گومانی تێدا نیە كە بنەڕەت لە مامەڵە و كڕین و فرۆشتندا حەڵاڵێتی یە، مەگەر بەڵگەیەك هاتبێت حەرام یان مەكروهی بكات, وە خوای پەروەردگار دەفەرموێت : [وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا] {البقرة: 275}  ، وە بۆ گرێبەستی كڕین و فرۆشتن چوار پایە هەن كە ئەمانەن: دوو لایەنی گرێبەستەكە،ئەو شتەی كە گرێبەستی لەسەر دەبەسترێت، وە شێوازی گرێبەستەكە كە دەبێت ئاماژەی تێدا بێت بۆ پەسەندكردن و وەرگرتن یان ڕەزامەندی نواندن بۆ مامەڵەكە.

وە لەبەر زۆری شێواز و بڵاوبونەوەی مامەڵەی حەرام و یاساغ لەنێوان خەڵكیدا پێمان باش بوو هەندێك لەو جۆرانە باس بكەین بۆ ئاگاداربوون لێیان:
یەکەم:  ئەو مامەڵەیەی كە ریبای لەخۆگرتووە: خوای پەروەردگار دەفەرموێت: : [وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا]  ئەمەش وەكو ئەو سپاردە دراویانەی كە خاوەن كاتی دیاری كراون، و سەنەدی قەرز بەگشتی, و هەموو جۆرەكانی قەرزی سووددار (ئەو قەرزەی كە زیادەی دەچێتە سەر)، و ئەو كارتە بیمەییانەی كە لەكاتی دواكەوتنی دانەوەیدا سووی دەچێتە سەر، و هەروەها پشت بەستن بە هێنانی پارە لەو بانكانەی كە سووی دەچێتەسەر. 
دووەم : بیعُ الـغـرَر : ئەمەش واتە ئەو مامەڵەیەی كە كات و سەرئەنجامەكەی دیاری نەكراوە, كە گەورەترینیان بریتیە لە قومار, وەكو فرۆشتنی بەروبوم پێش پێگەیشتنی, و فرۆشتنی یانصیب و دانانی بارمتە لەسەر یاری پێشبڕكێ‌، و فرۆشتنی ئەو بێچووەی لەسكدایە و جگە لەوانەش، چونكە پێغەمبەری خـوا ﷺ نەهی كردووە لەو مامەڵەیەی كە فریودانی تێدایە.
سێیەم:  فرۆشتنی شتێك پێش ئەوەی بكەوێتە دەستت: لەبەر ئەم فەرموودەیە: " مَنْ ابْتَاعَ طَعَامًا فَلَا يَبِعْهُ حَتَّى يَقْبِضَهُ" {متفق علیه} واتە: ئەوەی خواردنێك دەكڕێت با نەیفرۆشێت هەتا دێتەدەستیەوە. لەمەشدا زانایان ڕاجیاوازیان هەیە كە ئایا ئەوە تایبەتە بەخواردنەوە یان بۆ هەموو شتێكە.
چوارەم:   گەیشتن بە كاروان پێش ئەوەی بێتە ناو بازاڕ، ئەمەش بریتیە لەوەی كە كڕیار دەچێت بۆ لای فرۆشیارەكە و هەر لە ڕێوە شمەكەكەی لێ دەكڕێت بێ ئەوەی بهێڵێت بێتە ناو بازاڕەوە، چونكە فرۆشیار نازانێت بەتەواوی نرخی ئەو شمەكە چەندە, گومانی تێدا نیە ئەمەش فێڵ و تەڵەكە و زیان گەیاندنی تێدایە بۆ فرۆشیارەكە و شارەكەش، نموونەوەی سەردەمیانەی ئەمەش، وەكو: ناڕوونی و نەبونی شەفافیەت لە زانیاری لە بازاڕی پشكدا (سوق الاسهم)، و بەكارهێنانی ڕێگا و شێوازی ناشەرعی لە ئەنجامدانی رێككەوتنەكاندا پێش عامەی خەڵكی.
پێنجەم: كڕین و فرۆشتنی هەندێك بەسەر هەندێكی ترەوە، لەبەر ئەم فەرموودەیە: " لَا يَبِعْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بَعْضٍ "  {متفق علیه} واتە: با هەندێكتان مامەڵە بەسەر هەندێكی ترتانەوە نەكات. 
شەشەم: بیع النجش: ئەوەیە كە كەسێك لە بەرگی كڕیاردا نرخی شمەكێك زیاد بكات بەبێ ئەوەی بیكڕێت، بۆ ئەوەی كڕیارە ڕاستەقینەكە نرخەكەی زیاد بكات، ئەمەش فێڵ وتەڵەكەیە و حەرامە، حەرامێتیەكەشی قورستر دەبێت ئەگەر بێتو بیكڕێت و بەو قسەیە بڕوا بكات و پارەكەی بدات.
حەوتەم : دوو مامەڵە لەیەك مامەڵەدا: لەبەر فەرموودەكەی عبدالله ی كوڕی عەمری كوڕی عاص كە دەلێت پێغەمبەری خوا ﷺ (نَهَى عنْ بيعتينِ في بَيْعَةٍ) نەهی كردووە لە دوو مامەڵە لەیەك مامەڵەدا { صحیح الجامع ٦٩٤٣ }بۆنموونە: فرۆشیار بڵێت: ئەمەت پێ دەفرۆشم بە دە دینار بە نەقد، بەڵام بەقەرز بە پازدە دینار، ئەمەش بەتاڵە لەبەر ئەوەی نرخەكەی نادیارە, بەڵام ئەگەر كڕیارەكە یەكێك لە دوو شێوازەكە دیاری بكات و لەسەری ڕێك بكەون ئەوا مامەڵەكە دروستە.
هەشتەم: فرۆشتنی شتێك كە ئێستا نیەتی ولەبەردەستیدا نیە: لەبەر ئەم فەرموودەیە: " لَا تَبِعْ مَا لَيْسَ عِنْدَكَ "  {متفق علیه} واتە: ئەوەی لات نیە مەیفرۆشە. 
نۆیەم : فرۆشتنی شتێك كە ببێتە هۆی هاوكاری كردنی كەسێك بۆ سەرپێچی خواو تاوان كردن: بۆ نموونە فرۆشتنی ترێ‌ بەكەسێك كە بۆ دروستكردنی مەی بەكاری دەهێنێت, چونكە خوای گەورە دەفەرموێـت: [وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ  ] {المائدة: 2}  بۆیە ئەو كارەی ئەویش بریتیە لە یارمەتی دانی كەسێك لە تاوان و گوناهدا. هەروەها دروست نیە چەك وتەقەمەنی بفرۆشرێت لەكاتی هەبوونی شەڕو ئاژاوە لەنێوان موسڵماناندا, یان بەو كەسانەی كە ڕێگری دەكەن و دز وجەردەن, یان بەكاری دەهێنن بۆ كوشتنی موسڵمانان وجگە لەموسڵمانانیش لە ئەهلی زیممە وخاوەن پەیمانەكان و ئەوانەی شەڕ لەگەڵ موسڵماناندا ناكەن.
دەیەم :  كڕین و فرۆشتن لەكاتی بانگی رۆژی هەینیدا: چونكە خوای گەورە دەفەرموێـت: [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (9)  ] {الجمعة}  .
یانزەیەم :  مامەڵەی زۆرلێكراو یان ناچاركراو: دروست نیە زۆر لەكەسێك بكرێت بۆ كڕینی یان فرۆشتنی شتێك بەناڕەوا.
دوانزەیەم :  فرۆشتنی ئەو شتانەی كە خۆیان حەرامن: لەبەر ئەم فەرموودەیە: " إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ إِذَا حَرَّمَ أَكْلَ شَيْءٍ حَرَّمَ ثَمَنَهُ " {رواه أحمد ، إسناده صحیح } واتە: ئەگەر خوای گەورە شتێكی حەرام كرد ئەوا بەهاكەشی حەرام دەكات. یان لە فەرموودەیەكی تردا دەفەرموێت: " إِنَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ حَرَّمَ بَيْعَ الْخَمْرِ وَالْمَيْتَةِ وَالْخِنْزِيرِ وَالْأَصْنَامِ " {رواه البخاري}  واتە: خواو پێغەمبەرەكەی كڕین وفرۆشتنی مەی و مردارەوەبوو بەراز و بتیان حەرام كردووە.

سیانزەیەم : کڕینى شتى دزراو : بۆ موسڵمان حەڵال نیه کاڵای دزراو بکڕێت، ئەگەر بزانێت دزراوە، چونکە بەم ئیشەی دەبێتە یارمەتیدەری دزەکە، خوای گەورەیش دەفەرمووێ: ((وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ ۖ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ...)) المائدة: ۲.

واتە : وه‌ ئێوه‌ هاوكاری یه‌كتری بكه‌ن له‌سه‌ر چاكه‌و ته‌قوای خوای گه‌وره‌ [وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ] وه‌ هاوكاری یه‌كتری مه‌كه‌ن له‌سه‌ر خراپه‌و تاوان و دوژمنكاری و ده‌ستدرێژی كردنه‌ سه‌ر یه‌كتری [وَاتَّقُوا اللَّهَ] وه‌ ته‌قوای خوای گه‌وره‌ بكه‌ن ...

سود وەرگیراوە لە کتێبی : (تفسير الجزء الأخير من القرآن الكريم ومعه تفسیر الفاتحة وآیة الکرسي مختصر من تفسير ابن كثير ويليه 37 موضوعًا من أهم ما يحتاج إليه المسلم في دينه ودنياه) کە زاناى بەڕێز : شێخ صالح الفوزان پێداچونەوەى بۆ کردوە و پێشەکى بۆ نوسیوە .