الحمد لله ربِّ العالمين، والصلاةُ والسلام على مَنْ أرسله الله رحمةً للعالمين، وعلى آله وصحبِه وإخوانِه إلى يوم الدِّين، أمَّا بعد:
گەر ئافرەتی دوو گیان یاخود شیردەر توانای ڕۆژو گرتنیان هەبوو بەڵام قورس بوو لەسەریان ، ویاخود ترسیان لەخۆیان یاخود منداڵەکانیان هەبوو ، ئەوا پێویست نی یە لەسەریان ڕۆژو قەزا بکەنەوە ، بەڵکو تەنها فیدیە دەدەن کەئەوەش خواردن دانە بەهەژارێک لەبری هەر ڕۆژێک ؛ بەبەڵگەی ئەم فەرموودەیەیی پێغەمبەر صلَّى الله عليه وسلَّم : «إِنَّ اللهَ تَعَالَى وَضَعَ شَطْرَ الصَّلَاةِ ـ أَوْ: نِصْفَ الصَّلَاةِ ـ وَالصَّوْمَ عَنِ الْمُسَافِرِ، وَعَنِ الْمُرْضِعِ أَوِ الْحُبْلَى»، وفي روايةٍ: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ وَضَعَ عَنِ الْمُسَافِرِ شَطْرَ الصَّلَاةِ، وَعَنِ الْمُسَافِرِ وَالْحَامِلِ وَالْمُرْضِعِ الصَّوْمَ أَوِ الصِّيَامَ»(١)،
واتە : واتە: خوای گەورە نیوەی نوێژی لەسەر موسافر هەڵگرتووە ، وەلەسەر موسافر وئافرەتی دوو گیان وشیردەر ڕۆژووی هەڵگرتووە .
واتە بۆیان هەیە بەڕۆژوو نەبن .
تێبینی : ڕیوایەتی دووەمیش هەمان واتای هەیە .

بەڵام بەنیسبەت کەسی موسافیرەوە ڕۆژو واجبە ، هەروەک لەم ئایەتەدا هاتووە ﴿وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَ﴾ [البقرة: ١٨٥]،
واتە : هەریەکێک لەئێوە گەر نەخۆش بوو یاخود لەسەفەردا بوو ئەوا با ڕۆژانی تر قەزای بکاتەوە .

وەبەنیسبەت کەسی پیر جا پیاو بێت یاخود ئافرەت وەهەروەها ئافرەتی دوو گیان وشیر دەر ئەوا فدیە دەدەن ، هەروەک لەم ئایەتەدا هاتووە : ﴿وَعَلَى ٱلَّذِينَ يُطِيقُونَهُۥ فِدۡيَةٞ طَعَامُ مِسۡكِينٖ﴾ [البقرة: ١٨٤]،
واتە : ئەوانەی کە ناتوانن ڕۆژوو بگرن ئەوە فیدیە دەدەن بۆ هەر ڕۆژێک خۆراکی کەم دەست وهەژارێک .

جا ئەو بۆچوونەی کەپێی وایە ئافرەتی دوو گیان وشیر دەر بەڕۆژو نابن وتەنها فیدیە دەدەن وڕۆژوەکە ناگرنەوە لەهەمووی ڕاجح تر وپەسەند ترە ، لەعەبوڵڵای کوڕی عەباسەوە بەسحیحی هاتووە کە گوتویەتی : «إِذَا خَافَتِ الحَامِلُ عَلَى نَفْسِهَا وَالمُرْضِعُ عَلَى وَلَدِهَا فِي رَمَضَانَ»
قَالَ: «يُفْطِرَانِ، وَيُطْعِمَانِ مَكَانَ كُلِّ يَوْمٍ مِسْكِينًا، وَلَا يَقْضِيَانِ صَوْمًا»(٢)،
واتە : گەر لەڕەمەزاندا ئافرەتی دوو گیان ترسی لەنەفسی خۆی هەبوو وەهەروەها ئافرەتی شیردەریش ترسی لەکۆرپەکەی هەبوو ، دەڵێت : بەڕۆژو نابن و لەجێگەی هەر ڕۆژێک خواردنی هەژارێک دەدەن ، وڕۆژوەکەیان ناگرنەوە .

وە هەروەها لە (ابن عباس) ەوە(رضي الله عنه) دەگێڕنەوە كە یەكێك ـ لەو كەنیزەكانەی كە منداڵی لێی هەبوو (أم ولد) ـ بە سك پڕی یان شیردەری بینی و فەرمووی : «أَنْتِ بِمَنْزِلَةِ الَّذِي لَا يُطِيقُهُ، عَلَيْكِ أَنْ تُطْعِمِي مَكَانَ كُلِّ يَوْمٍ مِسْكِينًا، وَلَا قَضَاءَ عَلَيْكِ»(٣)،
واتە : تۆ لەو کەسانە ئەژمار دەکرێی کەتوانای ڕوۆژو گرتنیان نی یە ، بۆیە پێویستە لەسەرت بۆ هەر ڕۆژێک خواردنی هەژارێک بدەی وقەزا کردنەوەت لەسەر واجب نی یە .

وەئیمامی (الدارقطنيُّ) لەعەبدوڵڵای کوڕی عومەرەوە رضي الله عنهما گێڕاویەتیەوە کەخێزانەکەی (کە دوو گیان بوو) پرسیاری لێ کرد ئەویش لەوڵامدا پێی گوت : «أَفْطِرِي وَأَطْعِمِي عَنْ كُلِّ يَوْمٍ مِسْكِينًا وَلَا تَقْضِي»(٤).
واتە : بەڕۆژو مەبە وبۆ هەر ڕۆژێک خواردنی هەژارێک بدە ، وە ڕۆژوەکە مەگرەوە .

جا دەبینی قسەی ( ابنِ عبَّاسٍ وابنِ عمر رضي الله عنهم) لەنێو هاوەڵاندا بڵاو بووە ونەزانراوە کەسێک هەبووبێت دژی ئەو بۆچوونە کەواتە ئەو بۆچوونە بەئیجماع ئەژمار دەکرێت وحوجەیە لەلای زۆربەی زانایان ، کەلەلای زانایانی (أصول الفقه)پێی دەوترێت : ( الإجماع السكوتيِّ ) (٥)

وەهەروەها چونکە تەفسیر ولێکدانەوەی ( ابنِ عبَّاسٍ رضي الله عنهما) پەیوەندی بەهۆکاری ئایەتەکەوە هەیە ، مەعلومیشە کەهەرکات تەفسیری سەحابی پەیوەندی بەهۆکاری ئایەتەوە هەبوو ئەوا حوکمی ( الرفع) (6) وبەرز کردنەوەی هەیە بۆ پێغەمبەر ﷺ ، وهەر بۆ چوونێک بەو شێوەیە بێت پێش دەخرێت بەسەر بۆچوون وقیاس دا .

چەند تێبینیەک :
یەکەم : ئافرەت لەو ماوەیەیی کە تازە منداڵی بووە وپاک نەبۆتەوە وخوێنى هەیە پێویستە ڕۆژووەکەی بگرێتەوە ونابێ فیدیە بدات ؛ چونکە خوێنی منداڵ بوون ڕێگرە لەڕۆژو گرتن ، وتایبەت ترە لەعوزری ئافرەتی شیردەر ودوو گیان لەڕووی بەڕۆژو نەبوون وفیدیە دانەوە ، و«الخَاصُّ أَوْلَى بِالتَّقْدِيمِ»، واتە : خاس وتایبەت لەپێش ترە ، بەپێچەوانەی زەمانی پاکی کەهیچ دژ بەیەکیەک نییە لەگەڵ ڕێگریەکەدا کە شیردان ومنداڵ بوونە .

دووەم : گەر ئافرەتێک شیری خۆی نەدات بەمنداڵ پێویستە بەڕۆژو بێت چونکە لەحەقیقەتدا شیردەر نی یە .

سێیەم :کاتێ منداڵ تەمەنی دەگاتە پێنج مانگ بەسەرەوە بەشێوەیەک دەتوانێت جگە لەشیر خۆراک ومیوە بخوات ئەوکات شیردانی تەبیعی نابێتە عوزر بۆ بەڕۆژو نەبوون وەهەروەها شیردانی سەناعیش (٧).

والعلم عند الله تعالى، وآخِرُ دعوانا أنِ الحمدُ لله ربِّ العالمين، وصلَّى الله على نبيِّنا محمَّدٍ وعلى آله وصحبِه وإخوانِه إلى يوم الدِّين، وسلَّم تسليمًا.

العلامة محمد علي فركوس ـ حفظه الله ـ

سەبارەت بە بڕی فیدیەکە  بریتی یە لە یەک کیلۆ و ڕوبعێک لە برنج .
واتە : ئەگەر ئافرەتێک (30) ڕۆژى مانگى ڕەمەزان نەیتوانى بەڕۆژوو بێت ئەوا بڕی (37.5) سی و حەوت کیلۆ و نیو برنج دەدات بە فەقیر ، وە ئەوەش بزانە کە دروست نیە لە پارە بدرێ بە فیدیە لە جیاتی خواردن .
================
(١) أخرجه أبو داود في «الصوم» بابُ اختيارِ الفطر (٢٤٠٨)، والترمذيُّ في «الصوم» بابُ ما جاء في الرخصة في الإفطار للحُبْلى والمُرْضِع (٧١٥)، والنسائيُّ في «الصيام» (٢٢٧٥)، وابنُ ماجه في «الصيام» بابُ ما جاء في الإفطار للحامل والمُرْضِع (١٦٦٧)، مِنْ حديثِ أنس بنِ مالكٍ الكعبيِّ القُشَيْريِّ رضي الله عنه، وهو غيرُ الأنصاريِّ. وصحَّحه الألبانيُّ في «صحيح أبي داود» (٢٠٨٣).
(٢) أخرجه الطبريُّ في «تفسيره» (٢/ ١٣٦)، وقال الألبانيُّ في «الإرواء» (٤/ ١٩): «وإسناده صحيحٌ على شرط مسلم».
(٣) أخرجه الطبريُّ في «تفسيره» (٢/ ١٣٦)، والدارقطنيُّ (٢٣٨٢) وقال: «إسنادٌ صحيحٌ». قال الألبانيُّ: «إسناده صحيحٌ على شرط مسلمٍ»، انظر: «الإرواء» (٤/ ١٩).
(٤) أخرجه الدارقطنيُّ (٢٣٨٨). قال الألبانيُّ في «الإرواء» (٤/ ٢٠): «وإسناده جيِّدٌ».
(٥) انظر: «المسوَّدة» لآل تيمية (٣٣٥)، «إعلام الموقِّعين» لابن القيِّم (٤/ ١٢٠).
(٦) انظر: «مقدِّمة ابنِ الصلاح» (٢٤)، «تدريب الراوي» للسيوطي (١/ ١٥٧)، «توضيح الأفكار» للصنعاني (١/ ٢٨٠)، «أضواء البيان» للشنقيطي (١/ ١٤٤).
(٧) انظر الفتوى رقم: (٣١٧) الموسومة ﺑ: «في ترخيص الفطر على المُرْضِع مع وجوب الفدية» على الموقع الرسميِّ لفضيلة الشيخ أبي عبد المعزِّ محمَّد علي فركوس ـ حفظه الله ـ.