ده‌روازه‌ى حه‌وته‌م : له باره‌ى نوێژی كۆمه‌ڵه‌وه
چه‌ند پرسێكی له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: فه‌زڵ وحوكمی نوێژی جه‌ماعه‌ت:
پرسى دوه‌م: نوێژی كردوه، وچوه مزگه‌وته‌وه: ئایا له سه‌ریه‌تی ئه‌و نوێژه بكاته‌وه به كۆمه‌ڵ یا نا؟
پرسى سێ یه‌م: كه‌مترین ژماره كه نوێژی كۆمه‌ڵی پێ داده‌به‌سترێ:
پرسى چواره‌م: به چی ده‌گه‌یته جه‌ماعه‌ت؟
پرسى پێنجه‌م: كێ عوزری هه‌یه نه‌یه‌ت بۆ نوێژی كۆمه‌ڵ؟
پرسى شه‌شه‌م: دوباره كردنه‌وه‌ى جه‌ماعه‌ت له یه‌ك مزگه‌وتدا؟
پرسى حه‌وته‌م: حوكمی نوێژ كردن ئه‌گه‌ر نوێژی فه‌رز دابه‌سترا
ده‌روازه‌ى حه‌وته‌م : له باره‌ى نوێژی كۆمه‌ڵه‌وه
چه‌ند پرسێكی له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: فه‌زڵ وحوكمی نوێژی جه‌ماعه‌ت:
1. فه‌زڵه‌كه‌ى: نوێژی جه‌ماعه‌ت له مزگه‌وته‌كاندا دروشمێكی مه‌زنه له دروشمه‌كانی ئیسلام، موسڵمانان كۆكن له سه‌ر ئه‌وه‌ى به جێگه‌یاندنی پێنج فه‌رزه‌كه له مزگه‌وته‌كاندا له گه‌وره‌ترین په‌رستشه‌كانه، خوا له هه‌ندێك كاتی دیاری كراودا كۆبونه‌وه‌ى بۆ موسڵمانان داناوه، له‌وانه پێنج فه‌رزه‌كه، ونوێژی جومعه، ونوێژی دو جه‌ژنه‌كه ونوێژی خۆر ومانگ گیران. وله هه‌موی گه‌وره‌تر وگرنگتر كۆبونه‌وه‌ى ڕۆژی عه‌ره‌فه‌یه، كه ئاماژه‌یه بۆ یه‌كڕیزی ئوممه‌تی ئیسلام له بیر وباوه‌ڕ وپه‌رستنی ودروشمه‌كانی دینه‌كه‌یدا.
ئه‌م كۆبونه‌وه مه‌زنانه‌ش له ئیسلامدا دانراوه له پێناو به‌رژه‌وه‌ندی موسڵمانان؛ تێیدا به یه‌ك ده‌گه‌ن وهه‌واڵی یه‌كتر ده‌پرسن تا كۆتایی ئه‌و شتانه‌ى كه گرنگه بۆ ئوممه‌تی ئیسلام به جیاوازی گه‌ل وخێڵه‌كانیانه‌وه، وه‌ك خوا ـ رضي الله عنه ـ ئه‌فه‌رموێ: ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾ [الحجرات:13]. «ئه‌ى خه‌ڵكینه ئێمه، ئێوه‌مان دروست كردوه له یه‌ك باوك ویه‌ك دایك كه ئاده‌م وحه‌وایه، بۆیه كه‌س ڕه‌چه‌ڵه‌كی له‌وی تر باشتر نیه، ئێوه‌شمان له ڕێی وه‌چه‌خستنه‌وه‌وه كردوه به چه‌ند گه‌ل وخێڵێكی جیاواز، بۆ یه‌كتر ناسین، به‌ڕێزترینیشتان له لای خوا خۆپارێزترینتانه».
په‌یامبه‌ریش ـ ﷺ ـ هانی له سه‌ر داوه وفه‌زڵ وگه‌وره‌یی پاداشته‌كه‌ى ڕون كردۆته‌وه، ده‌فه‌رموێ: «صَلَاةُ الْجَمَاعَةِ أَفْضَلُ مِنْ صَلَاةِ الْفَذِّ بِسَبْعٍ وَعِشْرِينَ دَرَجَةً»(1) «نوێژی كۆمه‌ڵ باشتره له نوێژی تاك به بیست وحه‌وت پله». هه‌روه‌ها ئه‌فه‌رموێ: «صَلَاةُ الرَّجُلِ فِي الْجَمَاعَةِ تُضَعَّفُ عَلَى صَلَاتِهِ فِي بَيْتِهِ وَفِي سُوقِهِ خَمْسًا وَعِشْرِينَ ضِعْفًا، وَذَلِكَ أَنَّهُ: إِذَا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ خَرَجَ إِلَى الْمَسْجِدِ، لَا يُخْرِجُهُ إِلَّا الصَّلَاةُ، لَمْ يَخْطُ خُطْوَةً، إِلَّا رُفِعَتْ لَهُ بِهَا دَرَجَةٌ، وَحُطَّ عَنْهُ بِهَا خَطِيئَةٌ، فَإِذَا صَلَّى، لَمْ تَزَلِ الْمَلَائِكَةُ تُصَلِّي عَلَيْهِ، مَا دَامَ فِي مُصَلَّاهُ...»(2) «نوێژی پیاو به كۆمه‌ڵ بیست وپێنج جار زیاتره له نوێژه‌كه‌ى له ماڵی وبازاڕه‌كه‌یدا، ئه‌مه‌ش به‌وه‌یه: كه ده‌ست نوێژی گرت، ده‌ست نوێژێكی جوان، پاشان ده‌رچو بۆ مزگه‌وت -هیچ ده‌ری ناكات له ماڵ نوێژ نه‌بێت- ئه‌وا یه‌ك هه‌نگاو نانێت مه‌گه‌ر پله‌یه‌ك به‌رز ده‌بێته‌وه، وتاوانێكی له سه‌ر ده‌سڕێته‌وه، كه نوێژی كرد به‌رده‌وام فریشته نزای بۆ ده‌كه‌ن تا له شوێن نوێژه‌كه‌ى خۆی بێت...» تا كۆتایی.
2. حوكمه‌كه‌ى: نوێژ به جه‌ماعه‌ت واجبه له پێنج فه‌رزه‌كه‌دا، به‌ڵگه‌ش له سه‌ر ئه‌مه قورئان وفه‌رموده‌یه، له قورئاندا: ﴿وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ﴾ [النساء:102] «وئه‌گه‌ر ئه‌ى په‌یامبه‌ر له گۆڕه‌پانی تێكۆشاندا بویت، ویستت نوێژیان بۆ بكه‌یت، ئه‌وا با كۆمه‌ڵێكیان هه‌ستن بۆ نوێژ كردن له گه‌ڵتدا». فه‌رمانیش بۆ واجبێتیه، جا ئه‌گه‌ر له ترسدا بێ، له ئاسایشدا له پێشتره.
له سوننه‌تیشدا فه‌رموده‌كه‌ی ئه‌بو هوره‌یره‌یه ـ رضي الله عنه ـ په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ فه‌رموی: «إِنَّ أَثْقَلَ صَلَاةٍ عَلَى الْمُنَافِقِينَ صَلَاةُ الْعِشَاءِ وَصَلَاةُ الْفَجْرِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِيهِمَا لَأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا. وَلَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ بِالصَّلَاةِ فَتُقَامَ، ثُمَّ آمُرَ رَجُلًا فَيُصَلِّيَ بِالنَّاسِ. ثُمَّ أَنْطَلِقَ مَعِي بِرِجَالٍ مَعَهُمْ حُزَمٌ مِنْ حَطَبٍ إِلَى قَوْمٍ لَا يَشْهَدُونَ الصَّلَاةَ فَأُحَرِّقَ عَلَيْهِمْ بُيُوتَهُمْ بِالنَّار»(3) «قورستترین نوێژ له سه‌ر مونافیقه‌كان نوێژی عیشا ونوێژی به‌یانیانه، ئه‌گه‌ر بیانزانیایه چ پاداشتێكی تێدایه ئه‌وا به گاوڵكێش ببوایه ئاماده‌ى ده‌بون. بێگومان نیازم كرد فه‌رمان بكه‌م نوێژ دا ببه‌سترێت، پاشان فه‌رمان بكه‌م به پیاوێك نوێژ بۆ خه‌ڵك بكات، ئینجا چه‌ند پیاوێك له‌گه‌ڵ خۆمدا ببه‌م كه چه‌ند باوه‌شێك چیلكه وداریان پێ بێت، بۆ ئه‌وانه‌ى ئاماده‌ى نوێژ نابن، تا ماڵه‌كانیان به سه‌ردا بسوتێنم». جا ئه‌م فه‌رموده به‌ڵگه‌یه له سه‌ر واجبێتی نوێژی كۆمه‌ڵ، ئه‌مه‌ش له به‌ر ئه‌وه‌ى: یه‌كه‌م: وه‌سفی نه‌هاتوه‌كان ده‌كات به نیفاق، به‌ڵام ئه‌نجام نه‌ده‌ری سوننه‌ت پێی ناوترێت مونافیق، كه‌واته ئه‌وان له واجبێك دوا كه‌وتون. دوه‌م: نیازی هه‌بوه سزایان بدات له سه‌ر نه‌هاتن، سزادانیش له سه‌ر نه‌كردنی واجبێك ده‌بێت، ئه‌وه‌شی ڕێگر بو له جێ به‌جێ نه‌كردنی سزاكه ئه‌وه‌یه كه‌س سزا به ئاگر نادات مه‌گه‌ر دروستكه‌ری ئاگر، وتراویشه: به هۆی ئه‌و ژن ومنداڵانه‌یه كه له ماڵه‌كاندان ونوێژی كۆمه‌ڵیان له سه‌ر واجب نیه(4).
هه‌روه‌ها: پیاوێكی نابینا كه‌سیش نه‌بوه ده‌ستی بگرێت داوای هێڵان «ئیزن»ی كرد له په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ كه له ماڵه‌كه‌ی خۆیدا نوێژ بكات ئه‌ویش هێڵای، كه پشتی هه‌ڵكرد بانگی كرد وفه‌رموی: «هَلْ تَسْمَعُ النِّدَاءَ بِالصَّلَاةِ؟» «ئایا گوێت له بانگ ئه‌بێت؟»، فه‌رموی: به‌ڵێ. فه‌رموی: «فَأَجِبْ» «كه‌وایه وه‌ڵامی ده‌وه»(5). هه‌روه‌ها ئه‌فه‌رموێ ـ ﷺ ـ : «مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ فَلَمْ يُجِبْ، فَلَا صَلَاةَ لَهُ إِلَّا مِنْ عُذْرٍ» «هه‌ر كه‌س گوێی له بانگ بێت وه‌ڵامی نه‌داته‌وه ئه‌وا نوێژی بۆ نیه مه‌گه‌ر عوزری هه‌بێت»(6). وله به‌ر وته‌كه‌ى ئیبن مه‌سعود ـ رضي الله عنه ـ : «وَلَقَدْ رَأَيْتُنَا وَمَا يَتَخَلَّفُ عَنْهَا إِلَّا مُنَافِقٌ مَعْلُومُ النِّفَاقِ» «سوێند بێت ئێمه‌ت ده‌بینی كه‌س دوا نه‌ده‌كه‌وت له نوێژی كۆمه‌ڵ مه‌گه‌ر مونافێكی ئاشكرا»(7).
نوێژی كۆمه‌ڵیش واجبه له سه‌ر پیاوان نه‌ك ئافره‌تان ومنداڵه پێ نه‌گه‌یشتوه‌كان، له به‌ر فه‌رمایشتی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ ده‌رهه‌ق به ئافره‌تان: «وَبُيُوتُهن خَيْرٌ لَهُنَّ» «وماڵه‌كانیان باشتره بۆیان»(8). وڕێگریش نیه [منداڵی پێنه‌گه‌یشتو و] ئافره‌تان ئاماده‌ى نوێژی كۆمه‌ڵ بن له مزگه‌وتدا به داپۆشراوی وپارێزروای، ودوور بون له فیتنه‌وه، وناشبێت ئه‌گه‌ر داوای هێڵانی كرد له مێرده‌كه‌ى بۆ مزگه‌وت، ڕێگری لێ بكات.
نوێژی كۆمه‌ڵیش له سه‌ر ڕای ڕاست واجبه له سه‌ر هه‌ر كه‌سێك نوێژی له سه‌ر بێت. وهه‌ر كه‌س واز له نوێژی كۆمه‌ڵ بهێنێت وبه ته‌نها بیكات نوێژه‌كه‌ى دروسته، به‌ڵام تاوانباره له‌به‌ر نه‌كردنی واجبێك.
پرسى دوه‌م: نوێژی كردوه، وچوه مزگه‌وته‌وه: ئایا له سه‌ریه‌تی ئه‌و نوێژه بكاته‌وه به كۆمه‌ڵ یا نا؟
واجب نیه له سه‌ری به كۆمه‌ڵ دوو باره‌ى بكاته‌وه، به‌ڵام سوننه، ونوێژی یه‌كه‌میشی فه‌رزه ودوه‌میشی ئه‌بێته سوننه‌ت، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئه‌بو زه‌ڕ ـ رضي الله عنه ـ ، په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ فه‌رمویه‌تی: «كَيْفَ أَنْتَ إِذَا كَانَتْ عَلَيْكَ أُمَرَاءُ يُؤَخِّرُونَ الصَّلَاةَ عَنْ وَقْتِهَا أَوْ يُمِيتُونَ الصَّلَاةَ عَنْ وَقْتِهَا؟ قَالَ: قُلْتُ: فَمَا تَأْمُرُنِي؟ قَالَ: صَلِّ الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا، فَإِنْ أَدْرَكْتَهَا مَعَهُمْ فَصَلِّ فَإِنَّهَا لَكَ نَافِلَةٌ» «چی ده‌كه‌یت ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵێك كاریان گرت به ده‌سته‌وه نوێژه‌كانیان له كاتی خۆیدا دوا ده‌خست یا نوێژه‌كه له كاتی خۆیدا ده‌مرێنن؟ ئه‌ڵێ: وتم: فه‌رمانم به چی پێ ده‌كه‌یت؟ فه‌رموی: نوێژ له كاتی خۆیدا بكه، جا ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ ئه‌وانیشدا كردت بۆت ده‌بێته سوننه‌ت»(9). هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ به‌و دو پیاوه‌ى دوریان گرتبو له نوێژی جه‌ماعه‌ت له مزگه‌وت، فه‌رموی: «إِذَا صَلَّيْتُمَا فِي رِحَالِكُمَا، ثُمَّ أَتَيْتُمَا مَسْجِدَ جَمَاعَةٍ، فَصَلِّيَا مَعَهُمْ، فَإِنَّهَا لَكُمَا نَافِلَةٌ» «ئه‌گه‌ر له ماڵی خۆتان نوێژتان كرد وپاشان چونه نوێژی جه‌ماعه‌ت، له‌گه‌ڵیاندا نوێژ بكه‌ن، بۆتان ده‌بێته سوننه‌ت»(10).
پرسى سێ یه‌م: كه‌مترین ژماره كه نوێژی كۆمه‌ڵی پێ داده‌به‌سترێ:
كه‌مترینی كۆمه‌ڵ دوانه به بێ جیاوازی، له به‌ر ئه‌وه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ به مالكی كوڕی حوه‌یرسی ـ رضي الله عنه ـ فه‌رمو: «إِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَأَذِّنَا ثُمَّ أَقِيمَا، وَلْيَؤُمَّكُمَا أَكْبَرُكُمَا» «هه‌ر دوكتان: كه كاتی نوێژ هات، ئه‌وا بانگ بده‌ن وپاشان قامه‌ت بكه‌ن، وبا گه‌وره‌كه‌تان به‌ر نوێژی بكات»(11).
پرسى چواره‌م: به چی ده‌گه‌یته جه‌ماعه‌ت؟
به گه‌یشتنه یه‌ك ڕكات ده‌گه‌یته نوێژی كۆمه‌ڵ، هه‌ر كه‌سێكیش بگاته كرنوش وگومانی نه‌بێت ئه‌وا گه‌یشتۆته كڕنوشه‌كه ودرێژه‌ی پێ ده‌دات. له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئه‌بو هوره‌یره ـ رضي الله عنه ـ : «إِذَا جِئْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ وَنَحْنُ سُجُودٌ فَاسْجُدُوا، وَلَا تَعُدُّوهَا شَيْئًا، وَمَنْ أَدْرَكَ الرَّكْعَةَ فَقَدْ أَدْرَكَ الصَّلَاةَ» «ئه‌گه‌ر هاتن بۆ نوێژ وئێمه له سوژده بوین، ئه‌وا بڕۆنه سوژده، هه‌ر كه‌سیش گه‌یشته ڕكوع ئه‌وا گه‌یشتۆته نوێژ»(12).
پرسى پێنجه‌م: كێ عوزری هه‌یه نه‌یه‌ت بۆ نوێژی كۆمه‌ڵ؟
موسڵمان پۆزشی هه‌یه نه‌یه‌ت بۆ نوێژی كۆمه‌ڵ له‌م حاڵه‌تانه‌ى خواره‌وه‌دا:
1. نه‌خۆش؛ نه‌خۆشێك زۆر قورسه له سه‌ری بڕوات بۆ نوێژی كۆمه‌ڵ، له به‌ر ئایه‌تی: ﴿لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ﴾ [الفتح: 17]، «ئه‌ى خه‌ڵكینه! كوێره‌كانتان تاوانیان له سه‌ر نیه، هه‌روه‌ها شه‌ل تاوانی له سه‌ر نیه، هه‌روه‌ها نه‌خۆش تاوانی له سه‌ر نیه ئه‌گه‌ر دواكه‌وتن له تێكۆشان له پێناو خوادا». وله به‌ر ئه‌وه‌ی كاتێك په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ نه‌خۆش كه‌وت نه‌هات بۆ مزگه‌وت، وفه‌رموی: «مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ»(13)، «فه‌رمان بكه‌ن به ئه‌بو به‌كر نوێژ بۆ خه‌ڵك بكات»، وله به‌ر وته‌كه‌ى ئیبن مه‌سعود ـ رضي الله عنه ـ : «لَقَدْ رَأَيْتُنَا وَمَا يَتَخَلَّفُ عَنِ الصَّلَاةِ إِلَّا مُنَافِقٌ قَدْ عُلِمَ نِفَاقُهُ، أَوْ مَرِيضٌ»(14)، «والله ئێمه‌ت ده‌بینی كه‌سمان دوا نه‌ده‌كه‌وت له نوێژ مه‌گه‌ر مونافیقێكی ئاشكرا، یا نه‌خۆش» هه‌روه‌ها كه‌سێكیش مه‌ترسی نه‌خۆش كه‌وتنی هه‌بێت، چونكه هه‌روه‌ك نه‌خۆشی وایه.
2. ته‌نگه‌تاو به میز یا پیسی یا خواردن ئاماده بێت وپێویستی پێ بێت، له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى [پێشتری] عائیشه رضي الله عنها، به‌رزی ده‌كاته‌وه: «نوێژ نیه به ئاماده بونی خواردن، هه‌روه‌ها له كاتی ته‌نگه‌تاویدا».
3. هه‌ر كه‌س ونبویه‌كی هه‌یه وبه ته‌مای گه‌ڕانه‌وه‌یه‌تی، یان ده‌ترسێت ماڵه‌كه‌ى یا خواردنه‌كه‌ى زایه ببێت یا زیانێكی به‌ر بكه‌وێت. له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عه‌بباس رضي الله عنه به‌رزی ده‌كاته‌وه: «مَنْ سَمِعَ الْمُنَادِيَ فَلَمْ يَمْنَعْهُ مِنَ اتِّبَاعِهِ عُذْرٌ، -قَالُوا: وَمَا الْعُذْرُ؟ قَالَ: خَوْفٌ أَوْ مَرَضٌ- لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ الصَّلَاةُ الَّتِي صَلَّى» «هه‌ر كه‌س گوێی له بانگ بێت وهیچ بیانویه‌كی نه‌بێت بۆ نه‌چون، -وتیان: چی عوزره؟ فه‌رموی: ترس یا نه‌خۆشی- ئه‌وا ئه‌و نوێژه‌ى لێ وه‌رناگیرێت»(15). هه‌روه‌ها هه‌ر كه‌سێك ترسی له خۆی یان ماڵی یا خێزانی یا منداڵه‌كه‌ى هه‌بێت، ئه‌وا عوزری هه‌یه نه‌یه‌ته جه‌ماعه‌ت، چونكه ترسان عورزه.
4. توشی ئازار هاتن به هۆی باران وقوڕ وبه‌فر وبه‌ستنه‌وه، یا بایه‌كی زۆر سارد له شه‌وێكی تاریكدا. له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عومه‌ر رضي الله عنه: «كان رَسُولُ اللهِ ـ ﷺ ـ يَأْمُرُ الْمُؤَذِّنَ إِذَا كَانَتْ لَيْلَةٌ بَارِدَةٌ ذَاتُ مَطَرٍ يَقُولُ: أَلَا صَلُّوا فِي الرِّحَالِ»(16)، «په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ له شه‌وی سه‌رمای باراناویدا فه‌رمانی ده‌كرده بانگ بێژه‌كه بڵێ: له ماڵه‌وه نوێژ بكه‌ن».
5. توشی ناڕه‌حه‌تی هاتن به هۆی درێژ كردنه‌وه‌ى پێش نوێژه‌وه [درێژ كردنه‌وه‌یه‌ك دژی سوننه‌ت بێت]؛ چونكه پیاوێك نوێژی له‌گه‌ڵ موعازدا ـ رضي الله عنه ـ كرد، پاشان ته‌نها كه‌وت وبه ته‌نها نوێژی كرد به هۆی نوێژ درێژ كردنه‌وه‌ى موعازه‌وه، كه كابرا به په‌یامبه‌ری خواى ـ ﷺ ـ وت، نكوڵی لێ نه‌كرد(17).
6. ترسان له جێهێشتنی هاو سه‌فه‌ره‌كان، چونكه ئه‌و كاته بیری سه‌رقاڵ ئه‌بێت ئه‌گه‌ر چاوه‌ڕێی جه‌ماعه‌ت بكات، یا بچێته جه‌ماعه‌ته‌وه، نه‌وه‌ك ون ببێت وهاو سه‌فه‌ره‌كانی جێی بهێڵن.
7. ترسان له‌وه‌ی نزیكێكی بمرێت وئه‌میش ئاماده نه‌بێت، وه‌ك ئه‌وه‌ی نزیكه‌كه‌ى له سه‌ره مه‌رگدا بێت وحه‌ز بكات له‌گه‌ڵیدا بێت وته‌لقینی بكات به شایه‌تومان وهاوشێوه‌كانی، ئه‌وسا عوزری ده‌بێت ئه‌گه‌ر نه‌هات بۆ جه‌ماعه‌ت.
8. وازنه‌هێنانی خاوه‌ن قه‌رز، ئه‌میش هیچی نیه بیداته‌وه، ئه‌و كاته بۆی هه‌یه واز له جه‌ماعه‌ت بهێنێت، له به‌ر ئه‌و ئازاره‌ى توشی دێت به هۆی داواكردنی خاوه‌ن قه‌رز وازنه‌هێنانیه‌وه.
پرسى شه‌شه‌م: دوباره كردنه‌وه‌ى جه‌ماعه‌ت له یه‌ك مزگه‌وتدا؟
ئه‌گه‌ر هه‌ندێك دوا كه‌وتن له ئاماده‌بونی نوێژی جه‌ماعه‌تی مزگه‌وت له‌گه‌ڵ ئیمامی هه‌میشه‌یی مزگه‌وت، ونوێژیان له ده‌ست چو، ئه‌وا دروسته جه‌ماعه‌تێكی تر بكه‌ن له هه‌مان مزگه‌وتدا؛ له‌به‌ر گشتێتی فه‌رموده‌ی: «[وَإِنَّ] صَلَاةَ الرَّجُلِ مَعَ الرَّجُلِ أَزْكَى مِنْ صَلَاتِهِ وَحْدَهُ...»(18)، واته: «ونوێژی پیاو له‌گه‌ڵ یه‌كێكی تردا پاكتر وباشتره له‌وه‌ى به ته‌نها بیكات... هتد»، وله‌به‌ر فه‌رمایشتی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ به‌و پیاوه‌ى كه دوای نوێژی جه‌ماعه‌ت هاته مزگه‌وته‌وه، فه‌رموی: «[أَلَا] رَجُلٌ يَتَصَدَّقُ عَلَى هَذَا فَيُصَلِّي مَعَهُ؟» «كێ خێر ده‌كات به‌م برایه‌ی خۆی؛ نوێژی له‌گه‌ڵدا بكات؟» ئه‌وه‌بو یه‌كێكیان هه‌ستا ونوێژی له‌گه‌ڵدا كرد(19).
هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر هاتو مزگه‌وته‌كه ناو بازاڕ بو یا له سه‌ر رێگا وهاوشێوه‌كانی بو، ئه‌وا هیچی تێدا نیه جه‌ماعه‌تی تێدا دوباره بكرێته‌وه، به تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و مزگه‌وته پێش نوێژی به‌رده‌وامی نه‌بێت وئه‌وانه‌ى له بازاڕن وبه ئه‌وێدا تێ ده‌په‌ڕن زۆر دێن بۆ ئه‌وێ.
به‌ڵام ئه‌گه‌ر مزگه‌وته‌كه به به‌رده‌وامی دو جه‌ماعه‌ت یا زیاتری تێدا بو، خه‌ڵكیش ئه‌مه‌یان كردبوه عاده‌ت، ئه‌و كاته دروست نیه؛ چونكه شتی وا له سه‌رده‌می په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ وهاوه‌ڵه‌كانیدا نه‌زانراوه، هه‌روه‌ها په‌رته‌وازه‌یی تێدایه، هه‌روه‌ها ئه‌بێته مایه‌ی ته‌مبه‌ڵی وته‌وه‌زه‌لی له هاتن بۆ جه‌ماعه‌ته سه‌ره‌كیه‌كه له‌گه‌ڵ پێش نوێژه هه‌میشه‌ییه‌كه، له‌وانه‌شه ببێته مایه‌ی دواخستنی نوێژ له سه‌ره‌تای كاته‌كه‌ى.
پرسى حه‌وته‌م: حوكمی نوێژ كردن ئه‌گه‌ر نوێژی فه‌رز دابه‌سترا:
ئه‌گه‌ر بانگ بێژ ده‌ستی كرد به دابه‌ستنی نوێژی فه‌رز، ئه‌وا ئیتر بۆ كه‌س دروست نیه ده‌ست بكات به نوێژی سوننه‌ت، وبۆ خۆی به ته‌نها سه‌رقاڵ بێت به نوێژێكی سوننه‌ته‌وه له بری نوێژێكی فه‌رزی كۆمه‌لأ، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر حه‌دیسی: «إذا أقيمت الصلاة فلا صلاة إلا المكتوبة»(20) «ئه‌گه‌ر نوێژ دابه‌سترا، نوێژی تر نیه مه‌گه‌ر فه‌رزه‌كه». هه‌روه‌ها په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ پیاوێكی بینی نوێژی ده‌كرد وبانگ بێژیش نوێژی داده‌به‌ست بۆ نوێژی به‌یانی، پێی وت: «أَتُصَلِّي الصُّبْحَ أَرْبَعًا؟!»(21) «ئایا ئه‌ته‌وێ چوار ڕكات بكه‌ى؟!».
به‌ڵام كه ده‌ستی كرد به نوێژه سوننه‌ته‌كه‌ى، دواجار بانگ بێژ قامه‌تی كرد، ئه‌وا به كورتی ته‌واوی ده‌كات له به‌ر گه‌یشتن به فه‌زڵی ته‌كبیره‌ى ئیحرام، هه‌روه‌ها په‌له‌كردن بۆ چونه ناو فه‌رزه‌كه‌وه.
باشتریش وایه ئه‌گه‌ر له ڕكاتی یه‌كه‌م بو بیبڕێت وئه‌گه‌ریش له دوه‌م بو به كورتی ته‌وای بكات وخۆی بگه‌یه‌نێته جه‌ماعه‌ت.
============
(1) أخرجه البخاري (645، 646)، ومسلم (650).
(2) أخرجه البخاري (647).
(3) متفق عليه: أخرجه البخاري (644)، ومسلم (651).
(4) له «مسند أحمد» (2/367) هاتوه، وئه‌لبانی به لاوازی داناوه: «ضعيف الترغيب والترهيب».
(5) أخرجه مسلم (653).
(6) أخرجه أبو داود (551)، وابن ماجه (793)، والحاكم (1/245)، وصححه على شرط الشيخين، وصححه الألباني في «صحيح ابن ماجه» (645).
(7) أخرجه مسلم (654).
(8) أخرجه أبو داود (567)، وأحمد (2/76)، والحاكم (1/209)، وصححه، وافقه الذهبي وصححه الألباني في «الإرواء» (515).
(9) أخرجه مسلم (648).
(10) أخرجه أبو داود (575، 576)، والترمذي (219)، والنسائي (2/112). قال الترمذي: «حسن صحيح». وصححه الألباني في «صحيح الترمذي» (181).
(11) أخرجه البخاري (658)، ومسلم (674).
(12) أخرجه أبو داود (875)، وابن ماجه (468)، وصححه الألباني (الإرواء: 496).
(13) متفق عليه: أخرجه البخاري (713)، ومسلم (418).
(14) أخرجه مسلم (654) [هذا لفظه].
(15) أخرجه أبو داود (551)، وهو ضعيف بهذا اللفظ، لكنه صحيح بلفظ: «من سمع النداء فلم يأته، فلا صلاة له إلا من عذر» «الإرواء» (2/336-337).
(16) متفق عليه: أخرجه البخاري (632)، ومسلم (697). واللفظ لمسلم.
(17) انظر: «صحيح مسلم» (465).
(18) أخرجه أبو داود (554)، والنسائي (2/104)، وأحمد (5/140)، والحاكم (1/247). وصححه الحاكم. وذكر ابن حجر في «التلخيص الحبير» (2/26) تصحيح ابن السكن والعقيلي والحاكم وابن المديني له.
(19) أخرجه الترمذي (220) وأحمد (3/5). وحسنه الترمذي، وصححه الألباني «صحيح الترمذي» (182).
(20) أخرجه مسلم (710).
(21) أخرجه مسلم (711) - 66.
ده‌روازه‌ى سێیهم : له باره‌ى كاتهكانى نوێژهوهدهروازهى یانزهههم : له باره‌ى نوێژی ترسهوه (صَلاَةُ الخَوْفِ)ده‌روازه‌ى هه‌شته‌م : له باره‌ى به‌ر نوێژیه‌وه (الإمامة في الصلاة)دهروازهی یه‌كه‌م : دهربارهی پێناسهی نوێژ وفهزڵهكهى، واجبێتی پێنج فهرزهكهدهروازهى پێنجه‌م : له باره‌ى نوێژی سوننه‌ته‌وه
