بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە ، وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا ، وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.

خوێندنەوەى قورئانى پیرۆز لە گەورەترینى پەرستشەكانە، كە بەندەى موسوڵمان بۆ پەروەردگارى ئەنجامى بدات، هەر بۆیە خواى بەبەزەیی و میهرەبان هانى بەندە ئیماندارەكانى داوە لەسەر خوێندنەوەى كتێبە مەزنەكەى و بەڵێنى پاداشتێكى زۆرى پێداون، خواى بەبەزەیی دەفەرموێت:[ إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ (29) لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ]^(١) .
 واتـــە: [بەڕاستى ئەوانەى كە نامەى خوا (قورئان) ئەخوێننەوە و نوێژى ڕێكو پێك ئەكەن و لەو ڕزق و ڕۆزیەش كە پێمان داون بەنهێنى و بە ئاشكرا ئەیبەخشن، بە هیواى بازرگانیەكن كە هەرگیز لە برەو ناكەوێت، تا خواى گەورە لە بەرامبەر هەوڵەكانیان بە تێروتەسەلى پاداشتیان بداتەوە و لە بەهرەى خۆى زیاتریشیان بداتێ، چونكە ئەو بەڕاستى خەتا پۆش و لێبوردەیە، پێزان و پاداشت دەرەوەیە].
بەڕاستى لەم ئایەتە پیرۆزەدا فەزڵ و گەورەیی قورئان خوێندنمان بۆ دەردەكەوێت، كە پەروەردگار بەڵێنى بەخششێكى زۆرى داوە بەو كەسانەى كە دەیخوێننەوە.
هەر بۆیە ئیمامى (إبن كثير)  رحمه الله لە تەفسیرى [يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ]دا دەفەرموێت: (بە هیواى پاداشتێكن لاى خواى گەورە، كە هێندە زۆرە، هەژمار ناكرێت)^(٢).
ئیمامى (البغوي) رحمه الله لەتەفسیرەكەیدا دەفەرموێت: (والمراد من التجارة ما وعد الله من الثواب)^(٣). واتە: (مەبەست بە بازرگانی، ئەو بەڵێنەى خواى پەروەردگارە لە پاداشتدانەوە).    
ئیمامى (عبدالرحمن بن ناصر السعدي) رحمه الله  لە تەفسیرەكەیدا فەرمویەتى: (ئەمە بازرگانییەكە: كە گەورەترین و بەرزترین جۆرى بازرگانیە و لە هەموو بازرگانیەك فەزڵى زیاترە)^(٤).
بەڕاستى ئەمەش مژدەیەكى یەكجار خۆشە بۆ قورئان خوێنان، كە پاداشتێكى زۆریان ئەدرێتەوە، هەر بۆیە ئیمامى (قتادة) رحمه الله  دەگێڕێتەوە و دەفەرموێت: (مُطَرِّف)ى كوڕى (عَبْدُ اللَّه) كاتێك ئەم ئایەتەى دەخوێندەوە دەیفەرمو: (هَذِهِ آيَةُ الْقُرَّاءِ)^(٥). واتە: (ئەمە ئایەتى قورئان خوێنەكانە).
    بێگومان ئایەتەكە شمولى ئەو قورئان خوێنانە دەكات، كە ئەیخوێننە وە و فێرى ئەبن و كردەوەشى پێ ئەكەن، هەر وەك ئیمامى (القرطبي) فەرمویەتى: (ئەمە ئایەتى ئەو قورئان خوێنانەیە، كە قورئان فێردەبن و كردەوەى پێ دەكەن، ئەوانەى كە نوێژە فەرز و سوننەتەكان ئەنجام دەدەن، و هەروەها دەبەخشن)^(٦).

هەروەها پێغەمبەرى پێشەوامان ﷺ لە چەندین فەرمودەدا هانمان دەدات بۆ خوێندنەوەى كەلامەكەى خوا و فەزڵ و گەورەیی و پاداشتى خوێندنەوەى قورئانى پیرۆزمان بۆ باس دەكات، ئەمانەش هەندێكن لەو فەزڵانە:

1_ قورئانى پیرۆز دەبێتە شەفاعەتكار بۆ كەسێك، كە دەیخوێنێتەوە:
(أبوأُمامة)ى (البَاهلي) رضی الله عنه فەرمویەتى: گوێم لە پێغەمبەرى خوا بوو ﷺ دەیفەرمو: (إقْرَءُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ يَأْتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَفِيعًا لِأَصْحَابِهِ)^(٧). واتە: (قورئان بخوێننەوە، چونكە لە ڕۆژى دواییدا دێت شەفاعەت بۆ خاوەنەكەى دەكات).

2_ بەهۆى قورئان خوێندن و لەبەركرنیەوە پلەى بەهەشتیەكان بەرز دەكرێتە:
لە (عَبْدالله)ى كوڕى (عَمْرو)ەوە رضی الله عنه پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمویەتى: (يُقَالُ لِصَاحِبِ الْقُرْآنِ اقْرَأْ وَارْتَقِ وَرَتِّلْ كَمَا كُنْتَ تُرَتِّلُ في الدُّنْيَا فإِنَّ مَنْزِلَكَ عِنْدَ آخِرِ آيةٍ تَقْرَؤُهَا)^(٨)(٩). واتە: (بە هاوەڵ و دۆستى قورئان دەوترێ: قورئان بخوێنەرەوە و بەرز ببەرەوە، بە لەسەرخۆیی و بەجوانى بیخوێنەرەوە، هەروەك چۆن لە دونیادا دەتخوێندەوە، بەڕاستى شوێنى تۆ لەگەڵ تەواوبونى كۆتا ئایەتدایە، كە دەیخوێنیتەوە).

3_ پاداشتى ئەو كەسەى كە بەباشى قورئان دەخوێنێتەوە و ئەو كەسەش، كە بە قورسى و ناڕەحەتى دەیخوێنێتەوە:
دایكمان (عَائِشَة) ڕەزاى خواى لێ بێت لە پێغەمبەرەوە ﷺ دەگێڕێتەوە، كە فەرمویەتى: (مَثَلُ الَّذِي يَقْرَأُ القُرْآنَ، وَهُوَ حَافِظٌ لَهُ مَعَ السَّفَرَةِ الكِرَامِ البَرَرَةِ، وَمَثَلُ الَّذِي يَقْرَأُ، وَهُوَ يَتَعَاهَدُهُ، وَهُوَ عَلَيْهِ شَدِيدٌ فَلَهُ أَجْرَانِ)^(١٠). واتە: (نمونەى ئەو كەسەى، كە قورئان دەخوێنێتەوە و لەبەریەتى ئەوا لەگەڵ فریشتە بەڕێزە چاكەكاندایە، نمونەى ئەو كەسەش، كە دەیخوێنێتەوە و هەوڵى لەگەڵدا ئەدات و خۆى ماندوو دەكات و قورسە لە سەرى و بۆی نایات، ئەوا دوو پاداشتى بۆ هەیە).
لە ڕیوایەتێكى تردا: (الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَهُوَ مَاهِرٌ بِهِ مَعَ الْكِرَامِ السَّفَرَةِ، وَالَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَهُوَ عَلَيْهِ شَاقٌّ لَهُ أَجْرَانِ)^(١١).  واتە: (ئەو كەسەى، كە قورئان بە تەواوى و زیرەكى ئەیخوێنێتەوە ئەوا لەگەڵ فریشتە بەڕێزە چاكەكاندایە، وە ئەو كەسەى، كە ئەیخوێنێتەوە و قورسە لەسەرى و بۆى نایات ئەوا دوو پاداشتى بۆ هەیە).
لە ڕیوایەتى ئیمامى (مُسلِم)دا بەم شێوازە هاتووە: (الْمَاهِرُ^(١٢) بِالْقُرْآنِ مَعَ السَّفَرَةِ^(١٣) الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ، وَالَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَيَتَتَعْتَعُ فِيهِ، وَهُوَ عَلَيْهِ شَاقٌّ، لَهُ أَجْرَانِ)^(١٤). واتە: (ئەو كەسەى شارەزایە لە قورئانى پیرۆز و بەباشى دەیخوێنێتەوە لەگەڵ فریشتە بەڕێزە چاكەكاندایە، ئەوەش كە بەباشى بۆى ناخوێنێتەوە و خۆى لەگەڵدا ماندو دەكات و قورس و گرانە لەسەرى، ئەوا دوو پاداشتى بۆ هەیە).
شێخ (إبن عثيمين) رحمه الله : (والأجران أحدهما على التلاوة، والثاني على مشقتها على القارئ)^(١٥) واتە: (دوو پاداشتەكە: پاداشتێكیان لەسەر قورئان خوێندنەوەكەیە، پاداشتى دووەم لەسەر قورسى و ناڕەحەتیەكەیە لەسەر قورئان خوێنەكە).

4_ بە خوێندنەوەى تەنها (یەك) پیت، موسوڵمان (دە) چاكەى بۆ دەنوسرێت:
لە (عَبْدُاللَّه)ى كوڕى (مَسْعُود)ەوە رضی الله عنه پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمویەتى: (مَنْ قَرَأَ حَرْفًا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ، وَالحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا، لا أَقُولُ الم حَرْفٌ، وَلَكِنْ أَلِفٌ حَرْفٌ وَلامٌ حَرْفٌ وَمِيمٌ حَرْفٌ)^(١٦). واتە: (هەر كەسێك پیتێك لە كتێبەكەى خوا بخوێنێتەوە چاكەیەكى بۆ دەنوسرێت، چاكەش بە (دە) چاكەیە، من ناڵێم (الم) پیتێكە، بەڵكو (أَلِف) پیتێكە و (لام) پیتێكە و (ميم) پیتێكە).
ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت (الم) كە لە تەنها سێ پیت پێك هاتووە، كەسێك بیخوێنێتەوە (سی) چاكەى بۆ دەنوسرێت^(١٧).

5_ خوێندنى تەنها یەك ئایەت باشترە لە وشترێكى سوور^(١٨):
(أبو هُرَيْرَة) خوا لێى ڕازی بێت دەگێڕێتەوە، كە پێغەمبەر ﷺ فەرمویەتى: (أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ إِذَا رَجَعَ إِلَى أَهْلِهِ أَنْ يَجِدَ فِيهِ ثَلَاثَ خَلِفَاتٍ عِظَامٍ سِمَانٍ؟) قُلْنَا: نَعَمْ، قَالَ: (فَثَلَاثُ آيَاتٍ يَقْرَأُ بِهِنَّ أَحَدُكُمْ فِي صَلَاتِهِ، خَيْرٌ لَهُ مِنْ ثَلَاثِ خَلِفَاتٍ^(١٩) عِظَامٍ سِمَانٍ)^(٢٠) واتە: (ئایا هەریەكێك لە ئێوە پێی خۆشە كە گەڕایەوە بۆ ماڵەكەى خۆى و سێ وشترى گەورەى قەڵەوى ئاوسى تێدا بەدی بكات؟
وتمان: بەڵێ، فەرموى: سێ ئایەتى قورئانى پیرۆز بخوێنێت لە نوێژێكیدا باشترە بۆى لە سێ وشترى گەورەى ئاوسى قەڵەو).
ئەگەر خێر و پاداشتى خوێندنى تەنها یەك ئایەتى قورئان بەو ڕادەیە زۆر بێت، ئەبێت خێرو پاداشتى خەتم كردنى هەموو قورئانى پیرۆز چەندە زۆر بێت! لە كاتێكدا، كە ژمارەى ئایەتەكانى قورئانى پیرۆز زیاترە لە (شەش هەزار) ئایەت، هەروەك (الدَّانِي) كۆدەنگى زانایانى ئیسلامى باس كردووە، دەربارەى ئەوەى ئایەتەكانى قورئان لە (شەش هەزار) ئایەت كەمتر نیە^(٢١)، كۆمەڵێكى تر لە ئەهلى عیلم بە (شەش هەزار و دووسەد) ئایەت هەژماریان كردووە.
هەرچۆنێك بێ بێگومان خوێندن و خەتم كردنى هەموو ئایەتەكانى قورئانى پیرۆز خێرو پاداشتێكى یەكجار زۆرى تێدایە، كە هەژمار ناكرێت.

6_ نمونەى بڕوادارێك كە قورئانى پیرۆز دەخوێنێتەوە:
(أبو مُوسَى)ى (الْأَشْعَرِي) رضی الله عنه دەگێڕێتەوە، كە پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمویەتى: (مَثَلُ المُؤْمِنِ الَّذِي يَقْرَأُ القُرْآنَ كَمَثَلِ الأُتْرُجَّةِ، رِيحُهَا طَيِّبٌ وَطَعْمُهَا طَيِّبٌ، وَمَثَلُ المُؤْمِنِ الَّذِي لاَ يَقْرَأُ القُرْآنَ كَمَثَلِ التَّمْرَةِ، لاَ رِيحَ لَهَا وَطَعْمُهَا حُلْوٌ، وَمَثَلُ المُنَافِقِ الَّذِي يَقْرَأُ القُرْآنَ مَثَلُ الرَّيْحَانَةِ، رِيحُهَا طَيِّبٌ وَطَعْمُهَا مُرٌّ، وَمَثَلُ المُنَافِقِ الَّذِي لاَ يَقْرَأُ القُرْآنَ كَمَثَلِ الحَنْظَلَةِ، لَيْسَ لَهَا رِيحٌ وَطَعْمُهَا مُرٌّ)^(٢٢).  واتە: (نمونە و وێنەى ئەو بڕوادارەى كە قورئان دەخوێنێتەوە وەك شەمامە^(٢٣) وایە، بۆنى خۆشە و تامیشى خۆشە، وە وێنەى ئەو بڕوادارەى، كە قورئان ناخوێنێتەوە وەك خورما وایە، هەرچەندە بۆنى نیە، بەڵام تامی خۆشە، وێنەى ئەو دووڕوەى، كە قورئان دەخوێنێتەوە وەك ڕەیحانە وایە، هەرچەندە بۆنى خۆشە، بەڵام تامی تاڵ و ناخۆشە، وێنەى ئەو دووڕوەى، كە قورئان ناخوێنێتەوە وەك گوژاڵك وایە، بۆنى ناخۆشە و تامیشى تاڵ و ناخۆشە).

7_ فەزڵێكى ترى قورئان خوێندن: پێت خۆشە لەكام كۆمەڵەیان بیت؟:
لە (عَبْدالله)ى كوڕى (عَمْرِو)ى كوڕى (العاص)ەوە رضی الله عنه پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمویەتى: (مَنْ قَامَ بِعَشْرِ آيَاتٍ، لَمْ يُكْتَبْ مِنْ الْغَافِلِينَ^(٢٤)، وَمَنْ قَامَ بِمِائَةِ آيَةٍ، كُتِبَ مِنْ الْقَانِتِينَ، وَمَنْ قَامَ بِأَلْفِ آيَةٍ، كُتِبَ مِنْ الْمُقَنْطِرِينَ^(٢٥))^(٢٦). واتە: (هەركەسێك (دە) ئایەت بخوێنێتەوە، ئەوا ناوى لە نامەى بێئاگایان و غافڵان تۆمار ناكرێت، وە هەركەسێك هەستێت بە خوێندنەوەى (سەد) ئایەت، ئەوا لە كۆمەڵەى خواناسان ناوى تۆمار دەكرێت، وە هەركەسێك هەستێت بە خوێندنەوەى (هەزار) ئایەت، ئەوا ناو كەسانە تۆمار دەكرێت، كە خێر و پاداشتێكى زۆریان بۆ هەیە).
هەروەها هاوەڵى خۆشەویست (تَمِيمٍ الدَّارِي) دەگێڕێتەوە، كە پێغەمبەرى خوا ( ﷺ ) فەرمویەتى: (مَنْ قَرَأَ بِمِائَةِ آيَةٍ فِي لَيْلَةٍ كُتِبَ لَهُ قُنُوتُ لَيْلَةٍ)^(٢٧). واتە: (هەركەسێك سەد ئایەتى خوێند لە شەودا، ئەوەى خێر و پاداشتى عیبادەتى شەونوێژەكەى بۆ دەنوسرێت).

8_ بەهۆى زۆرى پاداشت و گرنگى قورئان خوێندنەوەیە، كە: ڕێگە پێدراوە بە كەسێك بەوەى، كە ئاوات و خۆزگە بخوازێت بە كەسێكى تر، كە خواى گەورە قورئانى پێ بەخشیوە و بەدرێژایی شەو و ڕۆژ ئەیخوێنێتەوە:
پێغەمبەرى خوا ﷺ دەفەرموێت: (لاَ حَسَدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ: رَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ القُرْآنَ فَهُوَ يَتْلُوهُ آنَاءَ اللَّيْلِ وَآنَاءَ النَّهَارِ، وَرَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا فَهُوَ يُنْفِقُهُ آنَاءَ اللَّيْلِ وَآنَاءَ النَّهَارِ)^(٢٨) .واتە: (ئاوات خواستن نیە باشتر لەم دوو جۆرە (ئیرەیی دروست نیە تەنها بۆ دوو شت نەبێت): پیاوێك خواى گەورە جلّ جلاله قورئانى پێ بەخشیبێت و ئەویش بە درێژایی شەو و ڕۆژ ئەیخوێنێتەوە و بیری لێ دەكاتەوە و كردەوەى پێ دەكات، وە پیاوێكیش خواى گەورە ماڵێكى پێ بەخشیوە و بەدرێژایی شەو و ڕۆژ لەپێناوى خوادا ئەیبەخشێت).
گومانی تێدا نیە ئەم فەرمودە گەورە و پیرۆزە زۆرى و گەورەیی فەزڵى خوێندنى قورئانى پیرۆزمان نیشان دەدات، هەر بۆیە لە دینى خوادا ڕێگە پێدراوە مرۆڤ خۆزگە بخوازێت بە كەسێك، كە ئەم فەزڵ و منەتەى بەسەرەوەیە.

9_ قورئان خوێندن هۆكارە بۆ دابەزینى ڕەحمەت:
فەرمایشت كراوە لە هەردوو هاوەڵى بەڕێز (أَبو هُرَيْرَة) و (أَبو سَعِيد)ى (الْخُدْرِي)ەوە ڕەزاى خوایان لێ بێت، كە پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمویەتى: (لا يَقْعُدُ قَوْمٌ يَذْكُرُونَ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ إِلّا حَفَّتْهُمُ الْمَلائِكَةُ، وَغَشِيَتْهُمُ الرَّحْمَةُ، وَنَزَلَتْ عَلَيْهِمِ السَّكِينَةُ، وَذَكَرَهُمُ اللهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ)^(٢٩). واتە: (هیچ كۆمەڵە كەسێك دانانیشن و كۆنابنەوە بۆ زیكرى خوا، ئیلا فریشتەكان دەوریان ئەگرن، وە ڕەحمەتى خواى گەروە دایان دەپۆشێت و ئارامى و ئاسودەیی دادەبەزێتە سەریان و خواى گەورە لاى فریشتەكانى لاى خۆى بە چاكە باسیان دەكات )^(٣٠).
بێگومان باشترین و چاكترین زیكر و یادى خوا بریتیە لە خوێندنەوەى قورئانەكەى، هەروەك  (الْجَزَرِي) رحمه الله  دەفەرموێت: (أَفْضَلُ الذِّكْرِ الْقُرْآنُ)^(٣١). واتە: (باشترین زیكرو یادى خواى گەورە، قورئانى پیرۆزە).

10_ خوێندنەوەى قورئانى پیرۆز (بە تایبەتى لەسەر موصحەف) هۆكارێكە بۆ بەدەستهێنانى خۆشەویستى خواى گەورە و پێغەمبەرەكەى  ﷺ :
لە هاوەڵى خۆشەویست (عبدالله)ى كوڕى (مَسْعُود)ەوەرضی الله عنه فەرمایشت كراوە پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمویەتى: (مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُحِبَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَلْيَقْرَأْ فِي الْمُصْحَفِ)^(٣٢). واتە: (هەر كەسێك پێى خۆشە خواى گەورە و پێغەمبەرەكەى خۆشیانى بوێت، ئەوە با قورئان بخوێنێتەوە لەسەر موصحەف)^(٣٣).

11_ خوێندنەوەى قورئان هۆكارە بۆ ئاسودەیی و ئۆقرە و ئارامى و چاك بوونى دڵەكان:
خواى پەروەردگار دەفەرموێت:[ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ]^(٣٤) (ئەمانەیش دەگەڕێنەوە بۆلاى خوا ئەو كەسانەن، كە بڕواى چاك و پوختیان هێناوە و هەر بە ئیتاعە و یادى خوایش دڵیان دادەمەزرێ و ئاسودە دەبێت، جا چاك بزانن بەیادى خوا دڵەكان ئۆقرە دەگرن و ئاسودە دەبن)
ئیمامى (شەوكانى) رحمه الله  لە تەفسیرى[وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ] دا فەرمویەتى: (أي تسكن وتستأنس بذكر الله سبحانه بألسنتهم كتلاوة القرآن، والتسبيح، والتحميدـ، والتكبير، والتوحيد، أو بسماع ذلك من غيرهم)^(٣٥). واتە: (ئارام دەبێت و ئۆقرە دەگرێت بەهۆى زیكرى خواوە، كە بە زوبانیان دەیكەن، وەك خوێندنەوەى قورئان و وتنى (سبحان الله) و (الحمدلله) و (الله أكبر) و (تەوحید)،یان بەهۆى بیستنى ئەوشتانە لەغەیرى خۆیانەوە).
بێگومان لە باشترینى زیكرەكانیش زۆر خوێندنەوەى قورئانە، كە بە ویستى خوا ئارامى بە دڵەكان دەبەخشێت و لابەر و ڕەوێنەرى خەم و پەژارەیە و مرۆڤ لە دڵتەنگی و بێزارییەوە بەرەو دڵشادی و دڵخۆشی و ئاسودەیی دەبات، بەمەش چاكسازى دڵەكان دەكات، هەروەك ئیمامى (ابن القيم) رحمه الله  فەرمویەتى: (حوێندنەوەى قورئان كۆڵەكە و بنچینەى چاك بوونى دڵە)^(٣٦).
هەروەها (ابن عبد القوي) رحمه الله  فەرمویەتى:
وحَافِظْ على دَرْسِ القُرَانِ فَإِنَّهُ          يُليِّن قلباً قاسياً مثل جَلْمَدِ^(٣٧)
بەردەوام بە لە خوێندنەوە و لێكۆڵینەوە لە قورئان
 چونكە دڵى ڕەقى وەك بەرد نەرم دەكاتەوە زۆر جوان

لە كۆتاییـدا:
لەبەر ئەم هەموو گەورەیى و فەزڵە زۆرانەیە، كە ئیمامى (عومەر) رضی الله عنه  قورئان خوێنانى بەگەورە دادەنا و خۆشى دەویستن و مشاوەرەى پێ دەكردن، هەروەك ئیمامى (إبن عباس) رضی الله عنه دەفەرموێت: (قورئان خوێنەكان هاوەڵانى مەجلیسى ئیمامى (عومەر) رضی الله عنه بوون و مشاوەرەى پێ دەكردن، جا پیر بوونایە یان گەنج)^(٣٨).

كەواتە برا‌و خوشكی موسوڵمانم:
 ئەو هەموو فەزڵ و چاكە و پاداشتە زۆرانەى، كە لە پێشوودا باسمان كردن، فەزڵى خوێندنەوەى قورئانى پیرۆزە بەگشتى، ئەمە سەرەڕاى ئەو هەموو فەزڵانەی كە خۆشەویستمان ﷺ لە فەرمودە صەحیحەكاندا بەتایبەتى باسى فەزڵ و گەورەیی هەندێك سووڕەت و ئایەتى قورئانى پیرۆزى كردووە.

بۆ ئەم وەڵامە سود وەرگیراوە لە کتێبی : (نیعمەتی ڕەحمان لـە ڕونكردنەوەی بابەتە فیقهی ‌و عەقیدەییەكانی پەیوەست بە قورئـان) لە نوسین و ئامادەکردنى : د. هردی صدیق

(١) سورة: (فاطر) الآية: (29-30)
(٢) تفسير القرآن العظيم: (6/545)
(٣) تفسير البغوي: (1071)
(٤) تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان: (1/689)
(٥) أخرجه الطبري: (10/410) (28988)، وذكره ابن عطية: (4/438)، وابن كثير في (تفسيره): (3/554)، والسيوطي في (الدر المنثور): (5/471)، وعزاه لابن أبي شيبة، وعبد بن حميد، وابن جرير، ومحمد بن نصر، وابن المنذر، وابن أبي حاتم عن قتادة رضي الله عنه.
(٦) الجامع الأحكام القرآن: (14/34)
(٧) صحيح مسلم: (804)
(٨) حديث صحيح: أخرجه ابن أبي شيبة: (30048) وأحمد: (6799) وأبو داود: (1464) والتّرمذيّ: (2914) والنّسائيّ في (فضائل القرآن): (81) وابن حبّان: (766) والحاكم: (2030) والبيهقيّ: (2/53) من طريق سفيان الثوريّ، عن عاصم بن بهدلة، عن زرّ بن حبيش، عن عبد الله بن عمرو، به.
وقال الألباني في صحيح سنن أبي داود: (1/403): (حسن صحيح).
قَالَ الْخَطَّابِيُّ: (جَاءَ فِي الْأَثَرِ أَنَّ عَدَدَ آيِ الْقُرْآنِ عَلَى قدر درج الجنة في الاخرة فيقال للقاري ارْقَ فِي الدَّرَجِ عَلَى قَدْرِ مَا كُنْتَ تَقْرَأُ مِنْ آيِ الْقُرْآنِ فَمَنِ اسْتَوْفَى قِرَاءَةَ جَمِيعِ الْقُرْآنِ اسْتَوْلَى عَلَى أَقْصَى دَرَجِ الْجَنَّةِ فِي الْآخِرَةِ وَمَنْ قَرَأَ جُزْءًا مِنْهُ كَانَ رُقِيُّهُ فِي الدَّرَجِ عَلَى قَدْرِ ذَلِكَ فَيَكُونُ مُنْتَهَى الثَّوَابِ عِنْدَ مُنْتَهَى الْقِرَاءَةِ).
 تحفة الأحوذي بشرح جامع الترمذي: (8/187)
(٩) شرح الحديث: (يُقَالُ): أَيْ عِنْدَ دُخُولِ الْجَنَّة.
 (لِصَاحِبِ الْقُرْآن): أَيْ مَنْ يُلَازِمُهُ بِالتِّلَاوَةِ وَالْعَمَل، لا مَنْ يَقْرَؤُهُ وَلا يَعْمَلُ بِهِ.
 (اِقْرَأْ وَارْتَقِ): أَيْ إِلَى دَرَجَات الْجَنَّة أَوْ مَرَاتِب الْقُرَبِ. (وَرَتِّلْ): أَيْ لا تَسْتَعْجِلْ فِي قِرَاءَتِك فِي الْجَنَّة..،
(كَمَا كُنْت تُرَتِّلُ): أَيْ فِي قِرَاءَتِك فِي الدُّنْيَا. وَيُؤْخَذ مِنْ الْحَدِي: أَنَّهُ لا يُنَالُ هَذَا الثَّوَاب الْأَعْظَم، إِلَّا مَنْ حَفِظَ الْقُرْآنَ، وَأَتْقَنَ أَدَاءَهُ وَقِرَاءَتَهُ كَمَا يَنْبَغِي لَهُ). عون المعبود شرح سنن أبي داود: (4/237) _ ترقيم الشاملة  
(١٠) صحيح البخاري: (4937)
(١١) صحيح الجامع الصغير وزياداته: (5497)
(١٢) قال إبن حجر: (قَالَ الْقُرْطُبِيُّ الْمَاهِرُ الْحَاذِقُ وَأَصْلُهُ الْحِذْقُ بِالسِّبَاحَةِ قَالَهُ الْهَرَوِيُّ وَالْمُرَادُ بِالْمَهَارَةِ بِالْقُرْآنِ جَوْدَةُ الْحِفْظِ وَجَوْدَةُ التِّلَاوَةِ مِنْ غَيْرِ تَرَدُّدٍ فِيهِ لِكَوْنِهِ يَسَّرَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَلَيْهِ كَمَا يَسَّرَهُ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَكَانَ مِثْلَهَا فِي الْحِفْظِ وَالدَّرَجَةِ). فتح الباري لإبن حجر: (13/519)
(١٣) السفرة الكرام البررة: السفرة: جمع سافر، ككاتب وكتبة.
والسافر: الرسول، والسفرة: الرسل؛ لأنهم يسفرون إلى الناس برسالات الله، وقيل: السفرة: الكتبة.
والبررة: المطيعون، من البر.
والماهر: الحذق الكامل الحفظ، الذي لا يتوقف ولا يشق عليه القراءة لجودة حفظه. شرح النووي على صحيح مسلم: (6/332) وقيل: (السفرة: هم الملائكة). النهاية: (2/371). قال البغوي: السفرة هم الملائكة سمّوا سفرة لأنهم ينزلون بوحي الله وما يقع به الصلاح بين الناس، كالسفير الذي يصلح بين القوم، يقال: سفرت بين القوم أي أصلحت بينهم. شرح السنة: (4/430)
(١٤) صحيح مسلم: (798)
(١٥) مجموع فتاوى ورسائل فضيلة الشيخ محمد بن صالح العثيمين: (20/218)
(١٦) حديث صحيح: رواه الترمذي وقال: حديث حسن صحيح، ورواه الحاكم والدارمي: (331)، وصححه الألباني. راجع الصحيحة: (660) وصحيح الجامع: (6345).
(١٧) هەندێك لە ئەهلى زانست پیتەكانى قورئانى پیرۆزیان هەژمار كردووە و لە پەڕاوەكانیاندا ئاماژەیان پێ كردووە، بۆنمونە: بە تەنها سورەتى (الفاتحة) پێك هاتووە لە (113) پیت، بە خوێندنەوەى تەنها یەك جارى ئەم سوورەتە، هەزار و سەد و سى (1130) چاكەت بۆ دەنوسرێت. تفسير ابن كثير: (1/372).
هەروەها هەندێك لە ئەهلى زانست هەژماری هەموو پیتەكانیان كردووە بە: (سێسەد و یازدە هەزارو دووسەد و پەنجاو یەك پیت) (311251). بڕوانە كتێبی: (التذكار في أفضل الأذكار، للإمام محمد بن أحمد بن فرح القرطبي الأندلسي) ص: (23).
  جا ئەگەر ژمارەى ئەو پیتانە لێكدانى (دە) بكرێت، ژمارەیەكى یەكجار زۆر دەردەچێت، كە بریتییە لە ئەوپاداشت و خێرەى كە لە ڕێگەى تەنها یەك جار خەتم كردنى قورئانى پیرۆزەوە دەستەبەر دەبێت.
 موسوڵمانى ژیر! ئەگەر بەڕاستى بیر لە پاداشى زۆرى قورئان خوێندن بكاتەوە هەرگیز دەستبەردارى نابێت.
پێشینانى چاكمان بە باشى قەدرى ئەم فەزڵە زۆرەیان دەزانى، بۆیە بەردەوام لە خوێندنەوە و دەوركردنەوى قورئانى پیرۆزدا بوون.
(حُسین)ى (العَنْقَزِي) دەگێڕێتەوە و دەفەرموێت: كاتێك (إبن إدریس) كەوتە حاڵەتى سەرەمەرگەوە، كچەكەى دەستى كرد بە گریان،  (إبن إدریس) بە كچەكەى فەرمو: (ئەى كچەكەم مەگرى، من بەڕاستى قورئانى پیرۆزم لەم ماڵەدا (چوار هەزار) جار دەور كردووەتەوە و خەتمم كردووە)!! السير (تهذيبه): (2/796)
(١٨) خۆشەویستمان ﷺ بەراوردى كردووە بە وشترى سوور، لەبەر ئەوەى لەو كاتەدا وشترى سوور زۆر جێى بایەخ بووە و گرانبەها بووە.
(١٩) خلفات: الواحدة خلفة: وهي الحامل من النوق إلى أن يمضي عليها نصف أمدها، ثم هي عشراء، وهي من أعز أموال العرب (النهاية في غريب الحديث: (2/68) وشرح النووي على صحيح مسلم: (6/88).
(٢٠) صحيح مسلم: كتاب صلاة المسافرين، باب فضل قراءة القرآن في الصلاة، برقم: (802)
(٢١) تهذيب وترتيب الإتقان في علوم القرآن: (1/40)
(٢٢) متفق عليه: البخاري، كتاب فضائل القرآن، باب فضل القرآن على سائر الكلام، برقم: (5020)، ومسلم، كتاب صلاة المسافرين، باب فضيلة حافظ القرآن، بلفظه، برقم: (0797)
قال ابن حجر: قوله ((طَعْمهَا طَيِّب وَرِيحهَا طَيِّب) قِيلَ: خَصَّ صِفَة الْإِيمَان بِالطَّعْمِ، وَصِفَة التِّلَاوَة بِالرِّيحِ، لِأَنَّ الْإِيمَان أَلْزَم لِلْمُؤْمِنِ مِن الْقُرْآن، إِذْ يُمْكِن حُصُول الْإِيمَان بِدُونِ الْقِرَاءَة، وَكَذَلِكَ الطَّعْم أَلْزَم لِلْجَوْهَرِ مِن الرِّيح، فَقَدْ يَذْهَب رِيح الْجَوْهَر وَيَبْقَى طَعْمه).
فتح الباري شرح صحيح البخاري: (9/66)
(٢٣) میوەیەكە وەك كاڵەكى بچوك وایە، هەم بۆنى خۆشە، هەم تامەكەى.
(٢٤) أَيْ: (لَمْ يُثْبَتِ اسْمُهُ فِي صَحِيفَةِ الْغَافِلِينَ) مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح، كتاب الصلاة، باب صلاة الليل: (3/910)
(٢٥) أَيْ: (كُتِبَ مِمَّنْ أُعْطِيَ أَجْرًا عَظِيمًا). عون المعبود: (3/335) و جاء في (النهاية في غريب الحديث) المقنطرين: (أعطي قنطاراً من الأجر). النهاية في غريب الحديث: (4/113).
(٢٦) أخرجه أبو داود (1/221 - التازية) وابن خزيمة في (صحيحه) (1/125) وابن حبان (662) وابن السني: (697) عن أبي سوية أنه سمع ابن حجيرة يخبر عن عبد الله بن عمرو بن العاص.
 صححه الألباني في: صحيح أبي داود: (1264)، صَحِيح الْجَامِع: (6439)، الصَّحِيحَة: (642).
دەربارەى ئەم فەرمودەیە:
 زانایان وا دركیان پێ كردوە و لێی تێ گەیشتوون، كە فەرمویانە: فەزڵى خوێندنى ئەو ژمارە ئایەتانەى، كە باس كراوون مەبەست پێی خوێندنیانە لە شەونوێژدا، نەك لەدەرەوەى نوێژ. والله أعلم. مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح، كتاب الصلاة، باب صلاة الليل: (3/910).
(٢٧) النسائي، في عمل اليوم والليلة، برقم: (717)، والدارمي: (2/556)، وأحمد: (4/103)،  والطبراني في الكبير: (2/50)، برقم (1252)، وصححه الألباني في سلسلة الأحاديث الصحيحة برقم: (644)، وفي صحيح الجامع برقم: (6468).
(٢٨) متفق عليه: صحيح البخاري: (7529)، صحيح مسلم: (266)
هۆكارى ئیرەیی بردنەكەشى لە فەرمودەیەكدا ڕوونكراوەتەوە، كە ئیمامى بوخارى لە صەحیحەكەیدا لە (أَبو هُرَيْرَة)ەوە دەگێڕێتەوە، كە پێغەمبەر ﷺ فەرمویەتى: (لاَ تَحَاسُدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ: رَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ القُرْآنَ فَهُوَ يَتْلُوهُ آنَاءَ اللَّيْلِ وَآنَاءَ النَّهَارِ، فَهُوَ يَقُولُ: لَوْ أُوتِيتُ مِثْلَ مَا أُوتِيَ هَذَا لَفَعَلْتُ كَمَا يَفْعَلُ، وَرَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا فَهُوَ يُنْفِقُهُ فِي حَقِّهِ، فَيَقُولُ: لَوْ أُوتِيتُ مِثْلَ مَا أُوتِيَ عَمِلْتُ فِيهِ مِثْلَ مَا يَعْمَلُ) صحيح البخاري: (7528).
قَالَ النَّوَوِيُّ: (قَالَ الْعُلَمَاءُ الْحَسَدُ قِسْمَانِ حَقِيقِيٌّ وَمَجَازِيٌّ فَالْحَقِيقِيُّ تَمَنِّي زَوَالِ النِّعْمَةِ عَنْ صَاحِبِهَا وَهَذَا حَرَامٌ بِإِجْمَاعِ الْأُمَّةِ مَعَ النُّصُوصِ الصَّحِيحَة، وَأَمَّا الْمُجَازِي فَهُوَ الْغِبْطَةُ وَهُوَ أَنْ يَتَمَنَّى مِثْلَ النِّعْمَةِ الَّتِي عَلَى غَيْرِهِ مِنْ غَيْرِ زَوَالِهَا عَنْ صَاحِبِهَا فَإِنْ كَانَتْ مِنْ أُمُورِ الدُّنْيَا كَانَتْ مُبَاحَةً وَإِنْ كَانَتْ طَاعَةً فَهِيَ مُسْتَحَبَّةٌ وَالْمُرَادُ بِالْحَدِيثِ لَا غِبْطَةً مَحْمُودَةً إلَّا فِي هَاتَيْنِ الْخَصْلَتَيْنِ وَمَا فِي مَعْنَاهُمَا).
هەروەها ئیمامى (إبن بطال): فەرمویەتى: (هذا من الحسد الحلال، والحاسد فيه مشكور، لأنه إنما حسده على العمل بالقرآن والعلم، وحسد صاحب المال على نفقته له فى حقه فلم يقع الحسد على شيء من أمور الدنيا) شرح صحيح البخارى لابن بطال: (10/289).
(٢٩) صحيح مسلم: كتاب الذكر والدعاء، باب فضل الاجتماع على تلاوة القرآن، وعلى الذكر، برقم: (2700)
(٣٠) بێگومان زیكر و یادى خوا سوودى زۆر زۆرى هەیە، هەر بۆیە ئیمامى (ئيبن قيم) بەڕەحمەت بێ لە كتێبى (الوابل الصيب) دا (حەفتا) سوود و قازانجى زیكر و یادی خواى هەژمار كردووە، كە ئەمانە هەندێكیانن:
1_دڵى كەسەكە زۆر هەرست بە ئاسودەیى و خۆشبەختى دەكات. 2_زیكر خواردن و خۆراكى ڕۆح و دڵەكانە. 3_ خێرو چاكە و پاداشتێك بەدەست دەهێندرێ، كە بەهیچ كردەوەیەكى تر بەدەست ناهێنرێت. 4_نور و ڕۆشنایە بۆ ئەو كەسەى زیكر و یادى خوا دەكات. هەروەها چەندان سوودى تر، كە ئیمامى پایەدار لە (حەقتا) سووددا كۆى كردووە. بڕوانە كتێبی: (الوابل الصيب): ص: (84_ 100)، ص: (145).
(٣١) مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح: (4/1539)
(٣٢) أخرجه ابن شاهين في (الترغيب): (288/1)، وابن عدي: (111/2)، وأبو نعيم في (الحلية): (7/209)، سلسلة الأحاديث الصحيحة: (2342) صحيح الجامع الصغير وزياداته: (6289)
(٣٣) زانایان ئەم فەرمودەیە دەكەنە بەڵگە لەسەر ئەوەى، كە قورئان خوێندنەوە لەسەر موصحەف پاداشتى زیاترە و لەپێشترە لە بەلەبەر خوێندنى قورئان. لەبەر ئەوەى بەسەیركردنى موصحەف موسوڵمان ئیمانى پێی زیاد دەكات  و خۆشەویستى خواى پەروەردگار و پێغەمبەرەكەى ﷺ  لە دڵیدا زیاد دەبێت. خاوەنى كتێبی: (التَّنويرُ شَرْحُ الجَامِع الصَّغِيرِ) دەفەرموێت: (فإنَّه بنظر حروف كلام الله يزداد قلبه إيمانًا فيزداد لله ولرسوله حبًّا وهذا إذا كان تدبره كلام الله عند القراءة في المصحف أتم وإلا فالأفضل القراءة التي يحصل بها التدبر لمعاني كلام الله ويزداد العبد بها إيمانًا: [وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا] سورة: (لأنفال) الآية: (2). التَّنويرُ شَرْحُ الجَامِع الصَّغِيرِ: (10/257)
(خوێندنەوەى قورئنى پیرۆز لەسەر موصحەف یەكێكە لە ئادابەكانى خوێندنەوەى قورئان و لە شوێنى خۆیدا  لەژێر ناوى (چەند ئادابێك لە ئادابەكانى خوێندنەوەى قورئانى پیرۆز) باسى لێوە دەكەین ان شاء الله))
(٣٤) سورة: (الرعد) الآية: (28)
(٣٥) فتح القدير: (3/ 111-112)
(٣٦) مفتاح دار السعادة: (1/187)
(٣٧) ابن عبدالقوي المرداوي في داليته. وانظر اللقاءات الشهرية لفضيلة الشيخ العلامة محمد بن صالح العثيمين: (4/265) من اصدارات مؤسسة الشيخ: اللقاء الشهري السبعون.
(٣٨) أخرجه البخاري: (386/8)، رقم: (4642)