بەنیسبەت تەڵاق دانە دەستی مێرد ئەوا دادپەروەریە ؛ چونکە عەقدی زەواج بەدەستی مێردە ، پێویستە هەڵوەشانەدنەوەشی هەر بەدەستی ئەو بێت ، وەهەروەها چونکە پیاوان بەهێز ترن لەئافرەتان ، هەر وەک خوای پەروەردگار فەرموویەتی : {الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ}[النّـِسـَـاء، من الآية: 34].
واتە : پیاوان هه‌ڵسوڕێنه‌ر و به‌ڕێوه‌به‌ر و چاودێری كارى ئافره‌تانن ، به‌وه‌ى كه‌ خواى په‌روه‌ردگار تایبه‌تیكردوون له‌ تایبه‌تمه‌ندیه‌كانى هه‌ڵسوڕێنه‌رى و به‌ڕێوه‌بردن و چاودێری كارى ، وه‌ به‌وه‌ى كه‌ ماره‌یى ئافره‌تانیان داوه‌ و بژێویان له‌سه‌ره‌ .
جا گەر مێرد بەتوانا تر بێت ئەوا کار دەدرێتە دەستی ، ئا ئەمە تێڕوانینێکی دروستە .

وەهەروەها چونکە مێرد عەقڵی کامڵ ترە لە ئافرەت و دووربین ترە ؛ بۆیە زۆر جار نابینی دەس بۆ تەڵاق ببات تەنها کاتێک نەبێت کەهیچ مەجالێکی نەمێنێت .
بەڵام گەر تەڵاق بەدەس ئافرەتان بوایە لەکاتێکدا عەقڵی کەمترە (واتە زوو هەڵدەچێ و لەگەڵ هەر کێشەیەکدا زوو بڕیار دەدات) و عاتفی یە و دوور بین نی یە ، ڕەنگە هەر کەسێکی ببینایە کەبەدڵی بوایە ، بچوایە مێردەکەی تەڵاق بدایە ؛ چونکە کەسێکی بینیوە و پێی سەرسام بووە و لەمێردەکەی بەباشتر زانیووە، وە چەند حیکمەتێکی تری هەیە
بەڵام ئەو سێ حیکمەتەی کە ئاماژەم پێ کرد یەکێک لەگەورەترین حیکمەتەکانن لەدانە دەستی تەڵاق بەپیاوان .

- وبەنیسبەت بەشی دووەمی پرسیارەکەوە :
ئەویش حوکمی ئەو کەسەی بەبێ هۆ خێزانەکەی تەڵاق دەدات ؛ زانایان دەڵێن : تەڵاق دەبێت بە پێنج حوکمەوە :

هەندێ جار واجبە ، وە هەندێ جار حەڕامە ، وە هەندێ جار باش نی یە و مەکڕوهە ، هەندێ جار دروستە و موباحە ، هەندێ جار باشە و سوننەتە .
جا لەئەسڵدا تەڵاق شتێکی باش نی یە ؛ چونکە هەڵوەشاندنەوەی عەقدێکە کە شەرع خەڵکی هاندەدات بۆ گرێدانی ، وە هەروەها چونکە زۆر دەرهاویشتەى خراپی لێدەکەوێتەوە ؛ هەروەک کاتێ گەر ئافرەتێک خاوەن منداڵ تەڵاق بدرێت لەو حاڵەتەدا تەڵاق دەبێتە هۆی لەبەر یەک هەڵوەشاندنی ئەو خێزانە و جۆرە کێشە و موشکیلەی تر .

بەڵام گەر پێویستیەک وای کرد دەست بۆ تەڵاق ببرێت بەهۆی نەمانی ئومێد بەو عەقدە و نەگونجانی ژن و مێرد بەیەکەوە ئەوا لەو کاتەدا دروستە و موباحە ، وبێگومان ئەمەش نیعمەتی خودایە ؛ چونکە گەر ئەم تەڵاقە نەبوایە دەبوو ئەو ژن و مێردە تا مردن لەناخۆشی و کێشەدا بونایە .

- وبەنیسبەت داوا کردنی تەڵاق لەلایەن ئافرەتەوە بەبێ هۆیەکی شەرعی :
بێگومان ئەو کارە حەڕامە ، تەنها مەگەر هۆکارێکی وەها هەبێت ، وەک ئەوەی : ئەو پیاوە دینی کز بێت یاخود ڕەوشتی ناشرین بێت یاخود ئەو ئافرەتە نەتوانێ لەگەڵی بژی ؛ ئەوا لەو حاڵەتەدا دروستە داوای تەڵاق بکات - هەروەک خێزانەکەی ( ثابت بن قيس بن شماس رضي الله عنه )داوای تەڵاقی کرد و هات بۆلای پێغەمبەر ﷺ و گوتی : ئەی پێغەمبەری خوا ﷺ من هیچ عەیبێکی دینی و ڕەوشت لە (ثابت بن قيس) دا نابینم ، بەڵام من لەبێباوەڕی دەترسم ( واتە : نەیدەتوانی لەگەڵی بژی دەترسا گەر هەر وازی لێنەهێنت پەنا بۆ بێباوەڕ بوون بەرێت بۆ ئەوەی عەقدەکەیان هەڵوەشێتەوە ) ؛ پێغەمبەر ﷺ پێی فەرموو : ئایا باخچەکەیی بۆ دەگێڕیتەوە ـ پێشتر ئەو باخچەیەیی بەمارەیی پێدابوو ـ گوتی : بەڵێ ، پێغەمبەر ﷺ بە مێردەکەی کە ( ثابت رضي الله عنه ) بوو فەرموو : حەدیقەکە وەر بگرە و تەڵاقی بدە .

وە لەفەرموودەیەکی تردا هاتوو پێغەمبەر عليه الصلاة والسلام فەرموویەتی : ( أَيُّمَا امْرَأَةٍ سَأَلَتْ زَوْجَهَا طَلاَقًا فِي غَيْرِ مَا بَأْسٍ فَحَرَامٌ عَلَيْهَا رَائِحَةُ الْجَنَّةِ )،
واتە : هەر ئافرەتێک داوای تەڵاق بکات بەبێ هۆکار ئەوا بۆنی بەهەشتی لێ حەڕامە .
جا ئەم فەرموودەیە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی داوا کردنی تەڵاق بەبێ هۆکار تاوانێکی گەورەیە ؛ چونکە هەڕەشەی لەبارەوە هاتوە .
=========
البخاري (5273)، وأطرافه عنده .
أحمد (5/277، 283)، والدارمي (2270)، وأبو داود (2226)، والترمذي (1187) وقال: حديث حسن، وابن ماجه (2055)، والحاكم 2/200 (2809) وصححه ووافقه الذهبي.

الشيخ محمد بن صالح بن عثيمين - رحمه الله -