ده‌روازه‌ى پێنجه‌م له باره‌ى: مانه‌وه له مزگه‌وت «الإِعْتِكَاف»
چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌كی تێدایه:
مه‌سه‌له‌ی یه‌كه‌م: پێناسه‌ى ئیعتیكاف وحوكمه‌كه‌ى:
پرسى دوه‌م: مه‌رجه‌كانی ئیعتیكاف كردن:
پرسى سێیه‌م: كاتی ئیعتیكاف وسوننه‌ته‌كانی وئه‌وه‌ى حه‌ڵاڵه بۆ كه‌سه‌كه:
پرسى چواره‌م: پوچه‌ڵكه‌ره‌وه‌كانی ئیعتیكاف:
ده‌روازه‌ى پێنجه‌م له باره‌ى: مانه‌وه له مزگه‌وت «الإِعْتِكَاف»
چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌كی تێدایه:
مه‌سه‌له‌ی یه‌كه‌م: پێناسه‌ى ئیعتیكاف وحوكمه‌كه‌ى:
1- پێناسه‌كه‌ى:
ئیعتیكاف له زماندا بریتیه له: پابه‌ندبون به شتێكه‌وه ومانه‌وه له لای. له شه‌رعیشدا: پابه‌ندبونی موسڵمانێكی جیاكاره به مزگه‌وته‌وه بۆ په‌رستنی خوا .
2- حوكمه‌كه‌ى:
سوننه‌ته ونزیكبونه‌وه‌یه له خوا ، له‌به‌ر فه‌رمایشتی خوا : ﴿أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ﴾ [البقرة:125]. «وه‌حیمان نارد بۆ ئیبراهیم وئیسماعیلی كوڕی: كه ماڵه‌كه‌م پاك بكه‌نه‌وه له هه‌مو پیسیه‌ك بۆ ئه‌وانه‌ى خوا په‌رستی تێدا ده‌كه‌ن به ته‌واف كردن وئیعتیكاف كردن ونوێژ كردن تێیدا». ئه‌م ئایه‌ته‌ش به‌ڵگه‌یه كه له گه‌لانی پێشتریشدا شه‌رعی بوه. هه‌روه‌ها خوا ئه‌فه‌رموێ: ﴿وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ﴾ [البقرة: 187] «وجوت مه‌بن له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كانتاندا یا شتانێك مه‌كه‌ن سه‌رده‌كێشێت بۆ جوتبون ئه‌گه‌ر له مزگه‌وتدا ئیعیكافتان كردبو». له عائیشه‌وه : «أَنَّ النَّبِيَّ ﷺ كَانَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الْأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ حَتَّى تَوَفَّاهُ اللهُ». «په‌یامبه‌ر ﷺ ده شه‌وی كۆتایی ڕه‌مه‌زان ئیعتیكافی ده‌كرد تا خوا بردیه‌وه لای خۆی»(1). موسڵمانانیش كۆكن له سه‌ر شه‌رعی بونی، كه سوننه‌ته، واجب نیه مه‌گه‌ر مرۆڤ خۆی له سه‌ر خۆی واجبی بكات وه‌ك ئه‌وه‌ى نه‌زر بكات.
به‌مه‌ش سوننه‌ت بونی ئیعتیكاف سه‌لما به قورئان وفه‌رموده وكۆ ده‌نگی.
پرسى دوه‌م: مه‌رجه‌كانی ئیعتیكاف كردن:
ئیعتیكاف په‌رستنێكه چه‌ند مه‌رجێكی هه‌یه به‌بێ ئه‌وه دروست نابێت، كه بریتیه له:
1- ئه‌بێت ئیعتیكاف كه‌ر موسُڵمانێكی جیاكاری ژیر بێت: جا هی بێ باوه‌ڕ وشێت ومنداڵی ناجیاكار دروست نابێت، پێگه‌یشتن ونێرینه‌ییش مه‌رج نیه، بۆیه پێنه‌گه‌یشتویه‌كی جیاكار بیكات دروست ده‌بێت، مێینه‌ش به هه‌مان شێوه.
2- نیه‌ت هێنان: له‌به‌ر فه‌رموده‌ى [پێشوتر]: «كرده‌وه‌كان به نیه‌ته»، جا كه‌سه‌كه ده‌بێت نیه‌تی مانه‌وه‌ی هه‌بێت له شوێنی ئیعتیكافه‌كه‌ى، وه‌كو په‌رستن ونزیك بونه‌وه‌یه‌ك له خوا.
3- ئه‌بێت ئیعتیكافه‌كه له مزگه‌وتدا بێت: له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا : ﴿وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِد﴾ [البقرة:187] وله‌به‌ر كرده‌وه‌ى په‌یامبه‌ر ﷺ خۆی كه له مزگه‌وتدا ئیعتیكافی ده‌كرد، ولێوه‌ى نه‌هاتوه ئیعتیكافی كردبێت له جگه له‌وه.
4- ئه‌بێت مزگه‌وته‌كه نوێژی كۆمه‌ڵی تێدا بكرێت: ئه‌مه‌ش ئه‌گه‌ر ماوه‌ى ئیعتیكافه‌كه نوێژی فه‌رزی تێده‌كه‌وت، وكه‌سه‌كه‌ش له‌وانه بو كه نوێژی كۆمه‌ڵی له سه‌ر واجبه، چونكه ئیعتیكاف كردن له مزگه‌وتێكدا نوێژی كۆمه‌ڵی تێدا نه‌كرێت ئه‌بێته مایه‌ی نه‌كردنی نوێژی كۆمه‌لأ كه واجبه له سه‌ری، یا ده‌رچونی كه‌سه‌كه له هه‌مو كاتێكدا، ئه‌مه‌ش دژی مه‌به‌ستی ئیعتیكافه. به‌ڵام ئافره‌ت دروسته ئیعتیكاف بكات له هه‌مو مزگه‌وتێك ئیتر جه‌ماعه‌تی تێدا بكرێت یان نا. ئه‌مه ئه‌گه‌ر له ئیعتیكافكردنی ئافره‌ته‌كه فیتنه‌یه‌ك نه‌ده‌كه‌وته‌وه، ئه‌گه‌رنا ڕێگری لێ ده‌كرێت. باشتریشه ئه‌و مزگه‌وته‌ى ئیعتیكافی تێدا ده‌كرێت نوێژی هه‌ینی تێدا بكرێت، به‌ڵام مه‌رج نیه بۆ ئیعتیكاف.
5- پاكبون له حه‌ده‌سی گه‌وره: جا دروست نیه له‌شگران وئافره‌تی له عاده وزه‌یستانی بو ئیعتیكاف بكات، چونكه ئه‌مانه دروست نیه له مزگه‌وت بمێننه‌وه.
به‌ڵام ڕۆژو گرتن مه‌رج نیه بۆ ئیعتیكاف كردن، له‌به‌ر ڕیوایه‌ته‌كه‌ى ئیبن عومه‌ر كه عومه‌ر رضي الله عنه وتی: ئه‌ى په‌یامبه‌ر ﷺ ! من له سه‌رده‌می نه‌فامیدا نه‌زرم كردوه كه شه‌وێك له مزگه‌وتی حه‌رامدا ئیعتیكاف بكه‌م، فه‌رموی: «أُوْفِ بِنَذْرِكَ» «نه‌زره‌كه‌ت به جێ بهێنه»(2). جا ئه‌گه‌ر ڕۆژوگرتن مه‌رج بوایه ئه‌وا ئیعتیكافه‌كه‌ى به شه‌و دروست نه‌ده‌بو، چونكه ڕۆژو به شه‌و ناگیرێت. هه‌روه‌ها دو په‌رستنی لێك جودان، بۆ ئه‌مه‌كه‌یان بونی ئه‌وه‌كه‌یان ناكرێته مه‌رج.
پرسى سێیه‌م: كاتی ئیعتیكاف وسوننه‌ته‌كانی وئه‌وه‌ى حه‌ڵاڵه بۆ كه‌سه‌كه:
1- ماوه‌ى ئیعتیكاف وكاته‌كه‌ى: مانه‌وه له مزگه‌وت بۆ ماوه‌یه‌كی دیاریكراو پایه‌یه‌كه له ئیعتیكاف، جا ئه‌گه‌ر مانه‌وه له مزگه‌وت ڕو نه‌دات ئیعتیكاف دانه‌مه‌زراوه، سه‌باره‌ت به كه‌مترین ماوه‌ى ئیعتیكافكردنیش جیاوازی هه‌یه له نێوان زانایان. ئه‌وه‌شی ڕاسته -إن شاء الله- لای كه‌می كاتی ئیعتیكافكردن دیاری كراو نیه، بۆیه دروست ئه‌بێت به به‌شێكی كات با كه‌میش بێت، به‌ڵام ئه‌وه‌نده هه‌یه باشتر وایه ئیعتیكافكردنه‌كه له ڕۆژێك یا شه‌وێك كه‌متر نه‌بێت، چونكه له په‌یامبه‌ر ﷺ وهیچ كام له هاوه‌ڵانی نه‌هاتوه له‌وه كه‌متر ئیعتیكافی كردبێت.
باشترین كاته‌كانی ئیعتیكافكردنیش ده شه‌وی كۆتایی ڕه‌مه‌زانه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى عائیشه‌ی پێشو: «په‌یامبه‌ر ﷺ ده شه‌وی كۆتایی ڕه‌مه‌زان ئیعتیكافی ده‌كرد تا وه‌فاتی كرد»، ئه‌گه‌ر له جگه له‌م كاته‌ش ئیعتیكافی كرد دروسته بۆی، به‌ڵام پێچه‌وانه‌ى باشترین وچاكترینه.
هه‌ركه‌سیش نیه‌تی ئیعتیكافی ده شه‌وی كۆتایی ڕه‌مه‌زانی هه‌بو، ئه‌وا نوێژی به‌یانی بیست ویه‌كی ڕه‌مه‌زان له‌و مزگه‌وته ده‌كات كه ئیعتیكافی تێدا ده‌كات، پاشان ده‌ڕواته شوێنی ئیعتیكافه‌كه‌یه‌وه وبه ئاوابونی خۆری كۆتا ڕۆژی ڕه‌مه‌زان كۆتایی دێت.
2- سوننه‌ته‌كانی: ئیعتیكاف په‌رستنێكه به‌نده تێیدا له‌گه‌ڵ خوادا ته‌نها ده‌كه‌وێت، وپه‌یوه‌ندیه‌كانی جگه له‌وه‌ى خوا هه‌موی ده‌پچڕێنێت، جا سوننه‌ته كه‌سه‌كه لێ ببڕێت بۆ په‌رستن، جا زۆر ئه‌مانه ده‌كات: نوێژ وزیكر ودوعا وقورئان خوێندن وته‌وبه وداوای لێخۆشبون هاوشێوه‌كانی تری په‌رستنه‌كان كه له خوای نزیك ده‌كه‌نه‌وه.
3- ئه‌وه‌ى حه‌ڵاڵه بۆ ئیعتیكافكه‌ر: حه‌ڵاڵیشه بۆی له مزگه‌وت بڕواته ده‌ره‌وه بۆ شتێك كه ناكرێت نه‌ڕوا، وه‌ك ده‌رچون بۆ خواردن وخواردنه‌وه، ئه‌گه‌ر كه‌س نه‌بو بۆی بهێنێت، وده‌رچون بۆ ئاو ده‌ست، وده‌ست نوێژ گرتن به هۆی ده‌ست نوێژ شكاندنه‌وه، وخۆ شۆردن به هۆی له‌ش گرانیه‌وه.
بۆشی حه‌ڵاڵه بۆ شتی به سود قسه بكات له‌گه‌ڵ خه‌ڵكدا، وهه‌واڵیان بپرسێت، به‌ڵام بۆ شتی بێ سود ونا زه‌رور [وبێ پێویست]، ئه‌وه دژی مه‌به‌ستی ئیعتیكاف وئه‌و ئامانجه‌یه كه له پێناویدا شه‌رع كراوه. هه‌روه‌ها بۆی حه‌ڵاڵه كه‌س ونزیكه‌كانی سه‌ردانی بكه‌ن وماوه‌یه‌ك قسه‌ی له‌گه‌ڵدا بكات وله شوێنی ئیعتیكافه‌كه‌ى بێته ده‌ره‌وه بۆ به ڕێ كردن وماڵ ئاوایی كردنیان، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى صه‌فیه رضي الله عنها ئه‌ڵێ: «كَانَ رَسُولُ اللهِ ﷺ مُعْتَكِفًا فَأَتَيْتُهُ أَزُورُهُ لَيْلًا فَحَدَّثْتُهُ ثُمَّ قُمْتُ فَانْقَلَبْتُ فَقَامَ مَعِي لِيَقْلِبَنِي» «په‌یامبه‌ر ﷺ له ئعتیكافدا بو منیش چوم بۆ سه‌ردانكردنی، قسه‌م له‌گه‌ڵ كرد، پاشان هه‌ستام بگه‌ڕێمه‌وه، ئه‌ویش له‌گه‌ڵمدا هه‌ستا بۆ ڕه‌دكردنه‌وه‌م بۆ ماڵ»(3).
هه‌روه‌ها كه‌سه‌كه ده‌توانێت بخوات وبخواته‌وه وبخه‌وێت له مزگه‌وتدا، له‌گه‌ڵ پارێزگاری كردن له پاك وخوێنی مزگه‌وت.
پرسى چواره‌م: پوچه‌ڵكه‌ره‌وه‌كانی ئیعتیكاف:
ئیعتیكاف به‌مانه‌ى خواره‌وه پوچه‌ڵ ده‌بێته‌وه:
1- ده‌رچونی به ئه‌نقه‌ست له مزگه‌وت بێ هیچ پێویستیه‌ك، با كاتی ده‌رچونه‌كه‌شی كه‌م بێت: له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى عائیشه رضي الله عنها : «وَكَانَ لَا يَدْخُلُ الْبَيْتَ إِلَّا لِحَاجَةٍ إِذَا كَانَ مُعْتَكِفًا» «وپه‌یامبه‌ر ﷺ ئه‌گه‌ر له ئیعتیكاف بوایه نه‌ده‌هاته‌وه ماڵ مه‌گه‌ر بۆ پێویستی -میز وپیسی وه‌ك زوهری ڕاویه‌كه وا لێكی ده‌داته‌وه-»(4)، چونكه ده‌رچون دژی مانه‌وه‌یه كه پایه‌ی ئیعتیكافه.
2- جوت بون، با به شه‌و یا له ده‌ره‌وه‌ى مزگه‌وتیش بێت: له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا : ﴿وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ﴾ [البقرة: 187].
هه‌روه‌ها له‌و شتانه‌ى حوكمی ئه‌مه‌ى هه‌یه: ئاو هاتنه‌وه به شه‌هوه‌ته‌وه به بێ جوتبون وه‌ك ئاو خۆ هێنانه‌وه، وچونه لای هاوژین با له ده‌ره‌وه‌ی دامێنیش بێت.
3- نه‌مانی عه‌قڵ: جا ئیعتیكاف به‌تاڵ ده‌بێته‌وه به شێتی وسه‌ر خۆشی؛ چونكه شێت وسه‌ر خۆش له ئه‌هلی په‌رستن نین.
4- سوڕی مانگانه وزه‌یستانی: له‌به‌ر ئه‌وه‌ى دروست نیه ئافره‌ت له عاده وزه‌یستانی له مزگه‌وتدا بمێنێته‌وه.
5- هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه: چونكه دژی په‌رستنه، له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا ـ رضي الله عنه ـ : ﴿لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ﴾ [الزمر: 65].
============
(1) أخرجه البخاري (2020)، ومسلم (1172).
(2) أخرجه البخاري (2032)، ومسلم (1656).
(3) أخرجه البخاري (2035) [ولفظهم أشبه بـ(2175)]، ومسلم (2175).
(4) أخرجه البخاري (2029).
ده‌روازه‌ى سێ یهم سوننه‌ته‌كانی ڕۆژو ومهكڕوههكانیدهروازهى یه‌كه‌م له باره‌ى پێشه‌كیه‌كانی ڕۆژوهوهدهروازهى چواره‌م له باره‌ى قه‌زاكردنه‌وه‌ی ڕۆژو، وڕۆژوی سوننه‌ت، هه‌روه‌ها چی كه‌ڕاهه‌تی هه‌یه وچی حه‌رامه له ڕۆژودا؟ده‌روازه‌ى دوه‌م : له باره‌ى ئه‌و عوزرانهى ڕۆژو نهگرتن حهڵاڵ ده‌كه‌ن،هه‌روه‌ها پوچه‌ڵكه‌ره‌وه‌كانی ڕۆژو
