ده‌روازه‌ى دوه‌م : بانگ وقامه‌ت (الأذان والإقامة): ماڵپەڕی وەڵامەکان
ده‌روازه‌ى دوه‌م : بانگ وقامه‌ت (الأذان والإقامة)
پرسیار:

چه‌ند پرسێك له‌ خۆ ده‌گرێت.
پرسى یه‌كه‌م: پێناسه‌ى بانگ وقامه‌ت وحوكمه‌كه‌یان:
پرسى دوه‌م: مه‌رجه‌كانی دروستێتى بانگ وقامه‌ت:
پرسى سێیه‌م: له‌ باره‌ى ئه‌و سیفه‌تانه‌ى سوننه‌ته‌ له‌ بانگ بێژدا هه‌بێ:
پرسى چواره‌م: له‌ باره‌ى شێوازى بانگ وقامه‌ته‌وه‌:
پرسى پێنجه‌م: بیسه‌ری بانگ چى ئه‌ڵێت، وبه‌ چى ده‌پاڕێته‌وه‌ دوای بانگ؟

ده‌روازه‌ى دوه‌م : بانگ وقامه‌ت (الأذان والإقامة)
چه‌ند پرسێك له‌ خۆ ده‌گرێت.
پرسى یه‌كه‌م: پێناسه‌ى بانگ وقامه‌ت وحوكمه‌كه‌یان:
1. پێناسه‌ى (الأذان والإقامة):
له‌ زماندا بریتیه‌ له‌ ڕاگه‌یاندن، خوا  ده‌فه‌رمێ: ﴿وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ﴾ [التوبة: 3]، «وڕاگه‌یاندنێك له‌ لایه‌ن خوا وپه‌یامبه‌ره‌كه‌یه‌وه‌»، له‌ شه‌رعیشدا: بریتیه‌ له‌ ڕاگه‌یاندنی هاتنى كاتى نوێژ به‌ وێردێكى تایبه‌ت. (الإقامة)یش: له‌ زماندا: چاوگى (أَقَامَ)یه‌، حه‌قیقه‌ته‌كه‌ى: هه‌ستانى دانیشتوه‌. له‌ شه‌رعیشدا: بریتیه‌ له‌ ڕاگه‌یاندنی هه‌ستان بۆ نوێژ به‌ ویردێكى تایبه‌ت كه‌ له‌ شه‌رعدا هاتوه‌.
2. حوكمیان: بانگ وقامه‌ت بۆ پێنج فه‌رزه‌كه‌ شه‌رعین ده‌رهه‌ق به‌ پیاوان به‌ ته‌نها، وفه‌رزى كیفایه‌ن، ئه‌گه‌ر كه‌سانێك پێی هه‌ستان تاوان له‌ سه‌ر باقیه‌كه‌ى ئه‌كه‌وێت، چونكه‌ له‌ دروشمه‌ دیاره‌كانى ئیسلامن، بۆیه‌ دروست نیه‌ په‌ك بخرێن.

پرسى دوه‌م: مه‌رجه‌كانی دروستێتى بانگ وقامه‌ت:
1. ئیسلام: جا دروست نیه‌ له‌ لایه‌ن كافره‌وه‌.
2. ژیرى: جا دروست نیه‌ له‌ لایه‌ن شێت وسه‌ر خۆش وجیانه‌كه‌ره‌وه‌ وه‌ك سه‌رجه‌م عیباده‌ته‌كانى تر.
3. نێریه‌تی: جا دروست نیه‌ له‌ لایه‌ن ئافره‌ته‌وه‌ له‌ به‌ر مه‌ترسی توش فیتنه‌ هاتن، هه‌روه‌ها نێره‌ موكیش چونكه‌ نازانرێ نێره‌ یا نا، وته‌نها قامه‌ت سوننه‌ته‌ بۆ ئافره‌تان.
4. ئه‌بێت بانگ له‌ كاتى نوێژدا بێت: جا دروست نیه‌ پێش هاتنی كاته‌كه‌ى، جگه‌ له‌ بانگی یه‌كه‌می به‌یانیان وهه‌ینی نه‌بێت دروسته‌ پێش كاته‌كه‌ى بدرێت، وئه‌بێت قامه‌تیش له‌ كاتێكدا بێت كه‌ ئه‌یانه‌وێت هه‌ستن بۆ نوێژ.
5. ئه‌بێت بانگ به‌ ڕیز بێت وزۆری نێوان نه‌بێت: وه‌ك له‌ سوننه‌تدا هاتوه‌، قامه‌تیش به‌ هه‌مان شێوه‌، له‌وه‌و دواش له‌ باسى شێوازی بانگ وقامه‌ت زیاتر ڕون ده‌كرێته‌وه‌.
6. ئه‌بێت بانگ، هه‌روه‌ها قامه‌تیش به‌ زمانى عه‌ره‌بى بێت، وبه‌و له‌فزانه‌ش بێت كه‌ له‌ سوننه‌تدا هاتوه‌.

پرسى سێیه‌م: له‌ باره‌ى ئه‌و سیفه‌تانه‌ى سوننه‌ته‌ له‌ بانگ بێژدا هه‌بێ:
1. دادگه‌ر وده‌ست پاك بێت، چونكه‌ جێى متمانه‌یه‌ وخه‌ڵك له‌ نوێژ وڕۆژویاندا بۆ ئه‌و ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌، جا ناكرێ به‌ بانگه‌كه‌ى فریویان بدات وكاتى نوێژیش نه‌بێت.
2. باڵغ وعاقڵ بێت، بانگی مناڵى جیاكه‌ره‌وه‌ش دروسته‌.
3. شاره‌زا بێت به‌ كاته‌كانى نوێژ، بۆ ئه‌وه‌ى هه‌وڵ بدات له‌ سه‌ره‌تای كاته‌كه‌ بانگ بدات، چونكه‌ ئه‌گه‌ر شاره‌زا نه‌بێت له‌وانه‌یه‌ هه‌ڵه‌ یا غه‌ڵه‌ت بكات(1).
4. ده‌نگى گڕ وبه‌ هێز بێت تا ده‌نگی بگاته‌ خه‌ڵك.
5. پاك بێت له‌ حه‌ده‌سی گه‌وره‌ وبچوك.
6. به‌ پێوه‌ ڕو به‌ره‌و قیبله‌ بانگ بدات.
7. دو په‌نجه‌كه‌ى بخاته‌ هه‌ر دو گوێی، ئه‌گه‌ریش وتى: «حَيَّ عَلَى الصَّلَاة» به‌ لاى ڕاستدا ڕو وه‌ر بگیڕێت، ئه‌گه‌ریش وتى: «حَيَّ عَلَى الفَلَاح» به‌ لاى چه‌پدا ڕو وه‌ر بگیڕێت.
8. له‌ سه‌ر خۆ بێت له‌ بانگه‌كه‌یدا، به‌ڵام له‌ قامه‌ته‌كه‌ى په‌له‌ بكات.

پرسى چواره‌م: له‌ باره‌ى شێوازى بانگ وقامه‌ته‌وه‌:
چۆنیه‌تى بانگ وقامه‌ت: چه‌ند شێوازێكیان هه‌یه‌ له‌ فه‌رموده‌كاندا هاتوه‌، له‌وانه‌: فه‌رموده‌كه‌ى ئه‌بو مه‌حزوره‌ ـ رضي الله عنه ـ كه‌ په‌یامبه‌ر خۆی ـ ـ فێرى بانگى كردوه‌، وفه‌رمویه‌تى: «ده‌ڵێی:
الله أكبر الله أكبر، الله أكبر الله أكبر «خوا هه‌ره‌ گه‌وره‌ترینه‌».
أشهد أنْ لا إله إلا الله، أشهد أنْ لا إله إلا الله «شایه‌تى ئه‌ده‌م هیچ په‌رستراوێكی هه‌ق نیه‌ جگه‌ له‌ الله».
أشهد أنَّ محمدًا رسول الله، أشهد أنَّ محمدًا رسول الله «شایه‌تى ئه‌ده‌م موحه‌ممه‌د په‌یامبه‌رى خوایه‌».
حيَّ على الصلاة، حيَّ على الصلاة «وه‌رن هه‌ڵسن بۆ نوێژ».
حيَّ على الفلاح، حي على الفلاح «وه‌رن هه‌ڵسن بۆ سه‌ر فرازى».
اللهُ أكبر، الله أكبر.
لا إله إلا الله»(2).
شێوازى قامه‌ت كردنیش به‌م شێوازه‌یه‌:
«الله أكبر، الله أكبر.
أشهد أنْ لا إله إلا الله.
أشهد أنَّ محمدًا رسول الله.
حيَّ على الصلاة.
حي على الفلاح.
قد قامت الصلاة، قد قامت الصلاة «كاتی دابه‌ستنی نوێژ نزیكه‌».
اللهُ أكبر، الله أكبر.
لا إله إلا الله»
ئه‌مه‌ش له‌ به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئه‌نه‌س ـ رضي الله عنه ـ ئه‌ڵێ: «أُمِرَ بِلَالٌ ـ رضي الله عنه ـ : أَنْ يَشْفَعَ الْأَذَانَ، وَأَنْ يُوتِرَ الْإِقَامَةَ إِلَّا الْإِقَامَةَ» «فه‌رمان كرا به‌ بیلال بانگ جوت بكات، وقامه‌ت تاك بكاته‌وه‌، ته‌نها «قد قامت الصلاة» نه‌بێت»(3).
كه‌واته‌ ڕسته‌كانی بانگ دو جار دو جار ئه‌یڵێته‌وه‌، وڕسته‌كانی قامه‌ت یه‌ك جار یه‌ك جار ئه‌یڵێته‌وه‌ ته‌نها «قد قامت الصلاة» نه‌بێت، له‌ به‌ر حه‌دیسی پێشو.
ئه‌مه‌ شێوازه‌ سوننه‌ته‌كه‌یه‌ له‌ بانگ وقامه‌تدا، چونكه‌ بیلال ـ رضي الله عنه ـ ئاوها بانگى ده‌فه‌رمو له‌ سه‌فه‌ر وله‌ نیشته‌جێدا له‌گه‌ڵ په‌یامبه‌ردا ـ ـ تا وه‌فاتى كرد. خۆ ئه‌گه‌ر له‌ بانگه‌كه‌شدا ته‌رجیعى(4) كرد، یا قامه‌ته‌كه‌ى جوت كرده‌وه‌، هیچى تێدا نیه‌، چونكه‌ له‌و جیاوازیه‌یه‌ كه‌ حه‌ڵاڵه‌. هه‌روه‌ها سوننه‌ته‌ له‌ بانگى به‌یانیدا دواى «حي على الفلاح» بڵێ: «الصلاة خير من النوم، الصلاة خير من النوم»(5)، «نوێژ له‌ خه‌وتن باشتره‌، نوێژ له‌ خه‌وتن باشتره‌»، له‌ به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئه‌بو مه‌حزوره‌ ـ رضي الله عنه ـ ، كه‌ په‌یامبه‌ر ـ ـ پێی فه‌رمو: «إن كان في أذان الصبح، قلت: الصلاة خير من النوم»(6)، «ئه‌گه‌ر بانگى به‌یانى بو، ئه‌ڵێی: الصلاة خير من النوم».

پرسى پێنجه‌م: بیسه‌ری بانگ چى ئه‌ڵێت، وبه‌ چى ده‌پاڕێته‌وه‌ دوای بانگ؟
سوننه‌ته‌ بۆ كه‌سێك گوێى له‌ بانگ بو ئه‌وه‌ بڵێته‌وه‌ كه‌ بانگ بێژ ئه‌یڵێت، له‌ به‌ر فه‌رموده‌كه‌ی ئه‌بو سه‌عید ـ رضي الله عنه ـ ، په‌یامبه‌ر ـ ـ فه‌رمویه‌تی: «إِذَا سَمِعْتُمُ النِّدَاءَ، فَقُولُوا مِثْلَ مَا يَقُولُ الْمُؤَذِّنُ» «ئه‌گه‌ر گویتان له‌ بانگ بێژ بو، ئه‌وه‌ بڵێنه‌وه‌ كه‌ بانگ بێژ ئه‌یڵێت»(7)، ته‌نها له‌ هه‌ر دو «حه‌ییه‌ عه‌لا»كه‌ نه‌بێت، له‌و كاته‌دا شه‌رعیه‌ بڵێت: «لا حول ولا قوة إلا بالله» «گۆڕان وهێز نیه‌ مه‌گه‌ر به‌ خوا» ئه‌مه‌ش دواى وته‌ى بانگ بێژ كه‌ ئه‌ڵێ: «حَيَّ على الصلاة»، هه‌روه‌ها دوای: «حَيَّ على الفلاح» له‌ به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى عومه‌ری كوڕى خه‌تتاب ـ رضي الله عنه ـ له‌م باره‌وه‌(8).
خۆ ئه‌گه‌ر بانگ بێژ له‌ نوێژی به‌یانیدا وتى: «الصلاة خيرٌ من النوم»، بیسه‌ر وه‌ك خۆی ئه‌یڵێته‌وه‌، به‌ڵام له‌ كاتى قامه‌ت ئه‌مه‌ سوننه‌ت نیه‌.
پاشان صه‌لآوات ئه‌دات له‌ سه‌ر په‌یامبه‌رى خوا ـ ـ ، ئینجا ئه‌ڵێ: «اللهم رَبَّ هذه الدعوة التامَّةِ والصلاة القائمةِ، آتِ محمداً الوسيلةَ والفضيلةَ، وابعثْهُ مقامًا محمودًا الذي وعدته»، «خوایه‌ گیان! په‌روه‌ردگارى خاوه‌ن ئه‌م بانگه‌وازه‌ ته‌واو وبێ كورتی، وئه‌م نوێژه‌ دابه‌ستراوه‌، وه‌سیله‌ت وفه‌زیڵه‌ت ببه‌خشه‌ به‌ موحه‌ممه‌د، له‌ ڕۆژى دوایشدا ئه‌و پله‌ ستایش كراوه‌ى پێ ببه‌خشه‌ كه‌ به‌ڵێنت پێ داوه‌».
=============
(1) [الفرق بين الخَطَإِ والغَلَط: أن الغَلَط هو وضع الشَّيء في غير مَوضعه، ويجوز أن يكون صوابًا في نفسه، والخطأ لا يكون صوابًا على وجه. وقيل: الغلط: أن يسهى عن ترتيب الشَّيء وإحكامه، والخطأ: أن يسهى عن فعله أو أن يوقعه من غير قصد له ولكن لغيره].
(2) أخرجه أبو داود (503)، وابن ماجه (708)، وصححه الألباني «صحيح سنن ابن ماجه» (581).
(3) أخرجه البخاري (605)، ومسلم (378) واللفظ للبخاري.
(4) الترجيع: الترديد، بمعنى أنه يخفض صوته في الشهادتين، ثم يعيدهما برفع الصوت، كما أخرجه أبو داود (503).
(5) وهو التثويب، من ثاب يثوبُ: إذا رجع، فالمؤذن حين يقول هذه الجملة في صلاة الصبح، فهو رجوع منه إلى كلام فيه الحث على المبادرة إلى الصلاة.
(6) أخرجه النسائي (2/7،8)، وصححه الألباني «صحيح سنن النسائي» (628).
(7) أخرجه البخاري (621)، ومسلم (1093).
(8) أخرجه مسلم (385).

سەردان: ٣,٢٣٥ بەش: بەشی نوێژ (کتاب الصلاة)