لەوەڵامدا دەڵێین:
بەڕاستی ئێوە قسەیەكتان كرد وەك هەمان قسەی موشریكەكانی پێشوو، وەك پەروەردگار دەفەرموێت: {بَلْ قَالُوا مِثْلَ مَا قَالَ الْأَوَّلُونَ ﴿٨١﴾} [المؤمنون].
چونكە موشریكەكانی پێشوش هەمان قسەی ئێوەیان دەكرد، وە هەمان شوبهەیان دەهێنایەوە كە دەیان وت تەنها (الله) خالیقەو خوایە، بەڵام پەرستراوەكانمان واسیتەمانن و شەفاعەتمان بۆ دەكەن !! وە دڵی موشریكەكانی كۆن و نەفامانی تازە هاوشێوەی یەكن و هەمان شوبهەیان لێوە هەڵ دەقوڵێت، وەك پەروەردگار دەفەرموێت:
{كَذَٰلِكَ قَالَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِم مِّثْلَ قَوْلِهِمْ ۘ تَشَابَهَتْ قُلُوبُهُمْ ۗ قَدْ بَيَّنَّا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ ﴿١١٨﴾} [البقرة].
 وە بۆ ئەوەی زیاتر دڵنیا بیت ـ خوێنەری هۆشیار ـ كە موشریكی كۆن و گۆڕپەرستە نەفامەكانی تازە لەیەك دەچن لە بیروڕاو ئیعتیقادا، بە بەڵگەی قوڕئان چەند ڕاستیەكت دەخەمە بەرچاو بۆ ئەوەی بەڕاستی موشریكەكانی كۆن بناسیت تا بتوانیت نەفامەكانی ئەم سەردەمە بەراوورد بكەیت لەگەڵیان و بۆت دەركەوێت كە هیچ جیاوازیان نیە لە شەریك بۆ خوا داناندا.
خوای گەورە لە قوڕئاندا بۆی ڕوون كردووینەوە كە موشریكەكانیش لە هاوار كردنە غەیری خواو پەرستنی بت و پەیكەری پیاوچاك و فریشتەو پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) مەبەستیان نزیك بوونەوە بوو لە خوا بە هۆی شەفاعەتی ئەم واسیتانەوە. وەك لەم دوو ئایەتەدا دەردەكەوێت:
١ ـ {وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّـهِ زُلْفَىٰ إِنَّ اللَّـهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ۗ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ ﴿٣﴾} [الزمر].
واتە: ئەوانەی كە غەیری خوا چەند دۆست و خۆشەویست و ئەولیایان دانابوون بۆ خۆیان، دەیان وت: ئێمە نایان پەرستین تەنها بۆ ئەوە نەبێت كە لە خوا نزیكمان بكەنەوە، چونكە ئەوان لە خوا نزیكترن! بێگومان خوا داوەری دەكات لە نێوانیاندا، لەو شتانەدا كە كێشەیان لەسەری هەیەو، ڕایان دەربارەی جۆراو جۆرە. بەڕاستی خوا ئەو بیروباوەڕە چەوتەیان ـ كە واسیتە دانانە ـ لێوەرناگرێت و هیدایەت و ڕێنموونی ئەو كەسانە ناكات كە درۆزن و بێ‌ باوەڕن !^(١)

٢ ـ {وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَـٰؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللَّـهِ ۚ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللَّـهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ ۚ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿١٨﴾} [یونس].
واتە: جگە لە خوا شتانێك دەپەرستن كە نە زیانیان پێدەگەیەنن و نە سوودیش، وە دەڵێن: ئەوانە شەفاعەتكارمانن لای خواو شەفاعەتمان بۆ دەكەن بۆیە دەیان پەرستین تاوەكو شەفاعەتمان بۆ بكەن !!
كەواتە بەم دوو ئایەتە قوڕئانیە پیرۆزە دەركەوت كە ئەم دوو شوبهەیە (واسیتەو شەفاعەت لەبنەڕەتدا شوبهەی موشریكە كافرەكانن بۆ نەفامە گۆڕپەرستەكان ماونەتەوە؛ چونكە ئەوانیش وەكو ئەمانە هەمان عوزریان بۆخۆیان دەهێنایەوە، كەواتە لەم بوارەشەوە هیچ جیاوازیەك نیە لەگەڵ موشریكەكانی كۆن و شەخس پەرستە نەفامەكانی ئەمڕۆ، وە كاری هەردووكیشیان بە شیرك دادەنرێن چونكە:
هاواركردنە غەیری خواو، پەرستنی غەیری خوا شیركە؛ جا سەربەخۆ بێت یان بە واسیتە، واتە بەهەر شێوەیەك هاوار بكەیتە غەیری خوا هەر شیركە؛ جا باوەڕت وابێت كە خودی پیاوچاكەكە وەڵامت دەداتەوە سەربەخۆ، یان باوەڕت وابێت بۆت لە خوا دەپاڕێتەوەو واسیتەت بۆ دەكات لای خوا، بۆ ئەوەی خوا وەڵامت بداتەوە، هەمووی هەر شیركەو كوفرە، وەك لە كۆتایی دوو ئایەتەكەی پێشوو بۆمان دەردەكەوێت:
١- لە كۆتایی ئایەتەكەی واسیتە پەروەردگار فەرمووی:{إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ ﴿٣﴾} [الزمر].
واتە: پەروەردگار هیدایەتی ئەو كەسە نادات كە درۆ بكات بە ناوی خواوەو لە خۆیەوە بەناوی خوا دینێك بۆ خۆی دابنێت و بشڵێت: خوا لەوە ڕازییە، وە هەروەها خوا هیدایەتی كافران نادات، كەواتە بە دوو وەسف خوای گەورە وەسفی ئەو كەسانەی كرد كە واسیتە لە نێوان خۆیان و خوادا دادەنێن {كَاذِبٌ كَفَّارٌ} درۆزن و كافر.
كەواتە هەركەسێك پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و پیاوچاكان بكاتە واسیتە لە نێوان خۆی و خوادا، وە هاواریان بكاتێ‌ و داوایان لێ‌ بكات بەو نیازەی كە لە خوا نزیكی بخەنەوە ئەوە درۆی بەناوی خواوە كردووەو كافریشە {كَاذِبٌ كَفَّارٌ} وە خواش هیدایەتی نادات.
٢- وەلە كۆتایی ئایەتەكەی شەفاعەت: پەروەردگار فەرمووی: {سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿١٨﴾} [یونس].
واتە: پەروەردگار پاك و بەرزە لەو شەریكەی بۆی دادەنێن بەناوی شەفاعەت كارەوە.    
كەواتە هەر كەسێك هاوار بكاتە پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و پیاوچاكان و داوای شەفاعەتیان لێ‌ بكات لە دوونیا دوای مردنیان ئەوە شەریكی بۆ خوا داناوەو پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و پـیاوچـاكـانی كــردون بــە شەریكی خوا، پەنا بە خوا.
كەواتە ئەگەر شەخس پەرستانی ئەمڕۆ بەوە دڵی خۆیان خۆش بكەن و بڵێن ئێمە شەریكمان بۆ خوا دانەناوە، چونكە وەك واسیتە پیاوچاكان حیساب دەكەین و داوای شەفاعەتیان لێ‌ دەكەین لای خوا؛ ئەوە با بزانن بەمە توشی كوفر دەبن، چونكە دەركەوت بە بەڵگەی قوڕئانی كە ئەمە شیركەو كوفرەو، موشریكەكانی كۆنیش لەسەر هەمان بیروبڕوا بوون، بۆیە خوا بە كافرو موشریكی دانان، وە گۆڕپەرستانی ئەمڕۆ زۆرجار داواكاریان لە خودی شێخ و پیاوچاكە مردووەكانە سەربەخۆ، واتە: ئیعتیقادیان وایە كە شێخ وەڵامدانەوەی داواكاریەكانی لە توانادایە دوای مردنیش سەربەخۆ  !!
زانای المفسِّر عبدالرحمن بن ناصر السعدي فەرموویەتی:
(دعاء أهل القبورِ والإستغاثة بِهم وطلبُ الحوائجِ الدنيوية والأخروية منهم،... شرك أكبر، وهو عين ما يفعله عباد الأصنام مع أصنامهم.
ولا فرق في هذا بين:
١ ـ أن يعتقد الفاعل لذلك أنَّهم مستقِلُّون في تحصيل مطالبه،
٢ ـ أو متوسطون الى الله؛ فإنَّ المشركين يقولون : {مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّـهِ زُلْفَىٰ} {وَيَقُولُونَ هَـٰؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللَّـهِ}.
فمن زعم أنَّه لا يكفر من دعا أهل القبورِ حتى يعتقد أنَّهم مستقلُّون بالنفعِ ودفع الضرر، وأنَّ من اعتقد أنَّ الله هو الفاعل وأنَّهم وسائطٌ بين الله وبين من دعاهم واستغاثَ بِهم لم يكفر ـ من زعم ذلك فقد كذَّب ما جاء به الكتاب والسنَّة، وأجمعت عليه الأمة من أنَّ مَنْ دعا غير الله فهو مشركٌ كافرٌ في الحالينِ المذكورينِ سواء اعتقدهم مستقلِّين أو متوسطين.
وهذا معلومٌ بالضرورة من دينِ الإسلام. فعليك بهذا التفصيل الذي يحصل به الفرقان في هذا الباب المهم الذي حصل به من الإضطرابِ والفتنة ما حصل، ولم ينجُ من فِتْنَتِهِ إلا مَنْ عَرف الحقَّ واتَّبعهُ)^(٢)..

 وە زانای پایە بەرز شێخ سليمان بن سحمان ـ ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت ـ سەبارەت بەوانەی كە هاوار دەكەنە پێغەمبەران (علیهم الصلاە والسلام) و پیاوچاكان و دەیان كەن بە وەسیلەو واسیتەو داوای شەفاعەتیان لێ‌ دەكەن فەرموویەتی:
(لا يخلوا معتقد هذه الأفعال عن أحدِ ثلاثة أُمُورٍ
١- إما أن يعتقد أنهم مُسْتحقون للعبادة من دون الله، أو مع الله.
٢- وإما أن لا يعتقد ذلك، لكن ليقربوهم إلى الله زلفى.
٣-وإمّا أنْ لا تكون هذه الأفعال عبادة).
(٣) فإن كان أراد أن هذا الافعال ليست بعبادة؛ فقد كابر العقل والشرع وباهت في الضروريات؛

[فإنّ العبادة التي لا يستحقها إلا الله مع الإقرار بتوحيد الربوبيّة هي أفعال العبد الصادرة منه، كالدعاء، والحب، والخوف، والرجاء، والخضوع، والخشوع، والانابة،والتوكل، والتعظيم، والاستغاثة، والدعاء، والالتجاء، والاستعانة، والاستعاذة، والذبح، والنذر، وغير ذلك من أنواع العبادة التي اختصَّ الله بِها دون من سواه، هو المستحق لها دون من عداه، فمن صرف منها شيئاً لغير اللهِ كان مشركاً، سواء اعتقد التأثير فيمن يدعوه، ويستغيث به، أو أنّه مستحق لذلك، أو غير مستحق، أو لم يعتقد ذلك، وإنْ فَرّ من تسمية فعلِهِ ذلك شركاً، وتألُّها، وعبادةً، [فإنه من المعلوم عند كل عاقل أنّ حقائق الاشياء لا تتغَيّر بتغيّر أسمائها، فلا تزول هذه المفاسد بتغيُّر أسمائها، كتسميةِ عبادة غير الله توسُّلاً، وتشفُّعاً، أو تَبَرُّكاً، وتعظيماً للصالحين، وتوقيراً، فإنّ الاعتبار بحقائق الامور لا بالأسماء والاصطلاحاتِ، والحكم يدور مع الحقيقةِ وجوداً وعدماً، لا مع الاسماء].

(١)  وإن كان أراد بها ليقربهم الى اللهِ زُلفى، مع اعتقادهم أن اللهَ هو النافع، الضار، المدبر لجميع الأمور، وأنه لا خالق إلا الله، فهذا هو شرك الجاهلية.
(٢)  وإن أراد أنهم مستحقون للعبادة من دون اللهِ، أو مع الله، كان هذا أعظم من شرك الجاهليةِ، فإن هذا شركٌ في الربوبيّةِ والأُلوهية معاً)^(٣) .

وە دوای ئەوە كە بۆمان دەركەوت: موشریكەكانی كۆنیش هەر لەبەر ئەوە پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و پیاوچاكانیان دەپەرست تاوەكو لە خوا نزیكیان بكەنەوەو شەفاعەتیان بۆ بكەن وەك شەخس پەرستانی ئەمڕۆ ـ پێویستە زیاتر لەم شوبهەیەی شەخس پەرستان بگەین بە ڕوونی كە دەڵێن:   
مەبەستمان لە هاواركردنە پیاوچاكان و پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) ئەوەیە وەك (وەسیلە) بەكاریان بهێنین بۆ ئەوەی ببنە (واسیتە)مان و لای خوا (شەفاعەتمان) بۆ بكەن، بۆیە پێویستە لەم شوبهە سێ‌ سوچە بگەین كە بریتییە لە:

((توسل))، ((واسیتە))، ((شەفاعەت))
جا بۆ زیاتر تێگەیشتن لەم شوبهە سێ‌ سووچە، دانە دانە باسیان لێوە دەكەین و ڕوونیان دەكەینەوەو شوبهەی موشریك و شەخس پەرستانیان تێدا پوچەڵ دەكەینەوە.بە پشتیوانی خوا، وە بۆ ئەوەی بە تەواوی شوبهەیان نەهێڵین و بۆ ئەوانیش و خەڵكیشی بسەلمێنین كە شەخس پەرستان ونەفامانی ئەمڕۆ لەسەر دینی پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و پیاوچاكان نین كە دیـنی ئیسلامە، بەڵكو لەسەر دینی موشریكە
كانی كۆنن!!
وە تاوەكو ڕوون بێتەوە كە ئەوانەی بە تەنها خوا دەپەرستن و هاوار دەكەنە ئەو، تەنها ئەوان لەسەر دینی دێرینی ئیسلام ماونەتەوەو ڕێبازی پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و پیاوچاكانیان گوم نەكردووە، بەڵام شەخس پەرستان كە هاوار دەكەنە غەیری خوا دینێكی تازەیان هێناوەتە ناو خەڵكەوە كە نوێكەرەوەی دینی موشریكانە.

(١) بۆ تێگەیشتنی مانای ئەم ئایەتە زۆر بە تەواوی بڕوانە: ((تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان)) العلاّمة عبدالرحمن بن ناصر السعدي.
(٢) (القول السديد شرح كتاب التوحيد ص ـ ٧٥ ـ) .
(٣) (الضياء الشارق في ردّ شبهات الماذق المارق-٤٠٧-) .

لە کتێبی : خواپەرستى نەک شەخس پەرستى وەرگیراوە لە نوسینى : د.عبداللطیف أحمد