ده‌روازه‌ى چوارده‌هه‌م : له باره‌ى نوێژی خۆر گیران ومانگ گیران «الخُسُوفُ وَالكُسُوف»
چه‌ند پرسێكی تێدایه:
پرسى یه‌كه‌م: پێناسه‌ی خۆر گیران، حیكمه‌ت لێی:
پرسى دوه‌م: حوكمی نوێژی خۆر ومانگ گیران وبه‌ڵگه‌كه‌ى:
پرسى سێیه‌م: كاته‌كه‌ى:
پرسى چواره‌م: چۆنێتیه‌كه‌ى وئه‌وه‌ى تێیدا ده‌خوێنرێت:
ده‌روازه‌ى چوارده‌هه‌م : له باره‌ى نوێژی خۆر گیران ومانگ گیران «الخُسُوفُ وَالكُسُوف»
چه‌ند پرسێكی تێدایه:
پرسى یه‌كه‌م: پێناسه‌ی خۆر گیران، حیكمه‌ت لێی:
الكسوف: بریتیه له دیار نه‌مانی ڕۆشنایی خۆر ومانگ به هۆكارێكی نا ئاسایی، و«الخسوف والكسوف» یه‌ك مانایان هه‌یه، خواش ـ رضي الله عنه ـ ئه‌مه ده‌كات بۆ ترساندنی به‌نده‌كانی تا بگه‌ڕێنه‌وه بۆ لای، وه‌ك په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ فه‌رموی: «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَا يَكْسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ، وَلَا لِحَيَاتِهِ، وَلَكِنَّهُمَا مِنْ آيَاتِ اللهِ يُخَوِّفُ اللهُ بِهِمَا عِبَادَهُ» «خۆر ومانگ له‌به‌ر مردن وژیانی كه‌س ناگیرێن، به‌ڵكو له نیشانه وئایه‌ته‌كانی خوان، به‌نده‌كانی پێ ده‌ترسێنێت»(1).
پرسى دوه‌م: حوكمی نوێژی خۆر ومانگ گیران وبه‌ڵگه‌كه‌ى:
نوێژی خۆر ومانگ گیران له سوننه‌ته ته‌ئكیدكراوه‌كانه، چونكه په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ فه‌رمانی پێ كردوه، وبه ترس وبیمه‌وه ده‌رچو بۆ كردنی، فه‌رمویشی: بۆ ترساندنی به‌نده‌كانه(2).
پرسى سێیه‌م: كاته‌كه‌ى:
كاته‌كه‌ى له سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنیه‌وه ئه‌بێت هه‌تا نه‌مانی، له‌به‌ر فه‌رموده‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ : «فَإِذَا رَأَيْتُمْ شَيْئًا مِنْ ذَلِكَ فَصَلُّوا حَتَّى تَنْجَلِيَ» «كه شتێك له‌و نیشانانه‌تان بینی نوێژ بكه‌ن تا نامێنێت»(3).
پرسى چواره‌م: چۆنێتیه‌كه‌ى وئه‌وه‌ى تێیدا ده‌خوێنرێت:
شێوازه‌كه‌شى: دو ڕكاته، له ڕكاتی یه‌كه‌مدا فاتیحا وسوره‌تێكی درێژ ده‌خوێنێت به ئاشكرا -شه‌و بو یا ڕۆژ-، پاشان ڕكوعێكی درێژ ده‌بات، پاشان سه‌ر به‌رز ده‌كاته‌وه، «سَمِعَ اللَّه لِمَنْ حَمِدَه» ده‌كات، وسوژده نابات به‌ڵكو ده‌ست ده‌كاته‌وه به خوێندنی فاتیحا وسوره‌تێكی درێژی كه‌متر له‌وه‌ى پێشو، پاشان ڕكوع ده‌بات وسه‌ر به‌رز ده‌كاته‌وه، پاشان دو سوژده‌ی درێژ ده‌بات، ڕكاتی دوه‌میش وه‌ك یه‌كه‌مه به‌ڵام كورتتره له هه‌مو ئه‌وانه‌ى پێشو، پاشان ته‌حیات ده‌خوێنێت وسه‌لام ده‌داته‌وه. له‌به‌ر وته‌كه‌ى جابر ـ رضي الله عنه ـ : «كَسَفَتِ الشَّمْسُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ ـ ﷺ ـ فِي يَوْمٍ شَدِيدِ الْحَرِّ، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ ـ ﷺ ـ بِأَصْحَابِهِ، فَأَطَالَ الْقِيَامَ، حَتَّى جَعَلُوا يَخِرُّونَ، ثُمَّ رَكَعَ فَأَطَالَ، ثُمَّ رَفَعَ فَأَطَالَ، ثُمَّ رَكَعَ فَأَطَالَ، ثُمَّ رَفَعَ فَأَطَالَ، ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَتَيْنِ. ثُمَّ قَامَ فَصَنَعَ نَحْوًا مِنْ ذَاكَ. فَكَانَتْ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ وَأَرْبَعَ سَجَدَاتٍ»(4) «له سه‌رده‌می په‌یامبه‌ردا ـ ﷺ ـ له ڕۆژێكی زۆر گه‌رمدا خۆرگیرا، ئه‌وه‌بو نوێژی به هاوه‌ڵانی كرد، وه‌ستانه‌كه‌ى زۆر درێژ كرده‌وه، به‌ڕاده‌یه‌ك ئه‌یاندا به ئه‌رزا، ئینجا ڕكوعی برد ودرێژی كرده‌وه، پاشان سه‌ری به‌رز كرده‌وه ودرێژی كرده‌وه، پاشان ڕكوعی برد ودرێژی كرده‌وه، پاشان سه‌ری به‌رز كرده‌وه ودرێژی كرده‌وه، ئینجا دو سوژده‌ى برد، دوای ئه‌وه هه‌ستایه‌وه وڕكاتێكی تری وه‌ك ئه‌وه‌ى كرد، بو به چوار كڕنوش وچوار سوژده»(5).
سوننه‌تیشه پێشه‌وا دوای نوێژه‌كه ئامۆژگاری خه‌ڵك بكات وئاگاداریان بكاته‌وه له بێ ئاگایی وفریوخواردن به دونیاوه، وفه‌رمانیان پێ بكات به فره دوعا كردن وداوای لێ خۆشبون كردن، له‌به‌ر ئیشی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ ؛ دوای نوێژه‌كه‌ى وتاری فه‌رمو: «[فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ:] إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ آيَتَانِ مِنْ آيَاتِ اللهِ، لَا يَنْخَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلَا لِحَيَاتِهِ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ ذَلِكَ فَادْعُوا اللهَ وَكَبِّرُوا، وَصَلُّوا وَتَصَدَّقُوا» «سوپاس وستایشی خوای كرد ئینجا فه‌رموی: خۆر ومانگ دو نیشانه‌ن له نیشانه وئایه‌ته‌كانی خوا، نه له‌به‌ر مردن ونه له‌به‌ر ژیانی كه‌س ناگیرێن، جا كه بینیتان ئه‌وا بپاڕێنه‌وه والله أكبر بكه‌ن ونوێژ ئه‌نجام بده‌ن وصه‌ده‌قه ببه‌خشنه‌وه»(6).
ئه‌گه‌ر نوێژ ته‌واو بو هێشتا خۆر یا مانگ ده‌رنه‌كه‌وتبو دوباره‌ی ناكه‌نه‌وه، به‌ڵكو یادی خوا ده‌كرێت وزۆر ده‌پاڕێنه‌وه، له‌به‌ر فه‌رموده‌ى: «فَصَلُّوا وَادْعُوا، حَتَّى يُكْشَفَ مَا بِكُمْ» «ئه‌وا نوێژ بكه‌ن وبپاڕێنه‌وه تا له سه‌رتان لا ده‌چێت»(7). ئه‌مه به‌ڵگه‌یه له سه‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌ر پێش ده‌ركه‌وتن سه‌لامیان دایه‌وه خۆی سه‌رقاڵی دوعا ده‌كات. خۆ ئه‌گه‌ر ده‌ركه‌وت وهێشتا له نوێژ بون، به كورتی نوێژه‌كه ته‌واو ده‌كات ونایبڕێت.
=============
(1) أخرجه البخاري (1048)، ومسلم (911). [بل الصواب: البخاري (1058)، ومسلم (901) من حديث عائشة، فإن الموضع الذي أشاروا إليه؛ أخرجه البخاري من حديث أبي بكرة وليس فيه موضع الشاهد، ومسلم من حديث أبي سعيد رضي الله عنه].
(2) انظر: «فتح الباري» (2/612).
(3) أخرجه مسلم (915).
(4) أخرجه مسلم (904).
(5) أخرجه مسلم (904).
(6) أخرجه البخاري (1044)، [ومسلم (901)].
(7) أخرجه البخاري (1040).
دهروازهی یه‌كه‌م : دهربارهی پێناسه‌ی نوێژ وفهزڵهكهى، واجبێتی پێنج فهرزهكهدهروازهى دوه‌م : بانگ وقامهت (الأذان والإقامة)ده‌روازه‌ى پێنجهم : له باره‌ى نوێژی سوننهتهوهدهروازهى سێیه‌م : له باره‌ى كاتهكانى نوێژهوهدهروازهى چواره‌م : له باره‌ى مهرجهكانی نوێژ، وپایهكانی، وبهڵگهكانیان، ولهگهڵ حوكمی نوێژ نهكهر دا
