بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.

یەكەم: گوێزەبانە بۆ منداڵى لەبارچوو. 

 گوێزەبانە دادەمەزرێ بۆ منداڵى لەبارچوو ئەگەر چوار مانگى تەواوكردبێت وچووبێتە ناو پێنجەمەوە، و ئەوەش وتەى هەندێ لە شافعیەكانە(١)،و وتەى پەسەندكراوى  ابن باز(٢)،و ابن عوسەیمین(٣)،و لیژنەى هەمیشەییش بەمە فەتواى داوە(٤).

 گوێزەبانە دادەمەزرێ بۆ منداڵى لەبارچوو ئەگەر چوار مانگى تەواوكردبێت وچووبێتە ناو پێنجەمەوە

بەڵگەكان:
یەكەم: لە سوننەتدا: 
لە ( أُمِّ كُرْزٍ )ەوە رضي الله عنها، كە پرسیارى كردووە لە پێغەمبەرى خوا ﷺ دەربارەى گوێزەبانە و ئەویش فەرموویەتى: ((عنِ الغلامِ شاتانِ، وعنِ الأُنثَى واحدةٌ، ولا يَضرُّكُم ذُكْرانًا كُنَّ أَمْ إناثًا)) (٥).واتە: بۆ منداڵى كوڕ دوو كاوڕەو بۆ منداڵى كچیش یەك كاوڕە و ئاساییە ئەگەر ئاژەڵەكە نێـر بێت یان مێ و هیچ زیانى نییە بۆتان.
ئەوەى بەڵگەیە لەم فەرموودەیە:
ئەم فەرموودەیە و جگە لەمیش گشتگیرە ومنداڵى لەبارچوو و جگەلەوەش دەگرێتەوە ئەگەر رۆحى چووبێتە لەشەوە(٦).
 دووەم: ئەگەر چوار مانگى تەواو نەكردبێت ئەوا حوكمى مرۆڤى نییە و گوێزەبانەى بۆ ناكرێت(٧).

باسی دووەم: حوكمى گوێزەبانە كردن بۆ منداڵێك ئەگەر پێش رۆژى حەوتەم بمرێت

 دروست و رێگەپێدراوە كە گوێزەبانە بكرێت بۆ منداڵێك ئەگەر پێش رۆژى حەوتەم بمرێت، لاى شافعیەكان(٨)، و هەندێ لە حەنبەلیەكان(٩)،و وتەى پەسەندكراوى ابن حەزم(١٠)،و وابن باز(١١)،و ابن عوسەیمین(١٢)،و لیژنەى هەمیشەییش بەوە فەتواى داوە(١٣).

 دروست و رێگەپێدراوە كە گوێزەبانە بكرێت بۆ منداڵێك ئەگەر پێش رۆژى حەوتەم بمرێت.

بەڵگە لە سوننەتدا:
1- لە ( أُمِّ كُرْزٍ )ەوە رضي الله عنها، كە پرسیارى كردووە لە پێغەمبەرى خوا ﷺ دەربارەى گوێزەبانە و ئەویش فەرموویەتى: ((عنِ الغلامِ شاتانِ، وعنِ الأُنثَى واحدةٌ، ولا يَضرُّكُم ذُكْرانًا كُنَّ أَمْ إناثًا))(١٤).واتە: بۆ منداڵى كوڕ دوو كاوڕەو بۆ منداڵى كچیش یەك كاوڕە و ئاساییە ئەگەر ئاژەڵەكە نێـر بێت یان مێ و هیچ زیانى نییە بۆتان.
2- لە سەلمانى كوڕى عامرى الضَّبِّيِّ رضي الله عنه، دەڵێت: لە پێغەمبەرى خواوە ﷺ بیستم كە دەیفەرموو: ((مع الغلامِ عَقيقةٌ، فأَهْريقوا عنه دَمًا، وأَمِيطوا عنه الأذَى)) (١٥).واتە: لەگەڵ لەدایك بوونى كۆرپەدا ئاەژڵێك سەردەبڕدرێت و خوێنەكەى لەبرى بڕێژن و ئەو تووكەى سەریشی لابدەن و لێى بكەنەوە.
 وە ئەم دوو فەرموودەیە بەشێوەیەكى گشتى بەڵگەن لەسەر ئەوەى كە ئاژەڵى گوێزەبانە تەنها بەلەدایك بوونى منداڵەكە سەردەبڕدرێت ئیتر جیاوازى نەكراوە لەنێوان ئەوەى بەزیندوویی لەدایك بێت یان بە مردوویی پێش رۆژى حەوتەم(١٦).

 باسی سێ یەم: حوكمى گوێزەبانە بۆ منداڵێك ئەگەر لە پاش رۆژى حەوتەم بمرێت 

 دروست و رێگەپێدراوە كە گوێزەبانە ئەنجام بدرێت بۆ منداڵێك ئەگەر بەمردویی ولە پاش رۆژى حەوتەم لەدایك بێت و ئەمەش مەزهەبی شافعیەكانە لەسەر وتەى راست(١٧)، و وتەى پەسەندكراوى ابن حەزم(١٨)،و ابن باز(١٩)،و ابن عوسەیمین(٢٠)، و لیژنەى هەمیشەیی فەوتوایشە(٢١).

 دروست و رێگەپێدراوە كە گوێزەبانە ئەنجام بدرێت بۆ منداڵێك ئەگەر بەمردویی ولە پاش رۆژى حەوتەم لەدایك بێت

بەڵگە لە سوننەتدا:
 لە سەلمانى كوڕى عامرى الضَّبِّيِّ رضي الله عنه، دەڵێت: لە پێغەمبەرى خواوە ﷺ بیستم كە دەیفەرموو: ((مع الغلامِ عَقيقةٌ، فأَهْريقوا عنه دَمًا، وأَمِيطوا عنه الأذَى)) (٢٢). واتە: لەگەڵ لەدایك بوونى كۆرپەدا ئاژەڵێك سەردەبڕدرێت و خوێنەكەى لەبرى بڕێژن و ئەو تووكەى سەریشی لابدەن و لێى بكەنەوە.
 فەرموودەكە بەشێوەیەكى گشتى بەڵگەیە لەسەر ئەوەى كە گوێزەبانە ئەنجام دەدرێت بەلەدایك بوونى منداڵەكە و ئیتر جیاوازى نەكراوە لەنێوان مردنى پێش حەوتەم یان دواى حەوتەم(٢٣).

باسى چوارەم: گوێزەبانە بۆ گەورە 

 دروستە كەسی گەورە گوێزەبانە بۆ خۆى بكات و ئەوەش مەزهەبی شافعیەكان(٢٤)،و هەندێ لە حەنبەلیەكان(٢٥)و وتەى هەندێ لە سەلەفیشە (٢٦)،و وتەى پەسەندكراوى ابن باز(٢٧)،و ابن عوسەیمینە(٢٨).
بەڵگەكان:
یەكەم: لە سوننەتدا 
1 - لە حەسەنەوە, ئەویش لە سەمورەوە رضي الله عنه دەڵێت: پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمووى: ((الغلامُ مُرتَهَنٌ بعَقيقتِه؛ يُذبَحُ عنه يومَ السَّابعِ ويُسمَّى، ويُحلَقُ رأسُه)) (٢٩). واتە: كۆرپە بارمتەى ئەو ئاژەڵەیە كەبۆى سەردەبڕدرێت, لە رۆژى حەوتەمى لەدایك بوونیەوە بۆى سەردەبڕدرێت و ناوى لێ دەنرێت و سەرى دەتاشرێت. 
2 - لە ( أُمِّ كُرْزٍ )ەوە رضي الله عنها، كە پرسیارى كردووە لە پێغەمبەرى خوا ﷺ دەربارەى گوێزەبانە و ئەویش فەرموویەتى: ((عنِ الغلامِ شاتانِ، وعنِ الأُنثَى واحدةٌ، ولا يَضرُّكُم ذُكْرانًا كُنَّ أَمْ إناثًا))(٣٠). واتە: بۆ منداڵى كوڕ دوو كاوڕەو بۆ منداڵى كچیش یەك كاوڕە و ئاساییە ئەگەر ئاژەڵەكە نێـر بێت یان مێ و هیچ زیانى نییە.
ئەم كارە تەنها رووى لە باوك نییە،بەڵكو باوك ودایك و جگە لەوانیش دەگرێتەوە لە خزم ونزیكەكانى ئەو منداڵە(٣١).
دووەم: ئەو منداڵە بارمتەى ئەو گوێزەبانەیەیە وبەوەوە بەستراوەتەوە و بۆیە دەبێت خۆى ئازاد بكات(٣٢).
 سێ یەم: چونكە ئەو كارە نزیك بوونەوەیە لەخواى گەورە وچاكەیەكیشە بۆ ئەو منداڵە و رزگاركردنێتى لە بارمتەیی بوونى، بۆیە شەرعیە ورێگەپێدراوە كە خۆى یان دایكى یان هەركەسێك لە خزمانى كە بەو كارە هەستن(٣٣).

(١) ((الفتاوى الفقهيَّة الكبرى)) لابن حجر الهَيْتَمي (4/257).   
(٢) پێشەوا ابن باز دەڵێت: ( ئەگەر لەبارچوونەكە لەرۆژى پێنجەم یان دواتردا بوو وە رۆح چووبێتە لەشیەوە ئەوا باشتر وایە ناوى لێ بنرێت و گوێزەبانەى بۆ بكرێت, بەڵام واجب نییە. بەڵام ئەگەر لەبارچوونەكە لە مانگى چوارەم یان پێشتردا بوو ئەوا ناولێنان و گوێزەبانەى بۆ نییە ونوێژى لەسەر ناكرێت ولەهەر شوێنێك دەتوانرێت بنێژرێت، چونكە خەلقى تەواو نەبووە و رۆح نەكراوەتە گیانیەوە, بە " الفَرَطُ " ناژمێردرێت و فەرەتیش ئەوەیە لە مانگى پێنجەم یان دواتر لەدایك بووبێت و لەدواى رۆح بەبەردا كردن, ئەمەیان سوننەتە ناوى لێ بنرێت وگوێزەبانەشی بۆ بكرێت ئەگەر كوڕ بوو ئەوا دوو ئاژەڵ و ئەگەریش كچ بوو یەك دانە, و ئەمەش سوننەتى سابتى پێغەمبەرى خوایە ﷺ) ((موقع ابن باز)).
(٣) پێشەوا ابن عوسەیمین دەڵێت: ( هەر منداڵێك پێش چوار مانگ لەبارچوو لە سكى دایكیدا ئەوا ناوى لێ نانرێت و گوێزەبانەى بۆ ناكرێت چونكە حوكمى ئادەمیزادى نییە و ناشۆردرێت و كفن ناكرێت و نوێژیشی لەسەر ناكرێت ولەشوێنێكدا دەنرێتە چاڵ. وە ئەگەریش دواى چوار مانگ لەبارچوو ئەوا دەشۆردرێت و كفن دەكرێت ونوێژى لەسەر دەكرێت وناوى لێ دەنرێت وگوێزەبانەشی بۆ دەكرێت ) ((مجموع فتاوى ورسائل ابن عثيمين)) (25/226).  
(٤) لە لیژنەى هەمیشەیی فەتواشدا وەكو وەلآمى پرسیارێكدا بەم شێوەیە هاتووە: ئایا گوێزەبانە بۆ منداڵێك دەكرێت كە لەپاش چوار مانگ لەدایك بێت وپاشان بـمرێت؟ وەلآم: بەڵێ گوێزەبانەى بۆ دەكرێت چونكە رۆح چۆتە لەشیەوە وبۆ كوڕ دوو ئاژەڵە وبۆ كچیش یەك دانە. ((فتاوى اللَّجنة الدَّائمة)) (10/459).  
(٥) أخرجه أبو داودَ (2835)، والتِّرمِذيُّ (1516) واللَّفظُ له، والنَّسائيُّ (4218)، وأحمدُ (27139). وقال التِّرمِذيُّ: حسَنٌ صحيحٌ، وأخرجه ابن حِبَّانَ في ((صحيحه)) (5312)، وحسَّنه النَّوويُّ في ((المجموع)) (8/393)، وصحَّحه ابنُ دقيقِ العيدِ في ((الاقتراح)) (121)، وابنُ المُلقِّنِ في ((البدر المنير)) (9/277)، وابنُ القَيِّمِ في ((تحفة المودود)) (50)، وقال ابنُ كثيرٍ في ((إرشاد الفقيه)) (1/357)، وابنُ حجرٍ في ((التلخيص الحبير)) (4/1498): له طُرقٌ، وصحَّحه الألبانيُّ في ((صحيح سنن التِّرمذي)) (1516).
(٦) ((مجموع فتاوى ابن باز)) (18/49).  
(٧) ((مجموع فتاوى ورسائل ابن عثيمين)) (25/226).  
(٨) ((المجموع)) للنَّووي (8/448)، ((نهاية المحتاج)) للرَّمْلي (8/147).  
(٩) ((فتح وهاب المآرب على دليل الطالب) لابن عوض (1/690)، ((حاشية اللَّبَدي على نيل المآرب)) (1/160).  
(١٠) پێشەوا ابن حەزم دەڵێت:  ( ئەگەر پێش رۆژى حەوتەم بمرێت ئەوا گوێزەبانەى بۆ دەكرێت وەكو باسمان كرد ) ((المحلى)). (6/234، 235).  
(١١) پێشەوا ابن باز دەڵێت:  ( ئەگەر لەبارچوونەكە لەپاش پێنج مانگى ودواتردا بوو وە رۆحى چوبوو بەلەشدا ئەوا ناوى لێ دەنرێت و گوێزەبانەشی بۆ دەكرێت ئەمە باشترە بەڵام واجب نییە, بەڵام ئەگەر لەبارچوونەكە لەمانگى چوارەم و پێشتردابوو ئەوا ناوى لێ نان و نوێژكردنى نییە ولەشوێنێكدا دەنێژرێت و گوێزەبانەى بۆ ناكرێت چونكە خەلقى تەواو نەبووە و رۆح نەچۆتە لەشیەوە, و بە " الفَرَطُ " ناژمێردرێت و فەرەتیش ئەوەیە لە مانگى پێنجەم یان دواتر لەدایك بووبێت و لەدواى رۆح بەبەردا كردن, ئەمەیان سوننەتە ناوى لێ بنرێت وگوێزەبانەشی بۆ بكرێت ئەگەر كوڕ بوو ئەوا دوو ئاژەڵ و ئەگەریش كچ بوو یەك دانە, و ئەمەش سوننەتى سابتى پێغەمبەرى خوایە ﷺ)  ((موقع ابن باز الرسمي)).
(١٢) پێشەوا ابن عوسەیمین دەڵێت: ( گوێزەبانەى بۆ دەكرێت ئەگەر لەپێش رۆژى حەوتەم بمرێت ) ((الشرح الممتع)) (7/494).  
(١٣) لە فەتواى لیژنەى هەمیشەییدا بەم شێوەیە هاتووە: ( ئەگەر منداڵ بەزیندویی لەدایك بێت و بەڵام پێش رۆژى حەوتەم بمرێت ئەوا سوننەت وایە لەرۆژى حەوتەمیدا گوێزەبانەى بۆ بكرێت و ناوى لێ بنرێت ) ((فتاوى اللَّجنة الدَّائمة)) (11/447).  
(١٤) أخرجه أبو داودَ (2835)، والتِّرمِذيُّ (1516) واللَّفظُ له، والنَّسائيُّ (4218)، وأحمدُ (27139). وقال التِّرمِذيُّ: حسَنٌ صحيحٌ، وأخرجه ابن حِبَّانَ في ((صحيحه)) (5312)، وحسَّنه النَّوويُّ في ((المجموع)) (8/393)، وصحَّحه ابنُ دقيقِ العيدِ في ((الاقتراح)) (121)، وابنُ المُلقِّنِ في ((البدر المنير)) (9/277)، وابنُ القَيِّمِ في ((تحفة المودود)) (50)، وقال ابنُ كثيرٍ في ((إرشاد الفقيه)) (1/357)، وابنُ حجرٍ في ((التلخيص الحبير)) (4/1498): له طُرقٌ، وصحَّحه الألبانيُّ في ((صحيح سنن التِّرمذي)) (1516).
(١٥) أخرجه البُخاريُّ مُعلَّقًا بصيغةِ الجَزمِ (5472)، وأخرَجه موصولًا: أبو داودَ (2839)، والتِّرمِذيُّ (1515)، وابنُ ماجَهْ (3164) واللَّفظُ لهم، والنَّسائيُّ (4214)، وأحمدُ (16238) باختلافٍ يسيرٍ. وقال التِّرمِذي: حسَنٌ صحيحٌ. وقال ابنُ عبدِ البَرِّ في ((التمهيد)) (4/306)، وابنُ العربيِّ في ((القبس)) (2/649): ثابتٌ. وصحَّحه الألبانيُّ في ((صحيح سنن ابن ماجه)) (3164).
(١٦) ((حاشية اللَّبَدي)) (1/160)، ((فتاوى اللَّجنة الدَّائمة)) (11/445).  
(١٧) ((المجموع)) للنَّووي (8/432)، (((نهاية المحتاج)) للرَّمْلي (8/147).   
(١٨) پێشەوا ابن حەزم دەڵێت: ( گوێزەبانە فەرزێكى واجبە لەسەر مرۆڤ ئەگەر لە بژێوى خۆى زیاترى هەبوو, ئەوەش ئەوەیە كە ئاژەڵ سەردەبڕدرێت بۆ هەر منداڵێكى لەدایك بوو ئیتر بەزیندویی بێت یان مردوویی و ئەمەش پاش ئەوەى ناوى كوڕ و كچى بەسەردا دەچەسپێت ) ((المحلى)) (6/234).  
(١٩) پێشەوا ابن باز دەڵێت: ( ئەگەر لەبارچوونەكە لەمانگى پێنجەم و دواتردا بوو وە رۆحى چوبێ بەلەشدا ئەوا ناوى لێ دەنرێت وگوێزەبانەى بۆ دەكرێت )  ((موقع ابن باز)).  
(٢٠) پێشەوا ابن عوسەیمین دەڵێت : ( ئەگەر منداڵەكە مایەوە تا رۆژى حەوتەم و پاشان دواى ئەوە مرد ئەوا دەشۆردرێت وكفن دەكرێت و نوێژى لەسەردەكرێت ولەگەڵ موسڵماناندا دەنێژرێت و ناوى لێ دەنرێت و گوێزەبانەشی بۆ دەكرێت ) ((مجموع فتاوى ورسائل ابن عثيمين)) (25/226).  
(٢١) لە لیژنەى هەمیشەیی فەتوایشدا هاتووە: ( گوێزەبانە بۆ منداڵێك كرا دواى مردنى منداڵەكە كەلەكاتى مردنیدا تەمەنى ساڵ و نیوێك بوو, جا ئایا گوێزەبانەى بۆ دەشێ یان نا؟ وەلآم: بەڵێ بۆى دەشێ, بەڵام دواخستنى گوێزەبانە بۆ دواى رۆژى حەوتەم پێچەوانەى سوننەتە ) ((فتاوى اللَّجنة الدَّائمة)) (11/448).  
(٢٢) أخرجه البُخاريُّ مُعلَّقًا بصيغةِ الجَزمِ (5472)، وأخرَجه موصولًا: أبو داودَ (2839)، والتِّرمِذيُّ (1515)، وابنُ ماجَهْ (3164) واللَّفظُ لهم، والنَّسائيُّ (4214)، وأحمدُ (16238) باختلافٍ يسيرٍ. وقال التِّرمِذي: حسَنٌ صحيحٌ. وقال ابنُ عبدِ البَرِّ في ((التمهيد)) (4/306)، وابنُ العربيِّ في ((القبس)) (2/649): ثابتٌ. وصحَّحه الألبانيُّ في ((صحيح سنن ابن ماجه)) (3164).
(٢٣) ((المحلى)) لابن حزم (6/235)، ((حاشية اللَّبَدي)) (1/160)، ((فتاوى اللَّجنة الدَّائمة)) (11/445).  
(٢٤) ((مغني المحتاج)) للشربيني (4/293)، ((حاشية الشرْواني على تحفة المحتاج)) (9/370).  
(٢٥) ((الإنصاف)) للمَرْداوي (4/82)، ((كشَّاف القِناع)) للبُهُوتي (3/25)، ((مطالب أولي النُّهى)) للرُّحيباني (2/489).  
(٢٦) پێشەوا ابن عبدالبـر دەڵێت: ( حەسەنى بەصری بۆ ئەوە چووە كە بۆ مندالأ لە رۆژى حەوتەمدا واجبە. وە دەڵێـت: ئەگەر بۆى نەكرا بە منداڵى ئەوا بۆ خۆى دەیكات كە گەورەبوو وە بوو بەخاوەن ماڵ ) ((الاستذكار)) (5/315). پێشەوا ابن حەزم دەڵێت: ( لە رێگەى  وەكیعەوە ئەویش لە رەبیعى كوڕى صوبەیحەوە لە حەسەنى بەصریەوە كە وتوویەتى: ئەگەر گوێزەبانەت بۆ نەكراوە ئەوا ئێستا بیكە بۆ خۆت ئەگەرچی پیاوێكى گەورەش بیت ) ((المحلى)) (6/240). پێشەوا ابن قدامە دەڵێت: ( عەتاْ  دەڵێت : حەسەنى بەصری گوێزەبانەى بۆ خۆى كردووە ) ((المغني)) (9/461).
(٢٧) پێشەوا ابن بــاز دەڵێت:  ( سوننەتە مرۆڤ گوێزەبانە بۆ خۆى بكات, چونكە ئەنجام دانى گوێزەبانە سوننەتێكى جەخت لەسەركراوە, باوكى بۆى نەكردووە بۆیە دروستە خۆى بەو كارە هەستێت ئەگەر پێى كرا ) ((مجموع فتاوى الشيخ ابن باز)) (26/266).  
(٢٨) باسی ئەوە كراوە كە دروست ورێگەپێدراوە لە حاڵەتى ئەوەى كە باوكەكە دەسترۆیشتوبێت و كەچی گوێزەبانەى نەكردبێت, بەڵام ئەگەر باوكەكە هەژار ونەدار بوو ئەوا زاهیرى قسەكە ئەوە دەگەیەنێت لەدواى ئەوەش دروست نییە ئەنجام بدرێت. پێشەوا ابن عوسەیمین دەڵێت: ( پیاوێك دەمرێت و كۆمەڵێك منداڵى هەیە و گوێزەبانەى بۆ نەكردوون, تەماشا دەكەین: ئەگەر نەدار ودەست كورت بێت و نەیتوانیبێت گوێزەبانەیان بۆ بكات ئەوا قەزا ناكرێتەوە, چونكە لەسەرى نەبووە. بەڵام ئەگەر دارا وخاوەن ماڵ بووە وكەمتەرخەم بووە و نەیكردووە بۆیان, ئەوا ئەگەر میراتگرەكان منداڵ بوون و هێشتا باڵغ نەبووبوون یان شێتۆكە بوون, ئەوا هیچ پارەیەك لە بەشەمیراتى خۆیان نابرێت بۆ گوێزەبانە, بەڵام ئەگەر میراتگرەكان ژیر و تێگەیشتوو بن و پێیان خۆش بێت گوێزەبانە بكرێت لەماڵى باوكیان وكۆڕابوون لەسەر ئەوە ئەوا دروستە, ئەگەریش بەو شێوەیە نەبوو وە هەریەكەو ویستى بۆ خۆى گوێزەبانە بكات لەبرى باوكى یان وەكو قەزاكردنەوەیەك لەبرى باوكى ئەوا دیسان دروست و ئاساییە ) ((فتاوى نور على الدرب)) (14/2).  
(٢٩) أخرجه أبو داودَ (2837)، والتِّرمِذيُّ (1522)، واللَّفظُ له، والنَّسائيُّ (4220)، وابنُ ماجَهْ (3165)، وأحمدُ (20139). قال ابنُ العربيِّ في ((عارضة الأحوذي)) (5/431): أَصحُّ ما يُروَى، وصحَّح إسنادَه النَّوويُّ في ((المجموع)) (8/435)، وصحَّحه ابنُ دقيقِ العيدِ في ((الاقتراح)) (121)، وابنُ المُلقِّنِ في ((البدر المنير)) (9/333)، ووَثَّق رجالَه ابنُ حجرٍ في ((فتح الباري)) (9/507). وقال الشَّوْكانيُّ في ((السَّيل الجَرَّار)) (4/89): (لا عِلَّةَ فيه)، وصحَّح إسنادَه ابنُ باز في ((مجموع الفتاوى)) (18/49)، وصحَّحه الألبانيُّ في ((صحيح سنن التِّرمذي)) (1522)، والوادعيُّ في ((الصحيح المسند)) (455). 
(٣٠) أخرجه أبو داودَ (2835)، والتِّرمِذيُّ (1516) واللَّفظُ له، والنَّسائيُّ (4218)، وأحمدُ (27139). وقال التِّرمِذيُّ: حسَنٌ صحيحٌ، وأخرجه ابن حِبَّانَ في ((صحيحه)) (5312)، وحسَّنه النَّوويُّ في ((المجموع)) (8/393)، وصحَّحه ابنُ دقيقِ العيدِ في ((الاقتراح)) (121)، وابنُ المُلقِّنِ في ((البدر المنير)) (9/277)، وابنُ القَيِّمِ في ((تحفة المودود)) (50)، وقال ابنُ كثيرٍ في ((إرشاد الفقيه)) (1/357)، وابنُ حجرٍ في ((التلخيص الحبير)) (4/1498): له طُرقٌ، وصحَّحه الألبانيُّ في ((صحيح سنن التِّرمذي)) (1516).
(٣١) ((مجموع فتاوى ابن باز)) (26/266).
(٣٢) ((المغني)) لابن قُدامةَ (9/461).  
(٣٣) يُنظر: ((مجموع فتاوى ابن باز)) (26/267).