ئەمە لە ڕووى گەردوونیەوە مەحاڵە، چونكە كاتى دەرچوونى مانگ وەكو شێخ الإسلام ابن تیمیە – رحمەالله- دەڵێت دەگۆڕێت بە یەكدەنگى شارەزایانى ئەم بوارە، جا كەوابوو ئەوە كرۆكى بەڵگەى شەرعى و عەقڵیش وا دەخوازن كە هەر وڵاتە و حوكمى خۆى هەبێت.
بەڵگەى شەرعى وەكو ئەو ئایەتەى كە خواى گەورە دەفەرموێت: ( فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ )(البقرة: 185). واتە: جا هەر بۆیە هەركامتان گەیشتە ئەو مانگە و تەندروست و لەسەفەردا نەبوو ، با ڕۆژەكەى بەڕۆژوو بێت.

جا ئەگەر هاتوو خەڵكانێك لەوپەڕى زەویەوە مانگیان نەبینى و ئەهلى مەككەش مانگیان بینی جا چۆن ئەم ئایەتە ئاراستە دەكرێت بۆ ئەوانەى كە مانگیان نەبینیوە؟! وە پێغەمبەرى خوایش  - ﷺ -  فەرموویەتى: (( صوموا لرؤيته وافطروا لرؤيته))^(١)، متفق عليه،واتە: بە بینینى مانگ بەرۆژو بن و بە بینیشی رۆژو بشكێنن. جا بۆیە ئەگەر خەڵكى مەككە مانگیان بینى چۆن دەبێت بۆ نمونە خەڵكى پاكستان وئەوانەى لە پشت ئەوانەوەن لە ئەهلى رۆژهەڵات پابەند بكەین بەوەى كە بەرۆژو بن، لەگەڵ ئەوەى دەزانین كە مانگ لە ئاسۆى ئەوان دەرنەچووەو پێغەمبەرى خوایش  - ﷺ -  بەرۆژو بوونى پەیوەست كردووە بە بینینی مانگەوە.  

بەڵگەى عەقڵیش قیاسی صەحیحە كە ناتوانریت پێچەوانەى بكرێت، وە ئێمە دەزانین كە فەجر لە لاى رۆژهەڵاتەوە زووتر دەردەكەوێت تاوەكو لای رۆژئاوا، جا ئەگەر فەجر لەلاى رۆژهەڵاتەوە دەركەوت، ئایا پابەند دەبین كە واز لە خواردن بهێنین لەكاتێكدا ئێمە هێشتا لە شەوداین؟ وەڵام: نەخێـر. بەهەمان شێوە كە خۆر ئاوادەبێت لە لاى رۆژهەڵاتەوە بەڵام ئێمە هێشتا لە رۆژداین ئایا دروستە بۆمان كە رۆژو بشكێنین؟ وەڵام: نەخێـر. كەوابوو مانگیش هەروەكو خـۆر وەهایە، جا بەروارى مانگ بەروارى مانگانەیە و بەروارى خۆریش بەروارى رۆژانەیە. وە ئەو خوایەى كە فەرموویەتى: (أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ) (البقرة:187) واتە: لە شەوانى ڕەمەزاندا خوا بۆى حەڵاڵكردون كە سەرجێگەیى و جووت بوون لەگەڵ هاوسەرەكانتاندا بكەن ، ئەوان داپۆشەر و پارێزەرى ئێوەن ، و ئێوەش داپۆشەر و پارێزەرى ئەوانن . خواى پەروەردگار زانى كە ئێوە خیانەت لە خۆتان دەكەن ، ئەوەش بەوەى كە پێچەوانەى ئەوە دەكەن كە لەسەرتانى حەرام كردووە لە جووتبون لەگەڵ هاوسەرەكانتان لە پاش نوێژى عیشا لە شەوانى ڕۆژودا ـ ئەم ڕێگرتنەش لە جووتبوون لەسەرتاى ئیسلامدا بوو ـ ، بۆیە لێتان خۆش بوو و شتەكەى بۆ فراوانكردن ، جا ئێستا لەگەڵیاندا جووت ببن ، و داواى ئەوە بكەن كە خواى پەروەردگار بۆى داناون لە منداڵ ، و بخۆن و بخۆنەوە هەتا ڕووناكى بەیانى لە ڕەشایى شەو ڕوون دەبێتەوە ، بە دەركەوتنى سپێدە و گزنگى ڕاست ( فەجرى صادق ) ، پاشان ڕۆژووەكانتان بگەیەنن بەكۆتا بە خۆگرتنەوە لە بەتاڵكەرەوەكانى ڕۆژوو هەتا شەوتان بەسەردا دێت بە ئاوابوونى خۆر . وە نەكەن جووت بن لەگەڵ هاوسەرەكانتاندا ، یان شتێك مەكەن سەر بكێشێ بۆ جووتبوون لەگەڵیاندا ئەگەر هاتوو ئیعتیكافتان كردبوو لە مزگەوتەكاندا ، چونكە ئەمە ئیعتیكاف پوچەڵدەكاتەوە ، ( كە بریتیە لە مانەوە لە مزگەوت بۆ ماوەیەكى دیاریكراو بە نیەتى نزیكبونەوە لە خواى بەرز و بڵند و پایەبەرز ) . ئەم ئەحكامانەش كە خواى پەروەردگار بۆى شەرعكردوون سنورە جیاكەرەوەكانیەتى لەنیوان حەڵال و حەرامدا ، بۆیە نزیكى مەكەونەوە بۆ ئەوەى نەكەونە حەرامەوە . ئا بەم شێوە ڕوونكردنەوە ڕەوانە خواى گەورە ئایەت و ئەحكامەكانى خۆى بۆ خەڵك ڕوون دەكاتەوە ، بۆ ئەوەى پارێزگاربن و ولێى بترسن .

 هەر ئەو خوایەیە كە فەرمویشێتى: ( فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ) جا كرۆكى بەڵگەى عەقڵى و شەرعى ئەوەیە كە حوكمێكى تایبەتتان بۆ دابنرێت پەیوەست بە رۆژوبون و رۆژوشكاندن، وە ئەوەش پەیوەست بكرێت بە نیشانەى هەست پێكراو كە خواى گەورە لە قورئاندا و پێغەمبەرەكەشی  - ﷺ -  لە سوننەتەكانیدا روونیان كردۆتەوە كە بریتیە لە بینینی مانگ و خۆر یان فەجر.

سەرچاوە : کتێبی فتاوى أرکان الإسلام: زاناى پایەبەرز : محمد بن صالح العثیمین - رحمه الله -

(١)  أخرجه البخاري ، كتاب الصوم ، باب قول النبي ﷺ :"إذا رأيتم الهلال..." (1909). ومسلم ، كتاب الصيام، باب وجوب صوم رمضان لرؤية الهلال (1081).