هەجركردنى قورئانى پیرۆز واتاكەى و جۆرەكانى و حوكمەكەى ^(١)

خواى پەروەردگار لە ئایەتى (سی)ى سورەتى (الْفُرْقَان)دا باسى ئەوەمان بۆ دەكات، كە پێغەمبەرمان ﷺ شەكوا و سكاڵایەكى گەورەى قەومەكەى (ئەوانەى كە موشریك بوون) لاى خواى پەروەردگار كردووە، لەبەر ئەوەى قەومەكەى قورئانى پیرۆزیان هەجركردبوو، خواى گەورە دەفەرموێت: [وَقَالَ الرَّسُولُ يَارَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا]^(٢) واتە: [پێغەمبەر ﷺ فەرموى: ئەى پەروەردگارى من قەوم و هۆزەكەم وازیان لەم قورئانە هێناوە و پشت گوێیان خستووە].
ئیمامى (محمد الأَمِيْنُ الشَّنْقِيْطِي) دەفەرموێت: (وَهَذِهِ شَكْوَى عَظِيمَةٌ، وَفِيهَا أَعْظَمُ تَخْوِيفٍ لِمَنْ هَجَرَ هَذَا الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ، فَلَمْ يَعْمَلْ بِمَا فِيهِ مِنَ الْحَلالِ وَالْحَرَامِ وَالْآدَابِ وَالْمَكَارِمِ، وَلَمْ يَعْتَقِدْ مَا فِيهِ مِنَ الْعَقَائِدِ، وَيَعْتَبِرْ بِمَا فِيهِ مِنَ الزَّوَاجِرِ وَالْقَصَصِ وَالأمْثَالِ)^(٣).
 واتە: (ئەم سكاڵایە زۆر گەورەیە و تیایدا گەورەترین ترساندن هەیە بۆ كەسێك، كە هەجرى قورئانى مەزن بەكات و كردەوە نەكات بەوەى لە ناویدایە لە حەڵاڵ و حەرام و ئاداب و ڕەوشتەكان، وە بیروباوەڕی بەوانە نەبێت، كە تیایەتى لە بیروباوەڕ، وە پەند وەرنەگرێت لە باسى دۆزەخ و ئایەتە ترسێنەرەكان و چیرۆك و نمونەكان).
ئیمامى (البَغَوِي) بەڕەحمەت بێت لەتەفسیرەكەیدا فەرمویەتى: [وَقَالَ الرَّسُولُ يَارَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا] (يعني: مَتْرُوكًا فَأَعْرَضُوا عَنْهُ، وَلَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ وَلَمْ يَعْمَلُوا بِمَا فِيهِ).^(٤) واتە: (واتاكەى: وازیلێهێنراوە و پشتیان لێی هەڵكردوە و باوەڕیان پێى نەدەهێنا و كردەوەشیان بەوەى ناوى نەكردووە).
واتاى هەجركردنى قورئان
هەجر كردنى قورئانى پیرۆز لاى پێشینانى چاكمان چەندین واتاى جیاجیا لەخۆ دەگرێت و بە چەندین شێوازى هەمەجۆر پێناسەیان بۆ كردووە، كە دیارترینیان ئەمانەن:
1_ گومان بردن بەوەى، كە قورئانى پیرۆز بریتیە لە سیحر و شیعر و هاوشێوەى ئەوانە: ئەمەش تێگەیشتنى ئیمامى (مجاهيد) و ئیمامى (النخعى)یە^(٥) ڕەحمەتى خوایان لێ بێت.
 2_ پشت هەڵكردن و دووركەوتنەوە لە قورئانى پیرۆز و گوێ نەگرتن بۆى: ئەمەش تێگەیشتنى ئیمامى (ابن زيد) و ئیمامى (ابن جرير)ە^(٦)ڕەحمەتى خوایان لێ بێت.
3_ بەتەواوەتى وازهێنان لەقورئان و باوەڕ پێنەهێنانى و كردەوە پێ نەكردنى: ئەمەش تێگەیشتنى ئیمامى (ابن عباس) و ئیمامى (مقاتل)ە^(٧). ڕەزا و ڕەحمەتى پەروەردگاریان لێ بێت.
هەروەها چەندین پێناسە و لێكدانەوەى ترى بۆ كراوە، كە هەموویان واتاى ئەوە دەگەیەنێت، كە هەجركردن كارێكى سەرزەنشت كراوە و ئەو كەسەش واز لە قورئانى پیرۆز دێنێت و هەجرى دەكات لە زوڵمدا دەژی و هەر لە دونیاشیدا ژیانێكى پڕ لە تەنگ و ناڕەحەتى دەگوزەرێنێت.
جۆرەكانى هەجركردنى قورئان 
پێشەوا (ابنُ القَيّم) رحمه الله  لە كتێبى (الفوائد)دا پێنج جۆر لە جۆرەكانى هەجركردنى قورئانى پیرۆزمان بۆ باس دەكات و دەفەرموێت: (هجر الْقُرْآن أَنْوَاع:
 أَحدهَا: هجر سَمَاعه وَالْإِيمَان بِهِ والإصغاء إِلَيْهِ
وَالثَّانِي: هجر الْعَمَل بِهِ وَالْوُقُوف عِنْد حَلَاله وَحَرَامه وَإِن قَرَأَهُ وآمن بِهِ
وَالثَّالِث: هجر تحكيمه والتحاكم إِلَيْهِ فِي أصُول الدّين وفروعه واعتقاد أَنه لَا يُفِيد الْيَقِين وَأَن أدلته لفظية لَا تحصّل الْعلم.
 وَالرَّابِع: هجر تدبّره وتفهّمه وَمَعْرِفَة مَا أَرَادَ الْمُتَكَلّم بِهِ مِنْهُ.
 وَالْخَامِس: هجر الإسْتِشْفَاء والتداوي بِهِ فِي جَمِيع أمراض الْقلب وأدوائها فيطلب شِفَاء دائه من غَيره ويهجر التَّدَاوِي بِهِ .
وكل هَذَا دَاخل فِي قَوْله [وَقَالَ الرَّسُولُ يَارَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا]^(٨))^(٩).
واتە: (وازهێنان لە قورئان و پشت تێكردنى چەند جۆرێكى هەیە:
یەكەم: پشتى تێ دەكات و گوێى بۆ ناگرێ و ئیمانى پێى ناهێنێت.
دووەم: پشتى تێ دەكات و كاری پێ ناكات و گوێ ناداتە حەرام و حەڵاڵەكەى، ئەگەرچى خوێندبێشیەوە و ئیمانى پێی هێنابێت.
سێیەم: پشتى تێ دەكات و حوكمى پێ ناكات لە هەموو ڕوویەكەوە، بڕواى وایە، كە ئەمە شتێكە تەنها وتەیە و باوەڕ پێكراو نیە.
چوارەم: پشتى تێ دەكات و لێی ووردنابێتەوە، تا بزانێت خواى گەورە چی پێ مەبەستە.
پێنجەم: بۆ نەخۆشى دڵ و دەروون سودی لێ نابینێت و پشتی تێدەكات، بەڵكو ڕوو دەكاتە غەیرى قورئان و سوود لە قورئان وەرناگرێت.
ئائەمانە هەر هەمووى لەم ئایەتەدا دەردەكەوێت: [وَقَالَ الرَّسُولُ يَارَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا]^(١٠))
لەم ووتەیەى پێشەوا (إبنُ القَيّم)دا رحمه الله  ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت، كە جۆرەكانى هەجركردن بریتین لەمانە:
1_ هەجركردنى قورئان بەهۆى نەخوێندنەوەیەوە.
2_ هەجركردنى قورئان بەهۆى گوێنەگرتن لێى.
3_ هەجركردنى قورئان بەهۆى تێڕانەمان و تێنەفكرین لێى
4_ هەجركردنى قورئان بەهۆى كردەوە پێ نەكردنى
5_ هەجركردنى قورئان بەهۆى حوكم پێ نەكردنى
6_ هەجركردنى قورئانى پیرۆز بەهۆى بەكارنەهێنانى وەك تەداوى و چارەسەرى نەخۆشى، لەبەر ئەوەى قورئانى پیرۆز شیفایە، وەك خواى گەورە دەفەرموێت: [وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ] واتە: [ئێمە لەم قورئانە پیرۆزەدا  گەلێك ئایەت و سورەت دادەبەزێنین، كە مایەى شیفا و چاك بوونەوەیە لە نەخۆشى و ڕەحمەت و میهرەبانیشە بۆ بڕوادار].
حوكمى هەجركردنى قورئان
ئیمامى (ابنُ القَيّم) رحمه الله  دواى ئەوەى باسى جۆرەكانى هەجر كردنى قورئانى پیرۆز دەكات، دەربارەى حوكمى هەجركردن دەفەرموێت: (وَإِن كَانَ بعض الهجر أَهْون من بعض)^(١١). واتە: (هەر چەندە هەندێك جۆرى هەجر تاوانەكەى كەمتر و سوكترە لە هەندێكى تر).
هەجر كردنى قورئانى پیرۆز حوكمەكەى دەگۆڕێت، بەپێى جۆر و حاڵەتى هەجر كردنەكەو حاڵ و بارى ئەو كەسەش كە هەجرەكە دەكات، بەڵام هەجر كردن بەهەر حاڵ و بارێك بێت و هەر كەسێك بیكات، هەر سەرزەنشت كراوە و موسوڵمان تاوانبار دەبێت، تاوانەكەشى بەپێى جۆرى هەجرەكە دەگۆڕێت، هەندێك جۆرى هەجر كردن هەیە كوفرە، هەندێكى تر هەیە تاوانە.
شێخى ئیسلام (ابْنُ تَيْمِيَّة) رحمه الله  بەشێوەیەكى گشتى دەربارەى هەجر كردن دەفەرموێت: (مَنْ هَجَرَ الْقُرْآنَ فَهُوَ مِنْ أَعْدَاءِ الرَّسُولِ). واتە: (هەركەسێك قورئانى پیرۆزى  هەجر كرد، ئەوا ئەو كەسە لە دوژمنانى پیغەمبەرى خوایە  ﷺ )^(١٢).  
 بۆ ئەم وەڵامە سود وەرگیراوە لە کتێبی : (نیعمەتی ڕەحمان لـە ڕونكردنەوەی بابەتە فیقهی ‌و عەقیدەییەكانی پەیوەست بە قورئـان) لە نوسین و ئامادەکردنى : د. هردی صدیق

(١) بۆ ئەم بابەتى سودم لە كتێبی (فتح الرحمن في بيان هجر القرآن) وەرگرتووە، لە نوسینى: (أبو أنس محمد بن فتحي آل عبد العزيز، أبو عبد الرحمن محمود بن محمد الملاح)، هەروەها چەند سەرچاوەیەكى تر.
(٢) سورة: (الفرقان) الآية: (30)، قال الإمام (محمد الأَمِيْنُ الشَّنْقِيْطِيُّ) رحمه الله: (مَعْنَى هَذِهِ الْآيَةِ الْكَرِيمَةِ ظَاهِرٌ، وَهُوَ أَنَّ نَبِيَّنَا  ﷺ شَكَا إِلَى رَبِّهِ هَجْرَ قَوْمِهِ، وَهُمْ كُفَّارُ قُرَيْشٍ لِهَذَا الْقُرْآنِ الْعَظِيمِ، أَيْ: تَرَكَهُمْ لِتَصْدِيقِهِ وَالْعَمَلِ بِهِ) أَضْوَاءُ البَيَانِ فِي إِيْضَاحِ القُرْآنِ بِالقُرْآنِ: (6/48) طبعة دار الفكر.
(٣) أَضْوَاءُ البَيَانِ فِي إِيْضَاحِ القُرْآنِ بِالقُرْآنِ: (6/48) طبعة دار الفكر.
(٤) معالم التنزيل في تفسير القرآن = تفسير البغوي: (3/445) دار إحياء التراث العربي _بيروت
(٥) جامع البيان في تأويل القرآن (تفسير الطبري): (19/264)
(٦) جامع البيان في تأويل القرآن (تفسير الطبري): (19/264)
(٧) زاد الميسر: (6/14)، هەروەها ئیمامى (الألوسي البغدادي) بەڕەحمەت بێت هەمان تێگەیشتنى هەیە و دەفەرموێت: [مَهْجُورًا]: (أي متروكاً بالكلية) روح المعاني في تفسير القرآن العظيم والسبع المثاني للإمام الألوسي البغدادي: (19/13_14)، طبعة دار إحياء التراث العربي، بيروت، الطبعة الرابعة (1405 هــ)
(٨) سورة: (الفرقان) الآية: (30)
(٩) الفوائد: (1/82)
(١٠) سورة: (الفرقان) الآية: (30)
(١١) الفوائد: (1/82)، هەروەها پرسیار كرا لە زانایانى لیژنەى هەمیشەیى بۆ فەتوا دان، ئایا هەجر كردنى قورئان حوكمى چییە؟ وە ئایا حەرامە یان مەكروهە؟
 لەوەڵامدا فەرمویانە: (أنزل الله القرآن للإيمان به وتعلمه وتلاوته وتدبره والعمل به وتحكيمه والتحاكم إليه والاستشفاء به من أمراض القلوب وأدرانها إلى غير ذلك من الحكم التي أرادها الله من إنزاله.
 والإنسان قد يهجر القرآن فلا يؤمن به ولا يسمعه ولا يصغي إليه، وقد يؤمن به ولكن لا يتعلمه، وقد يتعلمه ولا يتلوه، وقد يتلوه ولكن لا يتدبره، وقد يحصل التدبر ولكن لا يعمل به، فلا يحل حلاله ولا يحرم حرامه ولا يحكمه ولا يتحاكم إليه ولا يستشفي به مما فيه من أمراض في قلبه وبدنه، فيحصل الهجر للقرآن من الشخص بقدر ما يحصل منه من الإعراض كما سبق) فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء: (4/68، 69) من الفتوى رقم (8844) طبعة دار أولي النهى. الطبعة الأولى.
(١٢) مجموع الفتاوى: (4/106)