ده‌روازه‌ی یه‌كه‌م : ده‌رباره‌ی پێناسه‌ی نوێژ وفه‌زڵه‌كه‌ى، واجبێتی پێنج فه‌رزه‌كه
1. پێناسه‌كه‌ی:
«الصلاة» له زوباندا: دوعا وپاڕانه‌وه‌یه.
له شه‌رعیش دا: په‌رستشێكه كۆمه‌ڵێك وته وكرده‌وه‌ی تایبه‌تی له خۆ گرتوه، به «الله أكبر» ده‌ست پێ ده‌كات، وبه سه‌لام دانه‌وه كۆتایی پێ دێت.
ورده‌كاریه‌كه‌شی له ده‌روازه‌كانی تردا دێت -إن شاء الله تعالى-.
2. فه‌زڵه‌كه‌ی:
نوێژ له جه‌خت كراو ترین پایه‌كانی ئیسلامه دوای شایه‌تومان، به‌ڵكو كۆڵه‌كه‌ی ئیسلامه، له شه‌وی میعراج دا له سه‌روی حه‌وت ئاسمانه‌كانه‌وه خوا له سه‌ر په‌یامبه‌ره‌كه‌ی ـ ﷺ ـ فه‌رزی كردوه، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له سه‌ر گرنگیه‌كه‌ى له ژیانی موسڵمان دا، په‌یامبه‌ریش ـ ﷺ ـ ئه‌گه‌ر توشی ناڕه‌حه‌تیه‌ك ببوایه هانای بۆ نوێژ ده‌برد(1)، چه‌ندین حه‌دیسیش هاتوه له باره‌ی فه‌زڵی نوێژ وهاندان له سه‌ری، له‌وانه: فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ، وَالْجُمُعَةُ إِلَى الْجُمُعَةِ، وَرَمَضَانُ إِلَى رَمَضَانَ، مُكَفِّرَاتٌ مَا بَيْنَهُنَّ إِذَا اجْتَنَبَ الْكَبَائِرَ» «پێنج فه‌رزه‌كه، وهه‌ینی بۆ هه‌ینی وڕه‌مه‌زان بۆ ڕه‌مه‌زان، سڕێنه‌ره‌وه‌ی تاوانه‌كانی ئه‌و به‌ینه‌ن ئه‌گه‌ر له تاوانه گه‌وره‌كان دور بكه‌وێته‌وه»(2). هه‌روه‌ها په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ ئه‌فه‌رمێ: «أَرَأَيْتُمْ لَوْ أَنَّ نَهَرًا بِبَابِ أَحَدِكُمْ يَغْتَسِلُ مِنْهُ كُلَّ يَوْمٍ خَمْسَ مَرَّاتٍ هَلْ يَبْقَى مِنْ دَرَنِهِ شَيْءٌ؟» «ئه‌گه‌ر ڕوبارێك به به‌ر ده‌رگاتاندا بڕوات، وهه‌مو ڕۆژێك پێنج جار خۆی لێ بشوات، ئایا هیچ چڵكی پێوه ده‌مێنێت؟» وتیان: نه‌خێر، هیچ چڵكی پێوه نامێنێت. فه‌رموی: «فَذَلِكَ مَثَلُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ يَمْحُو اللهُ بِهِنَّ الْخَطَايَا»(3)، «ده‌ی ئه‌مه وه‌كو پێنج فه‌رزه‌كه وایه، خوا تاوانه‌كانی پێ ده‌سڕێته‌وه».
3. واجب بونی:
فه‌رز بونی پێنج نوێژه‌كه زانراوه به قورئان، وسوننه‌ت، وكۆ ده‌نگیه‌كی به‌ڵگه نه‌ویست (الضَّرُورِيّ)، خوا ئه‌فه‌رمێ: ﴿وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ﴾ [البقرة:43] «نوێژه‌كانتان به جێ بگه‌یه‌نن»، له چه‌نده‌ها ئایه‌تدا وا ده‌فه‌رمێ، هه‌روه‌ها ده‌فه‌رمێ: ﴿قُلْ لِعِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا يُقِيمُوا الصَّلَاةَ﴾ [إبراهيم:31] «به به‌نده‌كانم -كه ئیمانیان هێناوه- بلێ: با نوێژ ئه‌نجام بده‌ن». له فه‌رموده‌ش دا: فه‌رموده‌كه‌ى میعراجه، تێیدا هاتوه: «هِي خَمْسٌ، وهِيَ خَمْسُون»(4)، «خۆی پێنجه به‌ڵام په‌نجایه له پاداشت دا». هه‌روه‌ها له صه‌حیحه‌ین دا هاتوه: په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ -به‌و كه‌سه‌ی پرسیاری شه‌ریعه‌ته‌كانی ئیسلامی لێ كرد- فه‌رمویه‌تی: «خمْسُ صَلَواتٍ فِي اليَوْمِ وَاللَّيْلَة»، «پێنج نوێژ له شه‌و وڕۆژێك دا فه‌رزه له سه‌رت»، پرسیار كه‌ره‌كه وتی: ئایا جگه له‌وه‌م له سه‌ره؟ فه‌رموی: «لا، إِلَّا أَنْ تَطَّوَّع»(5)، «نه‌خێر مه‌گه‌ر خۆت سوننه‌ت بكه‌ی».
نوێژیش واجبه له سه‌ر موسڵمانی پێگه‌یشتوی ژیر، كه‌واته فه‌رز نیه له سه‌ر كافر، ومنداڵ، وشێت، له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «رُفِعَ الْقَلَمُ عَنْ ثَلَاثَةٍ: عَنِ النَّائِمِ حَتَّى يَسْتَيْقِظَ، وَعَنِ الصَّبِيِّ حَتَّى يَحْتَلِمَ، وَعَنِ الْمَجْنُونِ حَتَّى يَعْقِلَ»(6)، «قه‌ڵه‌م هه‌ڵ گیراوه له سه‌ر سیان: خه‌وتو تا هه‌ڵده‌سێت، ومنداڵیش تا پێ ده‌گات، وشێت تا عاقڵ ده‌بێت».
به‌ڵام منداڵان گه‌یشتنه حه‌وت ساڵن فه‌رمانیان پێ ده‌كرێت به كردنی، وله ده ساڵن دا لێ یان ده‌درێت له سه‌ر نه‌كردنی.
جا هه‌ركه‌سیش نكوڵی لێ بكات یا نه‌یكات ئه‌وه كوفری كردوه، وله دینی ئیسلام هه‌ڵ گه‌ڕاوه‌ته‌وه، له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «العَهْدُ الَّذِي بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمُ الصَّلَاة، فَمَنْ تَرَكَها فقد كفر»(7)، «ئه‌و په‌یمانه‌ی له نێوان ئێمه وئه‌واندا هه‌یه: نوێژه، جا هه‌ر كه‌س نه‌یكات، ئه‌وه كوفری كردوه».
==========
(1) [انظر: «سنن أبي داود» (1319)، و«مسند أحمد» (23773)]
(2) أخرجه مسلم (233) (16).
(3) أخرجه البخاري (528)، ومسلم (667).
(4) أخرجه البخاري (349). والمعنى: «هي خمس في العدد باعتبار الفعل، وهي خمسون في الأجر والثواب».
(5) أخرجه البخاري (46)، ومسلم (11).
(6) أخرجه أبو داود (4401)، والنسائي (6/156)، وصححه الألباني (الإرواء 297).
(7) أخرجه مسلم (134).
دهروازهى دوانزهههم : له بارهى نوێژی جهژنهوهدهروازهى سیانزهههم : له بارهى نوێژه بارانهوهدهروازهى چوارهم : له بارهى مهرجهكانی نوێژ، وپایهكانی، وبهڵگهكانیان، ولهگهڵ حوكمی نوێژ نهكهر دادهروازهى چواردهههم : له بارهى نوێژی خۆر گیران ومانگ گیران «الخُسُوفُ وَالكُسُوف»دهروازهى حهوتهم : له بارهى نوێژی كۆمهڵهوه
