ده‌روازه‌ى هه‌شته‌م : له باره‌ى به‌ر نوێژیه‌وه (الإمامة في الصلاة)
مه‌به‌ستیش له پێش نوێژی: په‌یوه‌ندی نوێژی پاش نوێژه به پیشه‌واوه.
چه‌ند پرسێكیشی له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: كێ شایسته‌ترینه بۆ پێش نوێژی كردن؟
پرسى دوه‌م: بۆ كێ حه‌رام وقه‌ده‌غه‌یه به‌ر نوێژی بكات؟
پرسى سێیه‌م: كێ باش نیه «كه‌ڕاهه‌ت»ی هه‌یه به‌ر نوێژی بكات؟
پرسى چواره‌م: شوێنی پێش نوێژ له ئاست پاش نوێژه‌كان:
پرسى پێنجه‌م: ئه‌و شتانه‌ى كه ئیمام له بری پاش نوێژ له ئه‌ستۆی ده‌گرێت:
پرسى شه‌شه‌م: پێشبڕكێی پێش نوێژ:
پرسى حه‌وته‌م: چه‌ند حوكمێكی تر له‌باره‌ى پێش نوێژی ونوێژی كۆمه‌ڵه‌وه:
ده‌روازه‌ى هه‌شته‌م : له باره‌ى به‌ر نوێژیه‌وه (الإمامة في الصلاة)
مه‌به‌ستیش له پێش نوێژی: په‌یوه‌ندی نوێژی پاش نوێژه به پیشه‌واوه.
چه‌ند پرسێكیشی له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: كێ شایسته‌ترینه بۆ پێش نوێژی كردن؟
له‌م فه‌رماشته‌دا په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ ڕونی كردۆته‌وه كه كێ له پێشتره بۆ ئیمامه‌ت: «يَؤُمُّ الْقَوْمَ أَقْرَؤُهُمْ لِكِتَابِ اللهِ، فَإِنْ كَانُوا فِي الْقِرَاءَةِ سَوَاءً فَأَعْلَمُهُمْ بِالسُّنَّةِ، فَإِنْ كَانُوا فِي السُّنَّةِ سَوَاءً فَأَقْدَمُهُمْ هِجْرَةً، فَإِنْ كَانُوا فِي الْهِجْرَةِ سَوَاءً فَأَقْدَمُهُمْ سِلْمًا»(1). «شاره‌زاترین به قورئان خوێندن به‌ر نوێژی ده‌كات، ئه‌گه‌ر له قورئان خوێندن یه‌كسان بون ئه‌وا شاره‌زاترینیان به سوننه‌ت، ئه‌گه‌ریش له سوننه‌تدا یه‌كسان بون، ئه‌وا له پێشترینیان له كۆچكردندا، ئه‌گه‌ر له كۆچكردنیش یه‌كسان بون، ئه‌وا كێ زوتر موسڵمان بوه». جا له پێشترین وشایسته‌رین بۆ به‌ر نوێژی به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌یه:
1. باشترین له خوێندنه‌وه‌ى قورئاندا، كه كارامه‌یه له خوێندنه‌وه‌ی قورئاندا، به ته‌واوترین شێواز ده‌یخوێنێت، شاره‌زا بێت له پرسه فیقهیه‌كانی نوێژ، جا ئه‌گه‌ر قورئان خوێنترینی كه‌م شاره‌زا له‌گه‌ڵ زۆر شاره‌زای كه‌م ته‌جوید زان كۆ بویه‌وه، ئه‌و كاته كه‌م توجید زانه زۆر شاره‌زاكه ده‌خه‌ینه پێش زۆر ته‌جوید زانه كه‌م شاره‌زاكه، چونكه پێویستی به شاره‌زایی له نوێژ وئادابه‌كانیدا زیاتره وه‌ك جوان خوێندنه‌وه‌ى قورئان.
2. پاشان شاره‌زاترین ولێزانترین به سوننه‌ت پێش ده‌خرێت، جا ئه‌گه‌ر دو پێش نوێژ كۆ بونه‌وه یه‌كسان بون له خوێندنه‌وه به‌ڵام یه‌كێكیان شاره‌زاتر ولێزانتر بو به سوننه‌ت، شاره‌زاتره‌كه پێش ده‌خرێت، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه: «ئه‌گه‌ر له خوێندندا یه‌كسان بون ئه‌وا شاره‌زاترینیان به سوننه‌ت پێش ده‌خرێت».
3. پاشان كۆنترین كه كۆچی كردوه له وڵاتی بێ باوه‌ڕانه‌وه بۆ وڵاتی ئیسلام، ئه‌گه‌ر هاتو له خوێندن وزانستدا یه‌كسان بون.
4. پاشان ئه‌وه‌ى زوتر موسڵمان بو بێت، ئه‌گه‌ر له كۆچ كردندا یه‌كسان بون.
5. پاشان به ته‌مه‌نترینیان، ئه‌گه‌ر له‌وانه‌ى پێشودا یه‌كسان بون، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه: «ئه‌گه‌ر له كۆچ كردندا یه‌كسان بون ئه‌وا ئه‌وه‌یان زوتر موسڵمان بوه -له ڕیوایه‌تێكدا: به ته‌مه‌نترینیان-». وله‌به‌ر فه‌رموده‌ى [پێشتر]: «وَلْيَؤُمَّكُمْ أَكْبَرُكُمْ» «وبه ته‌مه‌نترینتان به‌ر نوێژی بكات».
ئه‌گه‌ریش له سه‌رجه‌م ئه‌مانه‌دا یه‌كسان بون، تیر وپشكیان له نێوان ده‌كرێت، كێ بردیه‌وه له قورعه‌كه پێش ده‌خرێت.
خاوه‌ن ماڵیش شایسته‌تره بۆ به‌ر نوێژی كردن وه‌ك له مێوانه‌كه‌ى [با مێوانه‌كه خاڵه‌كانی پێشوشی تێدا بێت وله خاوه‌ن ماڵدا نه‌بێت] له‌به‌ر فه‌رموده‌ى: «[وَ]لَا [تَـ]ؤُمَّنَّ الرَّجُلَ فِي أَهْلِهِ وَلَا فِي سُلْطَانِهِ»(2) «وبا كه‌س به‌رنوێژی نه‌كات بۆ كه‌سێك له ناو ماڵه‌كه‌ى خۆیدا یا له‌ناو ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ودا»، هه‌روه‌ها پێشه‌وای هه‌ره گه‌وره‌ش «الإمام الأعظم» له هی تر شایسته‌تره بۆ پێش نوێژی له‌به‌ر گشتێتی فه‌رموده‌ی پێشو، هه‌روه‌ها پێش نوێژی مزگه‌وت له پێشتره له غه‌یره خۆی -مه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتداری هه‌ره گه‌وره- با له خۆی قورئان خوێنتر وشاره‌زاتریش هه‌بێت، هه‌ر له‌به‌ر گشتێتی فه‌رموده‌ى [پێشو].
پرسى دوه‌م: بۆ كێ حه‌رام وقه‌ده‌غه‌یه به‌ر نوێژی بكات؟
به‌ر نوێژی كردن له‌م حاڵه‌تانه‌دا حه‌رامه:
1. به‌رنوێژی كردنی ئافره‌ت بۆ پیاو، له‌به‌ر گشتێتی فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «لَنْ يُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمُ امْرَأَةً». «هه‌ر گه‌لێك ژن كار به‌ده‌ستیان بێت سه‌رفراز نابن»(3). هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى بنچینه وایه له دواوه‌وه‌ى ڕیزه‌كانه‌وه نوێژ بكات له‌به‌ر پارێزراوی وپاراستنی، جا ئه‌گه‌ر پێشخرا ئه‌وه دژی ئه‌و بنچینه شه‌رعیه‌یه.
2. به‌ر نوێژی كردنی كه‌سی بێ ده‌ست نوێژ وئه‌وه‌ى پیسی به لاشه‌یه‌وه بێت وپێشی بزانێت، خۆ ئه‌گه‌ر پاش نوێژه‌كان پێیان نه‌زانی تا دوای نوێژ ئه‌وه نوێژه‌كه‌یان دروسته.
3. به‌ر نوێژی كردنی نه‌خوێنده‌وار، كه بریتیه له‌و كه‌سه‌ی فاتیحای ڕه‌وان نیه، نه له‌به‌ر ده‌یزانێت ونه به خوێندنه‌وه، یا ئه‌و پیتانه‌ى ئیدغام «تێهه‌ڵكێش» ناكرێن ئیدغامی بكات، یا پیتێك بگۆڕێت به پیتێكی تر، یا هه‌ڵه بیخوێنێته‌وه هه‌ڵه‌یه‌ك واتا بگۆڕێت، ئا ئه‌مه دروست نیه به‌ر نوێژی بكات مه‌گه‌ر بۆ یه‌كێكی وه‌ك خۆی چونكه توانای پایه‌كێكی نوێژی نیه.
4. به‌ر نوێژی كردنی فاسقی موبته‌دیع «خراپه‌كارێكی داهێنه‌ر»، ئه‌گه‌ر فاسقێكی ئاشكرا بو وبانگه‌شه‌ی بۆ بیدعه‌كه‌یه‌كی كوفری ده‌كرد ئه‌وه نوێژكردن له پشتیه‌وه دروست نیه، له‌به‌ر فه‌رمایشتی: ﴿أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِنًا كَمَنْ كَانَ فَاسِقًا لَا يَسْتَونَ﴾ [السجدة:18].
5. كه‌سێك نه‌توانێت كڕنوش وسوژده به‌رێت وبوه‌ستێت ودابنیشێت، به‌ر نوێژی كردنی دروست نیه بۆ كه‌سێك به تواناتر بێت بۆ ئه‌و شتانه.
پرسى سێیه‌م: كێ باش نیه «كه‌ڕاهه‌ت»ی هه‌یه به‌ر نوێژی بكات؟
به‌ر نوێژی كردن له‌م حاڵه‌تانه‌دا كه‌ڕاهه‌تی هه‌یه:
1. هه‌ڵه خوێن «اللَّحَّان»: بریتیه له‌و كه‌سه‌ی لادان وهه‌ڵه خوێندنه‌وه‌ى زۆره، ئه‌مه له جگه له «فاتیحا»، به‌ڵام «فاتیحا» هه‌ڵه‌یه‌ك بخوێنێت مانا بگۆڕێت نوێژی له‌گه‌ڵ دروست نیه، وه‌ك باس كرا، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «قورئان خوێنترین به‌ر نوێژی بۆ خه‌ڵك ده‌كات».
2. كه‌سێ به‌ر نوێژی بۆ خه‌ڵكێك بكات له كاتێكدا هه‌مویان یا زۆریه‌یان حه‌زی لێ نه‌كه‌ن، له‌به‌ر فه‌رمایشتی: «ثَلَاثَةٌ لَا تَرْتَفِعُ صَلَاتُهُمْ فَوْقَ رُؤُوسِهِمْ شِبْرًا: رَجُلٌ أَمَّ قَوْمًا وَهُمْ لَهُ كَارِهُونَ...» «سێ كه‌س نوێژه‌كانیان بستێك له سه‌ر سه‌ریان به‌رز نابێته‌وه: پیاوێك به‌ر نوێژی بۆ خه‌ڵكێك بكات وئه‌وانیش حه‌زی لێ نه‌كه‌ن...»(4) تا كۆتایی.
3. كه‌سێك هه‌ندێك له پیته‌كان ده‌شارێته‌وه، وئاشكرای ناكات، هه‌روه‌ها كه‌سێك هه‌ندێك له پیته‌كان دوباره بكاته‌وه، وه‌ك كه‌سێك ته‌ته‌ڵه‌ى «فه‌فه»ی هه‌بێ كه «فاء» دوباره بكاته‌وه، یا «ته‌ته»ی هه‌بێت كه «تاء» دوباره بكاته‌وه وجگه له‌مانه‌ش، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر زیادكرنی پیتێك له قورئان خوێندندا.
پرسى چواره‌م: شوێنی پێش نوێژ له ئاست پاش نوێژه‌كان:
سوننه‌ت وایه پێشه‌وا بكه‌وێته به‌رده‌م پاش نوێژه‌كانه‌وه، ئه‌وانیش له دوای ئیمامه‌وه ڕاده‌وه‌ستن ئه‌گه‌ر دوان یا زیاتر بون، چونكه په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ كه به‌ر نوێژی بكردبا پێش ده‌كه‌وت، وهاوه‌ڵانیشی له پشتیه‌وه ده‌وه‌ستان، له موسلم وئه‌بو داود هاتوه: كه جابر وجه‌بار یه‌كێكیان له ده‌سته ڕاستی په‌یامبه‌ره‌وه ڕاده‌وستێ وئه‌وی تریشیان له ده‌سته چه‌پیه‌وه، ئه‌ویش ده‌ستیان ده‌گرێت وئه‌یان باته دواوه(5). وله‌به‌ر وته‌كه‌ى ئه‌نه‌س كه په‌یامبه‌ر نوێژی بۆ كردون له ماڵدا: «پاشان په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ به‌رنوێژی ده‌كرد وئێمه‌ش له دواوه‌ی ڕاده‌وه‌ستاین ونوێژی بۆ ده‌كرد»(6).
به‌ڵام ئه‌گه‌ر یه‌ك كه‌س بو، ئه‌وا له ڕاستی پێشه‌واوه ڕاده‌وه‌ستێت ڕێكی ئه‌و، «له‌به‌ر ئه‌وه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ ئیبن عه‌بباس وجابری خسته ڕاستی خۆیه‌وه كاتێك له ده‌سته چه‌پ ڕاوه‌ستان»(7). دروستیشه ئیمام له ناوه‌ڕاستی پاش نوێژه‌كانه‌وه ڕابوه‌ستێت، چونكه ئیبن مه‌سعود ئاوها نوێژی كرد له نێوان عه‌لقه‌مه وئه‌سوه‌ددا، وتی: «په‌یامبه‌رم ـ ﷺ ـ بینی ئاوهای كرد»(8)، به‌ڵام ئه‌مه به‌نده به [پێویستیه‌وه] وباشتر وایه له پشتی پێش نوێژه‌وه ڕابوه‌ستێت، وئافره‌تانیش له دوای ڕیزی پیاوانه‌وه بن، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى [پێشتری] ئه‌نه‌س ـ رضي الله عنه ـ : «من وهه‌تیوه‌كه له پشتیه‌وه ڕیزمان به‌ست وژنه پیره‌كه‌ش له دوامانه‌وه».
پرسى پێنجه‌م: ئه‌و شتانه‌ى كه ئیمام له بری پاش نوێژ له ئه‌ستۆی ده‌گرێت:
قورئان خوێندنی نوێژه ئاشكراكان، پێشه‌وا له بری پاش نوێژ له ئه‌ستۆی ده‌گرێت، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئه‌بو هوره‌یره به‌رزی ده‌كاته‌وه: «وَإِذَا قَرَأَ فَأَنْصِتُوا» «وئه‌گه‌ر قورئانی خوێند بێ ده‌نگ بن»(9). وله‌به‌ر فه‌رمایشتی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «مَنْ كَانَ لَهُ إِمَامٌ، فَقِرَاءَتُهُ لَهُ قِرَاءَةٌ» «هه‌ر كه‌س پێش نوێژی هه‌بو، ئه‌وا قورئان خوێندنه‌كه‌ى بۆ ئه‌ویشه»(10). به‌ڵام له نوێژه نهێنیه‌كاندا پێش نوێژ خوێندنی فاتیحه بۆ پاش نوێژ له ئه‌ستۆ ناگرێت.
پرسى شه‌شه‌م: پێشبڕكێی پێش نوێژ:
دروست نیه پاش نوێژ پێشبڕكێی پێش نوێژ بكات، جا هه‌ر كه‌س پێش ئیمامه‌كه‌ى «الله أكبر»ی سه‌ره‌تای كرد، ئه‌وه نوێژه‌كه‌ى دانه‌به‌ستوه، چونكه مه‌رجه دوای پێش نوێژ بیكات به‌ڵام ئه‌م وای نه‌كردوه، هه‌روه‌ها له سه‌ر پاش نوێژه كاره‌كانی نوێژ دوای ئیمامه‌كه‌ى بكات، له‌به‌ر فه‌رموده‌ى: «إِنَّمَا جُعِلَ الْإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ، فَإِذَا كَبَّرَ فَكَبِّرُوا، وَإِذَا رَكَعَ فَارْكَعُوا، وَإِذَا قَالَ: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ؛ فَقُولُوا: رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ، وَإِذَا سَجَدَ فَاسْجُدُوا» «پێش نوێژ دانراوه تا چاوی لێبكرێ، جا ئه‌گه‌ر وتی: الله أكبر، ئێوه‌ش به دوایدا ته‌كبیر بكه‌ن، ئه‌گه‌ریش كڕنوشی برد ئێوه‌ش به دوایدا بیبه‌ن، ئه‌گه‌ریش وتی: سمع الله لمن حمده، ئێوه‌ش بڵێن: ربنا لك الحمد، ئه‌گه‌ریش سوژده‌ى برد، به دوایدا بیبه‌ن»(11).
خۆ ئه‌گه‌ر [به دوای دا نه‌ی كرد] وله‌گه‌ڵیدا كردی هه‌روه‌ها له سه‌لام دانه‌وه‌شدا، ئه‌وا كه‌ڕاهه‌تی هه‌یه، چونكه پێچه‌وانه‌ى سوننه‌ته، به‌ڵام نوێژه‌كه‌ى پوچه‌لأ نابێته‌وه؛ چونكه ڕوكنه‌كه‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌ودا كردوه. به‌ڵام ئه‌گه‌ر پێشی بكه‌وێت ئه‌وا حه‌رامه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «لَا تَسْبِقُونِي بِالرُّكُوعِ وَلَا بِالسُّجُودِ، وَلَا بِالْقِيَامِ» «جا پێشم مه‌كه‌ون به ڕكوع بردن وسوژده بردن وهه‌ستانه‌وه»(12). ونه‌هیش حه‌رام بون ئه‌خوازێ. هه‌روه‌ها له ئه‌بو هوره‌یره‌شه‌وه ـ رضي الله عنه ـ هاتوه به‌رزی ده‌كاته‌وه: «أَمَا يَخْشَى الَّذِي يَرْفَعُ رَأْسَهُ قَبْلَ الْإِمَامِ أَنْ يُحَوِّلَ اللهُ رَأْسَهُ رَأْسَ حِمَارٍ» «ئه‌و كه‌سه‌ی سه‌ری پێش ئیمام به‌رز ده‌كاته‌وه، ناترسێ خوا سه‌ری بگۆڕێت بۆ سه‌ری كه‌ر»(13).
پرسى حه‌وته‌م: چه‌ند حوكمێكی تر له‌باره‌ى پێش نوێژی ونوێژی كۆمه‌ڵه‌وه:
له‌و حوكمانه‌ى تر جیا له‌وانه‌ى پێشو كه په‌یوه‌سته به پێش نوێژی ونوێژی كۆمه‌ڵه‌وه:
1. سوننه‌ته عاقڵ وژیره‌كان له نزیكی پێش نوێژه‌وه بن: بۆیه به‌ڕێز وژیر وعاقڵ وسه‌نگینه‌كان ده‌خرێنه پشتی ئیمام ونزیكی وی، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ «لِيَلِنِي مِنْكُمْ أُولُو الْأَحْلَامِ وَالنُّهَى، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ» «با ژیر وعاقڵه‌كان به دوای منه‌وه ڕابوه‌ستن وپاشان ئه‌وانه‌ى دوای ئه‌وان وپاشان ئه‌وانه‌ى دوای ئه‌وان»(14). حكیمه‌تیش له‌مه‌دا: ئه‌وه‌یه تا له پێش نوێژه‌وه فێر ببن، وگه‌ر پێویست بو خوێندنه‌كه‌ى بۆ ڕاست بكه‌نه‌وه، وله كاتی پێش هاتێكدا له نوێژدا كه‌سێكیان بخاته شوێن خۆی.
2. سور بون له سه‌ر ڕیزی یه‌كه‌م: سوننه‌ته نوێژ خوێنان بچنه پێشه‌وه بۆ ڕیزی یه‌كه‌م وسور بن له سه‌ری وموقه‌یه‌دی دوا كه‌وتن بن، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «تَقَدَّمُوا فَائْتَمُّوا بِي، وَلْيَأْتَمَّ بِكُمْ مَنْ بَعْدَكُمْ. لَا يَزَالُ قَوْمٌ يَتَأَخَّرُونَ حَتَّى يُؤَخِّرَهُمُ اللهُ» «بێنه پێشه‌وه، وچاو له من بكه‌ن، با ئه‌وانه‌ى دوای ئێوه‌ش چاو له ئێوه بكه‌ن، وبه‌رده‌وام خه‌ڵكانێك دوا ده‌كه‌ون تا خوا دوایان ده‌خات»(15). هه‌روه‌ها په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ ده‌فه‌رموێت: «لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي النِّدَاءِ وَالصَّفِّ الْأَوَّلِ، ثُمَّ لَمْ يَجِدُوا إِلَّا أَنْ يَسْتَهِمُوا عَلَيْهِ لَاسْتَهَمُوا» «ئه‌گه‌ر خه‌ڵك بزانن بانگ وڕیزی یه‌كه‌م چی فه‌زڵێكی تێدایه، ئه‌وا ده‌ست پێشخه‌ریان بۆ ده‌كرد ئه‌گه‌ریش ده‌ستیان نه‌كه‌وتایه به تیر وپشك نه‌بێت، ئه‌وا تیر وپشكیان بۆ ده‌كرد»(16).
سه‌باره‌ت به ئافره‌تان سوننه‌ت وایه له ڕیزه‌كانی دواوه‌وه بن، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌بامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «خَيْرُ صُفُوفِ الرِّجَالِ أَوَّلُهَا، وَشَرُّهَا آخِرُهَا، وَخَيْرُ صُفُوفِ النِّسَاءِ آخِرُهَا، وَشَرُّهَا أَوَّلُهَا» «باشترین ڕیزی پیاوان یه‌كه‌مه‌كه‌یه‌تی، وخراپترینی كۆتاییه‌كه‌یه‌تی، وباشترین ڕیزی ئافره‌تان كۆتاییه‌كه‌یه‌تی وخراپترینی یه‌كه‌میه‌تی»(17).
3. ڕێككردنی ڕیز وپڕكردنه‌وه‌ى وپاڵ به‌یه‌كه‌وه دان ونه‌هێشتنه‌وه‌ى بۆشایی، وته‌واوكردنی ڕیزی یه‌كه‌م ئینجا ڕیزه‌كه‌ى تر: سوننه‌ته پێش نوێژ پێش ده‌ست پێ كردنی نوێژ فه‌رمان بكات به ڕێككردنی ڕیزه‌كان وپڕكردنه‌وه‌ى بۆشاییه‌كان، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ وای كردوه، هه‌روه‌ها ـ ﷺ ـ ئه‌فه‌رموێ: «سَووا صُفُوفَكُمْ، فَإِنَّ تَسْوِيَةَ الصُّفُوفِ مِنْ تَمَامِ الصَّلَاةِ» «ڕیزه‌كانتان ڕێك بكه‌ن، چونكه ڕێككردنی ڕیز له ته‌واوی نوێژه‌كانتانه»(18)، وله ئه‌نه‌سه‌وه ـ رضي الله عنه ـ ئه‌ڵێ: نوێژ دابه‌سترا، ئه‌وه‌بو په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ ڕوی لێ كردین وفه‌رموی: «أَقِيمُوا(19) صُفُوفَكُمْ وَتَرَاصُّوا، فَإِنِّي أَرَاكُمْ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِي» «ڕیزه‌كانتان ڕێك بكه‌ن وپاڵ بده‌ن به یه‌كه‌وه، چونكه من له پشته‌وه ده‌تان بینم»(20). هه‌روه‌ها ئه‌نه‌س ـ رضي الله عنه ـ ئه‌ڵێ: «كَانَ أَحَدُنَا يُلْزِقُ مَنْكِبَهُ بِمَنْكِبِ صَاحِبِهِ، وَقَدَمَهُ بِقَدَمِهِ» «ئێمه شانمان ده‌لكاند به شانی ته‌نیشته‌كه‌مانه‌وه وپێشمان ده‌لكاند به پێیه‌وه»(21).
سوننه‌تیشه ڕیزی یه‌كه‌م ته‌واو بكرێت ئینجا ڕیزی دوا تر، ئه‌گه‌ر نوقسانیش هه‌بو با بكه‌وێته ڕیزی كۆتاییه‌وه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «أَلَا تَصُفُّونَ كَمَا تَصُفُّ الْمَلَائِكَةُ عِنْدَ رَبِّهَا؟ فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ! وَكَيْفَ تَصُفُّ الْمَلَائِكَةُ عِنْدَ رَبِّهَا؟ قَالَ: يُتِمُّونَ الصُّفُوفَ الْأُوَلَ، وَيَتَرَاصُّونَ فِي الصَّفِّ» «ئایا ڕیز نابه‌ستن وه‌ك چۆن فریشته ڕیز ده‌به‌ستن له‌لای په‌روه‌ردگاره‌كه‌یان؟ وتمان: ئه‌ى په‌یامبه‌ری خوا! فریشته چۆن ڕیز ده‌به‌ستن له‌لای په‌روه‌ردگاره‌كه‌یان؟ فه‌رموی: ڕیزه‌كانی سه‌ره‌تا ته‌واو ده‌كه‌ن، وڕیزه‌كانیشیان ڕیك ده‌خه‌ن وپاڵ به یه‌كه‌وه ده‌ده‌ن»(22).
4. نوێژی ته‌نها كه‌س له پشت ڕیزه‌وه: نوێژی كه‌سێك دروست نیه به ته‌نها له پشت ڕیزه‌وه نوێژ داببه‌ستێت، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «لَا صَلَاةَ لِرَجُلٍ فَرْدٍ خَلْفَ الصَّفِ» «نوێژی بۆ نیه كه‌سێك به ته‌نها له پشتی ڕیزه‌وه نوێژ بكات»(23). هه‌روه‌ها جارێكیان په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ پیاوێكی بینیوه به ته‌نها له دوای ڕیزه‌كانه‌وه نوێژی كردوه، فه‌رمانی پێكردوه نوێژه‌كه‌ى دوباره بكاته‌وه(24).
============
(1) أخرجه مسلم (673). وسلمًا: يعني إسلامًا.
(2) أخرجه مسلم برقم (673).
(3) أخرجه البخاري (4425).
(4) أخرجه ابن ماجه (971). وصحح البوصيري إسناده في الزوائد، وحسنه النوي في المجموع (4/154)، وحسنه الألباني «صحيح ابن ماجه» (792).
(5) أخرجه مسلم (3010).
(6) أخرجه مسلم (659).
(7) أخرجه مسلم (3010).
(8) أخرجه أبو داود (613) وهو صحيح، انظر إرواء الغليل (2/319).
(9) رواه الخمسة إلا الترمذي: أبو داود (604)، والنسائي (1/146)، وابن ماجه (846)، وأحمد (2/420)، وقال الألباني: حسن صحيح. «صحيح سنن النسائي» (882، 883). وهو جزء من حديث أوله: «إنما جعل الإمام ليؤتم به...».
(10) أخرجه أحمد (3/339)، وابن ماجه (850). وحسنه الألباني في «الإرواء» (500).
(11) متفق عليه: أخرجه البخاري (389)، ومسلم (411).
(12) أخرجه مسلم (416).
(13) متفق عليه: أخرجه البخاري (691)، ومسلم (427).
(14) أخرجه مسلم (432).
(15) أخرجه مسلم (438).
(16) أخرجه مسلم (437).
(17) أخرجه مسلم (440).
(18) أخرجه مسلم (433).
(19) [المراد من «أقيموا» أي: «سوا» كما وقع في رواية معمر].
(20) أخرجه البخارى (719).
(21) صحيح البخاري (725).
(22) أخرجه مسلم (430).
(23) أخرجه أحمد (4/23) [واللفظ له]، وابن ماجه (1003)، وحسنه الإمام أحمد، وصحح البوصيري إسناده في «زوائد ابن ماجه»، وصححه الألباني في «صحيح ابن ماجه» (822).
(24) أخرجه أحمد (4/228)، وأبو داود (682)، والترمذي (230)، وابن ماجه (1004). وحسنه الترمذي. وصححه أحمد شاكر في حواشي الترمذي (1/448-450). وهو في «صحيح الترمذي» (191).
ده‌روازه‌ى سێیه‌م : له باره‌ى كاتهكانى نوێژهوهدهروازهى دهیهم : له باره‌ى نوێژی ههینیهوهدهروازهى یانزهههم : له باره‌ى نوێژی ترسهوه (صَلاَةُ الخَوْفِ)ده‌روازه‌ى دوه‌م : بانگ وقامهت (الأذان والإقامة)ده‌روازه‌ى پێنجه‌م : له باره‌ى نوێژی سوننهتهوه
