وصحيح مسلم رقم : (1600) واللفظ للبخاري .
واته : پیاوێك وشترێكی ته‌مه‌ن دیاریكراوی له لای پێغه‌مبه‌ر (ﷺ) بوو به قه‌رز جا هات بۆ لای داوای قه‌رزه‌كه‌یی لـێ بكاته‌وه ، پێغه‌مبه‌ریش (ﷺ) فه‌رمووی : بیده‌نه‌وه پێی ، صه‌حابه‌كانیش گه‌ڕان به دوای ئه‌و ته‌مه‌نه‌دا ده‌ستیان نه‌كه‌وت ئیللا ته‌مه‌نێكی به‌ره‌و سه‌روتری نه‌بێت ، پێغه‌مبه‌ریش (ﷺ) فه‌رمووی : یه‌كێك له‌وانه‌ی پێبده‌ن ، ئه‌ویش وتی : به باشی قه‌رزه‌كه‌ت پێدامه‌وه خوا به باشه پاداشتت بداته‌وه ، پێغه‌مبه‌ر (ﷺ) فه‌رمووی : باشترینتان ئه‌و كه‌سه‌یه كه قه‌رز به باشترین و چاكترین شێوه ده‌داته‌وه .
ئيمامى نەوەوى رحمه الله دەفەرموێ :
له سوده‌كانی ئه‌م فه‌رمووده‌یه :
ــ قه‌رز كردن دروسته ، به‌ڵام پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) له به‌ر پێویستی قه‌رزی كردووه چونكه پێغه‌مبه‌ر (ﷺ) په‌نای ده‌گرت به خوا له قه‌رزاری .
ــ سوننه‌ته بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی كه قه‌رزی به سه‌ره‌وه‌یه كه‌وا له‌وه باشتر و چاكتر بگێڕێته‌وه بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی كه له سه‌ریه‌تی ، وه ئه‌مه‌ش به‌شێكه له سوننه‌ت و ڕه‌وشته جوان و پیرۆزه‌كان ، وه له بابه‌تی (هه‌ر قه‌رزێك سودێك بێنێت ڕیبایه) نىیه چونكه ئه‌مه قه‌ده‌غه‌كراوه و ڕێی پێنه‌دراوه ، چونكه ئه‌وه‌ی كه قه‌ده‌غه كراوه و ڕێی پێنه‌دراوه بریتىیه له‌وه‌ی كه به مه‌رج ده‌گیرێت له (عه‌قدی) قه‌رزه‌كه‌دا ، وه بۆچوونی ئێمه‌ش وایه كه سوننه‌ته له كاتی قه‌رزدانه‌وه‌دا زیاتر بدرێته‌وه له‌وه‌ی كه له سه‌ریه‌تی ، وه دروستیشه بۆ خاوه‌ن قه‌رزه‌كه ئه‌و زیاده‌یه وه‌ربگرێت ، جا زیاده‌كه له جۆر و شێوه‌ی شته‌كه‌دا بێت یان له ژماره‌دا بێت هه‌ر وه‌كو یه‌ك وایه له به‌ر گشتێتی فه‌رمووده‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ر (ﷺ) كه فه‌رموویه‌تی : باشترینتان ئه‌و كه‌سه‌یه كه قه‌رز به باشترین و چاكترین شێوه ده‌داته‌وه . شرح صحيح مسلم : (6 / 116) .
وقال الـحافظ ابن حجر رحمه الله : (وَفِيهِ : أَنَّ مَنْ عَلَيْهِ دَيْن لَا يَنْبَغِي لَهُ مُجَافَاة صَاحِبِ الْحَقِّ … وَفِيهِ جَوَاز وَفَاء مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ الْمِثْلِ الْمُقْتَرَضِ إِذَا لَمْ تَقَعْ شَرْطِيَّة ذَلِكَ فِي الْعَقْدِ فَيَحْرُمُ حِينَئِذٍ اِتِّفَاقَاً …) فتح الباري شرح صحيح البخاري : (5 / 72 ـ 73) .
واته : ئه‌م فه‌رمووده ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت كه : هه‌ركه‌سێك قه‌رزی به سه‌ره‌وه بوو ئه‌وا نابێت ووشك و ڕه‌ق بێت له گه‌ڵ خاوه‌ن حه‌قدا ...
وه قه‌رزدانه‌وه دروسته به شتێكی باشتر و چاكتر له‌وه‌ی كه به قه‌رز براوه ئه‌گه‌ر ئه‌مه به مه‌رج نه‌گیرابێت له سه‌ره‌تای مامه‌ڵه‌كه‌وه ئه‌گینا ئه‌و كاته حه‌رام ده‌بێت به كۆڕای زانایان .
لەلایەن مامۆستا (محمد عبدالرحمن) ەوە وەڵام دراوەتەوە
ئایا ترسناكی و زیان و زهرهرهكانی قه‌رز و قه‌رزاری چین و چۆن لە فەرمودەکان باسکراوە؟گواستنهوهی قه‌رز له گهردنی كهسێكهوه بۆ سهر گهردنی كهسێكی تر دروستە؟حوكمی فرۆشتنی ئاڵتون چی یە بەقەرز؟گەر قەرز بدەم بە خەڵکى و لەسەریان بوەستم یان داشكاندن بۆ فەقیرەکان بکەم تا چەند خێرم دەگات؟ئەگەر کەسێک مرد و قەرزار بوو ئایا پێش دابەشکردنى میراتەکەى واجبە قەرزەکانى بدرێتەوە؟
